Murchison Falls Pinasahi nga Bahin sang Nilo sa Uganda

“Amo ini ang pinakamatahom nga busay sang Nilo.”—Sir Samuel White Baker, eksplorer nga taga-England.

MADAMO gid ang nanamian sa busay. Ang tupa sang tubig sa mga bato, ang daw nagaaso kag mabugnaw nga mga agsik sini, makapakalma gid.

Isa sa sini amo ang Murchison Falls * sa Uganda. Ang Suba Nilo nagalaba sing sobra sa 6,400 kilometros. Para sa iban, ang Murchison Falls amo ang pinakamatahom nga bahin sini. Indi ini pareho kataas sang Angel Falls sa Bagatnan nga Amerika ukon kadamo sang tubig sang Victoria Falls sa Aprika ukon Niagara Falls sa Aminhan nga Amerika. Pero pinasahi gid ang kabaskog sang tubig kag ang katahom sang Murchison Falls.

Ang Kasaysayan sang Murchison Falls

Ang Murchison Falls bahin lamang sang 3,841 kilometros kuadrados nga kalaparon sang Murchison Falls National Park. Ini nga parke ginhimo sang 1952, kag makita ini sa aminhan-katundan sang Uganda. Nakadtuan ni Baker ini nga busay sang katuigan 1860. Sa iya libro nga The Albert N’yanza, ginsulat niya ang iya una nga pagkakita sang busay.

“Pag-abot namon,” sulat niya, “nakita namon gilayon ang tama katahom nga talan-awon. . . . Kitaon gid ang kaputi sang nagahuganas nga tubig sa maitom nga pil-as sa palibot sini. Nagtahom pa gid ini bangod sa mga palma kag mga kasagingan. Amo ini ang pinakamatahom nga busay sang Nilo.” Ginngalanan ini ni Baker nga Murchison Falls sa pagpadungog sa presidente sang Royal Geographical Society.

Mga Paagi Para Makita ang Busay

Ang maayo nga paagi para makita ang busay amo ang pagsakay sa gamay nga lantsa. Mahalin ini sa Paraa kag mawili gid ang mga bisita sa pagpanakayon sa Nilo samtang nagatan-aw sa mga ilahas nga mga sapat sa hustuhan lang nga kalayuon. Madamo sing makita nga hippopotamus, elepante, buaya kag karabaw samtang nagapanakayon. Bangod sa mga kasapatan sa Nilo, daw malipatan na sang mga bisita  ang busay. Pero kon makita na nila ang nagabuslog nga tubig sa kabatuhan, mahangpan nila kon ngaa gindayaw gid ini ni Baker.

Madamo ang nanamian maglantaw sa busay samtang nagapanakayon, pero para sa iban, pinasahi gid ang katahom sini kon ara ka sa ibabaw. Makita halin diri ang 49 metros nga kasangkaron sang Nilo nga nagapagamay sing seis metros dayon mabuslog ang tubig sa 40 metros nga kataason. Amo ini ang “isa sa pinakamabaskog nga pagbuslog sang tubig sa bilog nga kalibutan.” Kon kaisa, mabatyagan sang mga tawo ang pagtay-og sang duta bangod sa kabaskog sang tubig.

Ginsugid ni Baker ang iya impresyon antes pa niya makita ang busay. Nagsiling sia nga may nabatian sia nga daw nagapanaguob samtang nagalakatlakat sia sang isa ka aga. Abi niya kon nagapanaguob sa malayo, pero nakibot sia sang nabal-an niya nga halin gali ini sa busay.

Kada tuig, pareho ni Baker, madamo gid ang nagadayaw sa tuman nga kabaskog sang tubig kag katahom sini nga busay. Kon makita mo ang kabaskog sang pagbuslog sang tubig sa busay, indi mo gid ini malipatan. Isa gid ka pinasahi nga bahin sang Nilo ang Murchison Falls.

[Nota]

[Kahon/Retrato sa pahina 17]

Ang Murchison Falls National Park

Suno sa sensus sang 1969, may mga 14,000 ka hippopotamus, 14,500 ka elepante, kag 26,500 ka karabaw diri. Pagligad sang pila ka dekada, gulpi lang nga nagdiutay ini nga mga sapat. Pero, bangod sa pagpangamlig sa sini nga mga sapat, nagaamat-amat ini damo. Sa karon, madamo man diri sing chimpanzee kag baboon, kag nagahalab sa mga kapatagan ang mga giraffe kag Jackson’s hartebeest. Ang matuod, sobra sa 70 ka espesyi sang mamalya kag sobra sa 450 ka espesyi sang pispis ang makita diri.

[Picture Credit Line sa pahina 16]

All photos pages 16 and 17: Courtesy of the Uganda Wildlife Authority