Mga Tatar—Sadto, Karon, kag sa Palaabuton

SANG bata pa ako nabatian ko ang hambalanon: “Kiskisa bala ang Ruso kay makita mo ang Tartar [Tatar].” Abi ko gid sang una, Ruso ako. Pero ginsugiran ako sang akon mga paryente nga Tatar ang akon lolo. * Sang ginsugiran ko ang akon mga abyan, ang pila sa ila nagsiling nga may dugo man sila nga Tatar.

Nangin interesado gid ako sang mahibaluan ko nga may mga Tatar gali nga bantog sa art, sports, kag iban pa. Halimbawa, ang master sa ballet nga si Rudolf Nureyev, nga may daku nga impluwensia sa saot, isa ka Tatar nga taga-Rusya. Mga pito ka milyon ka Tatar ang nagaistar sa mga pungsod nga sakop anay sang Unyon Sobyet. Sugiran ko kamo sang akon natun-an parte sa mga Tatar.

Ang Ila Nagligad

Ang mga Tatar ginsambit kaupod sa mga taga-Mongolia kag Turkey sa sulod sang madamo nga siglo. Sang ika-13 nga siglo, nakigbahin sila sa pagpanakop ni Genghis Khan, ang lider sang Mongolia. * Naglapad ang iya emperyo, nga halos pareho na sa anay Unyon Sobyet. Sang 1236, mga 150,000 sang iya soldado ang nagkadto sa Europa. Nag-abot sila sa katundan sang Ural Mountains kag nagsugod sa pagpang-atake sa mga siudad sang Rusya.

Wala madugay, sang napierde sang Mongolia ang Rusya, nasapwan nila ang isa ka pungsod nga ginaistaran sang mestiso nga mga Mongolian kag Turkish, ang katundan sini gintawag nga Golden Horde. Ang kapital sini amo ang Sarai Batu, nga nahamtang sa ilawod sang Volga River. Sakop sini nga estado ang bahin sang Siberia kag Ural Mountains sini, lakip man ang malayo nga kabukiran sang Carpathian kag Caucasus sa Ukraine kag Georgia. Dapat padunggan sang mga prinsipe sang Rusya ang Horde. Sang ika-15 nga siglo, nabahin ang Horde sa Crimea, Astrakhan, kag Kazan’.

Ang Tatarstan kag ang Kapital Sini nga Kazan’

Sa karon, mga apat ka milyon ka tawo halin sa lainlain nga pungsod ang nagaistar sa Republika sang Tatarstan. Nahamtang ini sa malayo nga sidlangan nga bahin sang Rusya. Mga 68,000 kilometros kuadrados ang kalaparon sini, kag kilala ini nga “pinakamauswagon nga sakop sang Russian Federation.” Ang Tatarstan amo ang panguna nga ginakuhaan sing langis kag gas sa Rusya. Nagahimo man sila sing mga eroplano kag salakyan, kag may pila ka erport diri.

Ang Kazan’ isa ka moderno nga siudad nga may mga isa ka milyon ka tawo. Diri man nagatabuay ang suba nga Kazanka kag Volga. Isa  ini sa madamo nga siudad sa Rusya nga may matahom nga mga subway. * Lainlain ang desinyo sang kada estasyon. Ang iban moderno, ang iban naman sinadto. Ang isa ka estasyon sa Kazan’ nadekorasyunan sing 22 ka mosaic nga painting sa dingding parte sa mga fairy tale sa Tatar.

Ang Kazan Federal University gintukod sang 1804 sang Ruso nga si Czar Alexander I, kag isa ini sa may pinakadaku nga librarya sa Rusya. Daku ang impluwensia sini sa edukasyon kag kultura kag amo ini ang pinakauna nga unibersidad sa Tatarstan. Lakip sa 5,000,000 ka publikasyon sa sini nga librarya ang 30,000 ka dumaan nga manuskrito, ang pila sini napetsahan sing ika-9 nga siglo C.E.

Kanami gid maglakatlakat sa Bauman Street sa sentro sang siudad. Madamo man diri sing manami nga mga tiendahan kag palamahawan. Sining karon lang, nakabisita kami diri sang akon asawa kag nanamian gid kami sa pagpanakayon sa Volga River pagkatapos namon lagaw sa siudad.

Lakip sa talalupangdon sa Kazan’ amo ang bantog nga kremlin. Ining dumaan nga pamakod, nga ang mga bilding gintukod pa sang ika-16 nga siglo, amo na lang ang nabilin nga pamakod sang Tatar sa Rusya. Sa sulod sang pader nga bato sang Kazan’ Kremlin amo ang Syuyumbeki Tower kag ang opisina sang gobierno sang Tatarstan. May moske man diri kag isa ka simbahan sang Ortodokso.

Sang tuig 2000, ang Kazan’ Kremlin nangin UNESCO World Heritage. Kon gab-i, katahom gid tan-awon sang kremlin bangod nagabanda ang kasanag sa suba.

Mga Tawo kag Lenguahe

Ang Tatar amo ang pinakamadamo nga nagahambal sing Turkic sa Rusya. Ginabulubanta nga mga 5,500,000 sila. Pero wala mahibaluan kon pila gid sila sa sining malapad nga pungsod.

Ang Tatar nga lenguahe naghalin sa pamilya sang mga Turkic nga lenguahe. Nalakip man diri ang Azerbaijani, Bashkir, Kazakh, Kirghiz,  Nogai, Turkish, Turkoman, Tuvinian, Uzbek, kag Yakut. Ang pila sini nga lenguahe halos pareho, amo nga nagaintiendihanay sila.

Minilyon ang nagahambal sing Turkic nga lenguahe sa bilog nga kalibutan. Sa mga kalye sang mga siudad sa Tatarstan, pareho nga nagahambal sing Tatar kag Ruso ang mga tawo. Amo man sini ang ginagamit sa mga pamantalaan, libro, radyo, kag TV. Ang mga palaguaon sa teatro nagagamit man sing Tatar nga lenguahe. Ini nga mga palaguaon parte sa kasaysayan, kustombre, kag pagkabuhi sang mga Tatar.

Ang mga karatula sa atubangan sang mga tiendahan kag kalye sa Kazan’ kag sa iban nga siudad nagagamit sing lenguahe nga Ruso kag Tatar. Madamo sing tinaga nga Ruso ang naghalin sa Tatar. Sa Unyon Sobyet, ang Arabic nga alpabeto sang Tatar ginbuslan sang Latin sang 1928. Sugod sang 1939, Cyrillic ang sinulatan sang Tatar nga halos pareho sa Russian Cyrillic.

Tradisyon sang Pungsod

Ang mga Tatar mangangayam kag manugsagod sing sapat sadto. Gani asta subong, ang kalabanan sang ila pagkaon may karne. Ang isa sini amo ang belesh, nga paborito gid sang kalabanan nga Tatar. Bilog ini kag malapad nga daw tinapay nga may patatas, karne, sibuyas, kag panakot sa sulod. Ginaluto ini sa pugon sing mga duha ka oras. Dayon ginakihad ini sa atubangan sang tanan samtang nagaaso-aso pa.

 Ang isa sa pinakamadugay na kag bantog nga kapiestahan sang mga Tatar amo ang Sabantui. Ginsunod ini sa pagano nga kustombre sa diin ang mga tawo tingob nga nagapangamuyo kag nagahalad sa adlaw nga dios kag sa espiritu sang mga katigulangan. Nagapati sila nga ini nga mga halad magabulig para magapadayon ang ila kaliwatan, magadamo ang ila mga sapat kag patubas.

Nanamian gid ang mga Tatar sa kabayo kay bahin ini sang ila kultura kag sang una pirme sila nagasaylosaylo. Ang Kazan’ may isa sa pinakamanami nga karerahan sang karwahe sa bilog nga kalibutan, nga may 12 ka kuadra kag klinika para sa mga sapat. May swimming pool pa gani ini para sa mga kabayo.

Ang Ila Palaabuton

Nagsiling ang Koran: “Pat-od gid nga ginsulat Naton sa mga Salmo, pagkatapos sang Torah: ‘Sa pagkamatuod ang Akon matarong nga mga alagad magapanubli sang duta.’” (Sura 21, Al-Anbiyā [Mga Propeta], bersikulo 105). Maathag nga ginkopya ini sa mga salmo ni David nga ginsulat sa Biblia, mga 1,500 ka tuig nga mas nauna sa Koran. Ang Salmo 37:29 nagsiling: “Ang mga matarung magapanubli sang duta, kag magapuyo dira sa gihapon.”

Sa diin nga pungsod kag tribo naghalin ining malipayon kag matarong nga mga tawo? Ang tagna sa Injil (mga sinulatan halin sa Bag-ong Testamento) nagsiling: “Isa ka dakung kadam-an, nga wala sing tawo nga makaisip, gikan sa tanan nga pungsod kag tribo kag katawhan kag hambal.” (Bugna 7:9) Makalilipay gid nga makaupod sa palaabuton ang mga tawo halin sa lainlain nga pungsod nga magaistar sa duta subong mag-ulutod! *

[Mga Nota]

[Kahon sa pahina 25]

ANG NGALAN SANG DIOS SA TATAR

Ang libro nga Dinnər Tarixb (Mga Relihion sa Kalibutan) nga ginsulat sang Tatar nga si M. Khuzhayev, nagsiling nga si Adan gintuga ni Yakhve Allah, ukon Jehova nga Dios. Ang footnote sang Genesis 2:4 sa Tatar nga edisyon sang Pentateuko, ang una nga lima ka tulun-an sa Biblia, nagsiling parte sa ngalan sang Dios: “Posible nga sang una, Yahveh ang pagsambit sang mga Hebreo sa sini nga ngalan.”

[Kahon sa pahina 26]

MGA SAKSI NI JEHOVA SA TATARSTAN

Ang mga Saksi ni Jehova sa Rusya nag-organisar sing mga klase para tun-an ang Tatar nga lenguahe kay gusto gid nila isugid sa mga tawo ang maayong balita sang Ginharian sang Dios. Ang isa ka babayi sa Tatarstan nagsiling: “Nagtulo gid ang akon luha sang nakatuon ako parte sa Dios sa akon mismo lenguahe.”

Sang 1973, nagsugod sa pagtipon ang gamay nga grupo sang mga Tatar nga Saksi ni Jehova para tun-an ang Biblia sa sina nga lenguahe. Sang katuigan 1990, nagbalhag ang mga Saksi ni Jehova sing base sa Biblia nga mga publikasyon sa Tatar. * Dayon sang 2003, natukod ang una nga Tatar nga kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova sa Naberezhnye Chelny, sa Republika sang Tatarstan. Sa karon, may 8 ka kongregasyon kag 20 ka grupo sa Tatar nga lenguahe sa Rusya.

Sang 2008, nagtambong sa distrito nga kombension sang Tatar nga lenguahe ang mga Saksi halin sa Astrakhan, Volga Region, Ural Mountains, West Siberia, kag malayo nga aminhan. Sa Tatarstan karon, may 36 ka kongregasyon kag grupo sang Tatar, Ruso, kag Russian-Sign-Language. Kag sobra sa 2,300 ang nagatudlo sa mga tawo sing kamatuoran parte sa Dios.

[Nota]

[Kahon/Retrato sa pahina 27]

ATLETA NGA NANGIN MANUGBANTAY

Si Pyotr Markov natawo sa Tatarstan sang 1948. Sa sulod sang 30 ka tuig nangin popular gid sia sa ila lugar bangod sa iya abilidad sa wrestling kag weight-lifting. Isa ka bes, nahakwat niya sing 130 ka beses ang 32 kilos nga barbel. Pero sang nangin Saksi ni Jehova sia, nakilala sia nga nagasugid pirme sa mga Tatar kag mga Ruso parte sa Dios, kag ginabuligan sila nga maatubang ang mga problema.

Gani, ginailog ni Pyotr ang mahigugmaon nga Manunuga, nga ginlaragway sa Isaias 40:11: “Sia magapahalab sang iya panong kaangay sang manugpahalab [manugbantay] kungkungon niya sa iya butkon ang mga cordero, dalhon sila sa iya dughan, kag magatuytuy sing mahinay sang mga may tinday.”

[Retrato]

Si Pyotr isa na subong ka espirituwal nga manugbantay

[Mapa sa pahina 24]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

RUSYA

URAL MOUNTAINS

MOSCOW

St. Petersburg

REPUBLIKA SANG TATARSTAN

Kazan’

Volga River

[Retrato sa pahina 25]

Ang Kazan’ Kremlin sa Kazanka River

[Credit Line]

© Michel Setboun/CORBIS

[Retrato sa pahina 26]

Ang “belesh” nga paborito gid sang kalabanan nga Tatar