Pag-atubang sa Mabudlay nga Sitwasyon

“Sang mabal-an ko nga napatay si Tatay daw indi ako magpati. Naglalain gid ako kay wala ako sa tupad niya sang napatay sia. Amo ini ang pinakamasakit nga natabo sa akon. Nahidlaw na gid ako kay Tatay!”—Sara.

PARA sa kalabanan, daw kasaw-a istoryahan ang kamatayon, ano man ang ila kultura ukon relihion. Gani, ginapanami sang iban ang tawag sa kamatayon para daw indi gid ini masakit pamatian. Halimbawa, sa baylo nga magsiling nga “napatay,” nagasiling ang iban nga “nagtaliwan,” “wala na,” ukon “nagpahuway.”

Pero bisan pa pinakamanami nga tinaga ang gamiton, indi ini makapaumpaw sa kasakit nga nabatyagan sang mga napatyan. Para sa iban, grabe gid ini kasakit nga daw indi nila ini mabaton.

Kon napatyan ka, mahimo nga daw indi mo man ini mabaton. Posible ipakita mo nga daw sa wala lang, pero nagalalain ka na. Siempre, ang kada tawo may lainlain nga paagi sa pagpakita sing kasubo. Gani kon wala mo ginapakita ang imo kasubo, indi buot silingon nga wala ka nasubuan. * Pero indi maayo nga piliton mo nga mangasubo para lang ipakita sa iban, halimbawa sa imo pamilya, nga nasubuan ka.

“Wala Na Ako sing Tion sa Pagpangasubo”

Binagbinaga ang natabo kay Nathaniel sang mapatay ang iya iloy sang 24 anyos sia. “Sang primero, naglalain gid ako,” siling niya. “Kinahanglan ko nga palig-unon si Tatay kag ang mga abyan ni Nanay nga ginasubuan  man. Wala na ako sing tion sa pagpangasubo.”

Sobra na isa tuig pero daw wala gihapon nabaton ni Nathaniel nga wala na si Nanay niya. “Kon kaisa, ginatawgan ako ni Tatay para pautwasan sang iya kasubo,” siling niya, “kag maayo man ini. Kinahanglan niya nga may mapautwasan, kag nalipay ako magbulig. Pero kon ako naman ang nagakinahanglan sing palautwasan, pamatyag ko daw wala ako sing makadtuan.”

Ang mga caregiver pati na ang mga eksperto sa medisina kinahanglan nga magpugong sang ila balatyagon kay pirme lang nila makita nga may nagakapatay. Halimbawa si Heloisa, nga sobra 20 ka tuig na nga doktor, nagaobra sa isa ka komunidad nga halos tanan kilalahay. Suod gid sia sa iya mga pasyente. “Ara gid ako sa tupad sang kalabanan sa ila sang napatay sila,” siling niya, “kag ang pila sa ila suod ko gid nga mga abyan.”

Narealisar ni Heloisa nga natural lang nga maghibi para mahaganhagan ang kasubo. “Pero daw indi gid ako makahibi,” siling niya. “Pamatyag ko kinahanglan ko nga mangin mabakod para sa iban amo nga dapat ko punggan ang akon balatyagon.”

“Kasubo sang Amon Balay sang Wala Na Sia”

Ang pag-isahanon amo ang isa sa pinakamabudlay nga atubangon sang isa nga napatyan. Halimbawa, 19 pa lang si Ashley sang mapatay ang iya iloy sa kanser. “Nasubuan gid ako kay wala na ’ko upod,” siling niya. “Si Nanay ang akon best friend kag pirme gid kami updanay!”

Nagalalain gid si Ashley kada mag-abot sia sa ila balay nga wala na ang iya iloy. “Kasubo sang amon balay sang wala na sia,” siling niya. “Pirme lang ako nagahibi sa akon kuarto samtang ginatan-aw ko ang iya piktyur kag ginapanumdom ang mga butang nga ginahimo anay namon.”

Bisan pa napatyan ka sang pinalangga ukon suod nga abyan, wala ka nagaisahanon. Madamo nga napatyan ang nabuligan nga maatubang ini nga sitwasyon, subong sang makita naton sa masunod.

[Nota]

[Blurb sa pahina 5]

“Nasubuan gid ako kay wala na ’ko upod. Si Nanay ang akon best friend”—Ashley