Ngaa Magsupot Imbes nga Maggasto?

MADAMO ang nagasiling: “Katalaka magsupot, nami ya maggasto—magbakal sing bayo, gadyet kag iban pa.”

Apektado ka man sang pagnubo sang ekonomiya ukon indi, makabenepisyo ka sa pagbinagbinag sa mga paagi kon paano magsupot kag kon paano magbadyet. Talupangda ang isa ka masaligan nga laygay nga nakabulig sa minilyon ka tawo sa sulod sang mga siniglo.

Tatlo ka Dumaan nga Hulubaton

Ginpatalupangod ni Jesus nga taga-Nazaret sa iya parabola ang prinsipio parte sa paggamit sing kuarta. Ginsilingan sang agalon ang iya ulipon: “Kuntani gindeposito mo sa bangko ang akon kuarta kag sa akon pag-abot mabawi ko ang akon kuarta upod ang saka sini.” (Mateo 25:27, Biblia sang Katilingban sang mga Kristiano, BKK) Makatuon gid kita sa ginsiling ni Jesus. Binagbinagon naton kon ngaa.

Sining karon lang sa pila ka pungsod, sobra sa doble ang interes sang imo kuarta nga gindeposito pagligad sang napulo ka tuig. Pero karon, pila lang ka bangko ang nagatanyag sang mataas nga interes, kag ang ganansia sang mga kapitalista gamay lang sangsa ila ginapaabot. Gani, mas maalamon gid nga may sinuptan ka para sa mga emerhensia.

Ginpadaku ini sang Biblia nga nagasiling: “Ang kaalam pangapin subong nga ang cuarta pangapin.” (Manugwali 7:12) Pero ang kuarta indi makapangapin sa imo kon wala ka sing sinuptan. Gani, mas maayo nga magsupot ka para sa imo mga galastuhan sa ulihi, ilabi na sa importante nga mga butang. “Ang kada isa sa inyo,” laygay sang Biblia “magpain sang bisan pila nga matipon suno sa iya kabuganaan.”—1 Corinto 16:2.

Paano Ka Makasupot?

Una, antes ka magbakal sang mahal nga butang, pamensara anay kon importante gid ini.

Ikaduha, kon may baklon ka, mangita anay sing may diskuento ukon mga segunda mano. Ang mag-asawa nga taga-Norway nga sanday Espen kag Janne nangita sing stroller para sa ila bata nga lalaki nga si Daniel. Nakabakal sila sing medyo bag-o pa pero katunga lang ang presyo. “Kon magdaku na si Daniel,” siling ni Espen “puede pa namon ini mabaligya.”  Pero nagpaandam sia: “Madugaydugay ang pagpangita sing barato nga mga butang.” *

Ikatlo, indi magpadasudaso; pamensari anay sing maayo. Kon sa banta mo kinahanglan gid ini, mahimo ka mangita sing barato ukon segunda-mano nga pareho sini. Makakinot ka man kon indi ka magbakal sing kilala nga mga tatak. Isa pa, imbes magbakal sing uso nga bayo para sa mga kabataan sa malahalon nga balaligyaan, kon may ginpanghatag sa imo mas maayo nga amo na lang ini ang gamiton.

Mahimo man maggamit sing mga dayaper nga tela nga puede malabhan. Ang libro nga Budgeting—Personal Spending and Money Management a Key to Weathering the Storm, ni Denise Chambers nagsiling: ‘Sa sulod sang 2 ka tuig, makagasto ka sing $2,000 ukon kapin pa para sa disposabol nga dayaper. Samtang $300-500 lang ang magasto mo para sa malabhan nga dayaper.’ Nagsiling pa sia: “Mas mahapos gamiton ang dayaper nga tela kag indi makahalit sa palibot!”

Ikap-at, indi bala nga mas barato nga magluto ka sangsa magkaon kamo sa gua? Kon may nagaeskwela ka nga mga bata, tudlui sila nga magbalon sing merienda sa baylo nga magbakal. Kag imbes nga magbakal sing juice ukon softdrink, tubig na lang. Mas maayo ini sa lawas kag mas barato.

Sang una, nagatanom pa sing utanon ang mga pamilya. Ngaa indi ninyo ini paghimuon?  Madamo sang nagaistar sa mga apartment kag mga payag ang may lugar para matamnan. Makibot ka gid kay bisan gamay lang ang lugar, madamo ka sing matanom.

Binagbinaga pa gid ini: Kon kinahanglan ninyo ang cellphone, puede bala nga gamiton lang ini sa emerhensia kag magbakal sing load kon kinahanglanon gid? Ukon kon may dryer kamo sang bayo, mahimo ninyo limitahan ang paggamit sini. Puede ninyo ihalay ang pila ukon ang tanan ninyo nga bayo. Mahimo man ninyo limitahan ang paggamit sing erkon kag bentilador. Antes ini paandaron, pamangkuta ang imo kaugalingon, ‘Tam-an gid bala kainit?’ Mahimo man mamangkot sa iban kon paano sila nagakinot sang koryente.

Makabulig man kon magbukas ka sing account sa bangko. Pero, si Hilton nga nagaboluntaryo sa Bagatnan nga Aprika nagpaathag: “Indi maalamon nga tingubon mo sa isa lang ka bulutangan ang malahalon nga mga butang. Kon kaisa, nagakaputo ang mga bangko kag mga kompanya. Natabo ini sa amon.” Gani pilia ang bangko nga kon maputo ginagarantiyahan sang gobierno ang inyo deposito.

Kon Paano Makatibawas sa Utang

Una, tinguhai nga pasobrahan ang imo ginabayad kada bulan sa imo mga utang, credit card, ukon iban pa.

Ikaduha, unaha bayad ang utang nga may mas mataas nga interes.

Ikatlo, buhini ang imo gasto. Importante gid ini.

Nagakadala ka bala sa mga pasayod? Si Danny, nga padre de pamilya sa Sweden, nag-aku nga nagakadala sia. Maayo ang iya negosyo, pero ginbaligya niya ini para ibayad sa iya credit-card. Nakatuon sia sa sini kag makontrol na niya subong ang paggasto. Naglaygay sia: “Indi gid mangin sakon. Mangin kontento ka sa imo masarangan.”

Nagakaigo nga Pagpangutang

Pila lang ka tawo ang makabakal sing balay ukon apartment. Gani madamo ang nagakuha sing balay paagi sa pagpangutang sa bangko. Ang ila ginabayad sa bangko daw arkila nila sa balay. Pero kon maimpasan na nila ini, ila na ang balay!

Madamo nga tawo ang nagapangutang para ibakal sing salakyan nga makinot sa gasolina. Kon maimpasan dayon ang utang, ila na ang salakyan, kag puede nila ini mabaligya sa ulihi para makakuarta. * Ang iban naman nagabakal sing segunda mano nga salakyan nga maayo pa ang makina kag pila pa lang ka kilometro ang nadalagan. Ang iban makakinot paagi sa pagsakay sa pangpubliko nga salakyan ukon pagbisikleta.

Ano man ang kahimtangan, mangin haganhagan, mangin realistiko, kag pamensari sing maayo ang imo ginabakal. Makaaladik ang pataka nga paggasto kag mangin problema gid ini. Gani mangin mahalungon kag maalamon sa paggasto, para mangin malipayon ka.

Isa pa, para malipay ka sa pagsupot, dapat makahibalo ka magbadyet sang imo kuarta. Binagbinagon ini sa masunod nga artikulo.

[Mga Nota]

[Mga Retrato sa pahina 5]

MGA PAAGI PARA MAKASUPOT

Mangita sing baligya nga may diskuento

Magbakal sing bayo nga may diskuento, ukay-ukay ukon relip

Tudlui ang inyo kabataan nga magpreparar sing balon

[Retrato sa pahina 6]

Para mabuhinan ang gasto sa pagkaon, magtanom sing utanon. Para makakinot ka, ihalay ang mga linabhan