Ang “Himaya” sang mga Bituon

NAGADAYAW ka bala sa katahom sang madamo nga bituon kon gab-i? Samtang ginatan-aw mo ini, mahimo makita mo nga lainlain ang kasanag kag ang kolor sini. Husto gid ang ginsiling sang Biblia: “Ang himaya sang isa ka bituon tuhay sa isa pa ka bituon.”—1 Corinto 15:41.

Ngaa lainlain ang himaya ukon kasanag sang mga bituon? Halimbawa, ngaa ang iban puti, pero ang iban blue, yellow, ukon pula? Kag ngaa nagaigpat-igpat ini?

Tama ka init ang tunga nga bahin sang bituon, kag nagapagua ini sing tama kabaskog nga enerhiya. Ini nga enerhiya nagalab-ot asta sa naggua nga bahin sang bituon pakadto sa kahawaan. Amo ini ang infrared rays kag ang makita naton nga kapawa. Blue ang kolor sang mas mainit nga bituon kag pula ang mas mabugnaw. Ngaa lainlain ang ila kolor?

Ang kapawa ginahuman sang madamo nga partikulo nga ginatawag photon, nga nagahulag pareho sa paghulag sang enerhiya. Ang mas mainit nga mga bituon nagapagua sing mas mabaskog nga photon, nga may malip-ot nga wavelength nga makita sa punta sang spectrum nga blue ang kolor. Pero, ang mas mabugnaw nga bituon nagapagua sing maluya nga photon, nga ara sa pihak nga punta sang spectrum nga pula ang kolor. Ang aton bituon, ang Adlaw, ara sa tungatunga bangod nagapagua ini sing kasanag nga ang kolor halin sa green asta sa yellow. Ti, ngaa indi green ang kolor sang adlaw? Bangod nagapagua man ini sing kapawa sa lainlain nga wavelength. Gani, kon tan-awon mo sa kahawaan, puti ang kolor sang adlaw.

Ang Atmospera kag ang Kolor sang Adlaw

Ang kolor sang adlaw nagalainlain bangod sa atmospera, kag depende sa kon ano nga oras. Halimbawa, kon udto ang adlaw masami nga daw yellow tan-awon. Pero kon magbutlak kag magtunod na ang adlaw, ang kolor sini daw orange ukon pula. Bangod ini sa gas, alisngaw, kag iban pa nga magagmay katama nga mga partikulo sa atmospera sang duta.

Bangod sa komposisyon sini, ginapalapta sang atmospera ang blue kag violet nga silak sang adlaw, amo kon ngaa blue ang kalangitan kon maayo ang tiempo. Bangod mabuhinan ang blue kag violet kon udto, yellow lang ang imo makita nga silak. Pero kon manugtunod na ang adlaw, mas madamol nga atmospera ang agyan sang silak sang adlaw. Gani, diutay na gid lang ang blue kag green nga kasanag nga makalab-ot sa aton. Bangod sini, ang adlaw daw pula nga bola kon tan-awon.

Maduagon nga Langit

Ang aton panan-aw sa panganod kon gab-i apektado man sang pagkasensitibo sang aton mata. Ang kapawa nagasulod sa aton mata kag nagaagi sa duha ka sahi sang sensor—ang mga cone kag mga rod. Ang cone amo ang makakilala sang kolor, pero wala ini nagapanghikot kon madulom. Ang rod naman, indi sensitibo sa kolor pero sensitibo ini sa kapawa.  Gani bisan madulom, makita sini bisan ang isa lang ka photon sang kapawa! Kag mas makita sini ang malip-ot nga wavelength sa punta sang spectrum, nga amo ang blue. Amo gani nga kon tan-awon naton ang mga bituon nga may pareho nga kasanagon, sa masami makita naton ang mga blue nga kolor pero indi ang mga pula. Maayo lang kay may mga teleskopyo na.

Ang mga teleskopyo makabulig sa aton nga makita ang tama ka layo nga mga butang kon gab-i, pareho sang mga bituon, galaksiya, kometa, kag mga nebula. Pero limitado ang aton makita bangod sa atmospera. Ang solusyon sa sini amo ang Hubble Space Telescope, ukon HST, nga nagalibot sa duta. Dalayawon gid ang HST kay makita sini bisan pa tama kadulom kag indi makita sang aton mata ang mga butang! Gani nakakuha ang HST sing tama katahom nga mga talan-awon bisan sa tama ka layo kag tama kadulom nga kahawaan, pati na sa mga galaksiya kag mga nebula.

Pero may mga teleskopyo subong sa duta nga mas maayo sa HST sa pila ka paagi. Halimbawa, nakahimo ang mga astronomo sing paagi nga ang makita nila sa teleskopyo indi maapektuhan sang atmospera, kag mas maathag ukon detalyado ini sangsa HST. Ang isa  sa sini amo ang W. M. Keck Observatory sa isla sang Hawaii. Didto makita ang Keck I nga teleskopyo, ang isa sa pinakadaku nga optical telescope sa bilog nga kalibutan. Paagi sini, nadiskobrehan sang astronomo nga si Peter Tuthill sang University of Sydney, Australia, ang daw mga panganod kag yab-ok sang duha ka bituon sa konstelasyon nga Sagittarius, nga kon tan-awon, daw malapit ini sa tunga sang aton galaksiya nga Milky Way.

Samtang padayon nga nagapangusisa ang mga astronomo sa kahawaan, mas madamo sila sing nakita nga mga bituon kag mga galaksiya. Daw ano ini kadamo? Wala kita makahibalo. Pero nahibaluan ini sang aton Manunuga nga si Jehova nga Dios. “Ginaisip niya ang kadamuon sang mga bitoon, ginatawag niya sila tanan sa ila mga ngalan,” siling sang Salmo 147:4.

Kaanggid man sini ang ginsiling ni Isaias. Pero ginsugid pa gid niya ang sibu sa siensia nga kamatuoran nga ang uniberso ginhimo paagi sa wala nagakaubos nga puersa ukon gahom sang Dios. “Tangla kamo sa langit,” siling ni Isaias. “Sin-o bala ang nagtuga sinang mga bituon? Ang nagtuga sina amo ang Dios nga nagapaguwa sa kada isa sa ila samtang ginatawag niya sila sa ila mga ngalan. Sa iya pagkagamhanan wala sing isa sa ila nga nadula.”—Isaias 40:26, APD.

Paano nahibaluan ni Isaias nga ang uniberso ginhimo paagi sa wala nagakaubos nga gahom sang Dios kay nagkabuhi sia mga 2,700 na ka tuig ang nagligad? Sigurado gid nga may nagsugid sa iya! Si Jehova amo ang naggiya sa iya nga isulat ini. (2 Timoteo 3:16) Gani makasugid sia kag ang iban pa nga manunulat sang Biblia sing mga butang nga indi mahimo sang mga teleskopyo kag mga libro sa siensia. Nakilala nila ang Isa nga naghatag sa mga bituon sing katahom kag himaya.

[Kahon/Retrato sa pahina 16]

NGAA NAGAIGPAT-IGPAT ANG MGA BITUON?

Nagaigpat-igpat ang mga bituon, ukon nagabulubag-o diutay ang kasanag kag lokasyon sini bangod sa atmospera sang duta. Para iilustrar, hunahunaa nga may magagmay nga bombilya sa idalom sang swimming pool. Ano ang nagakatabo sa sini kon maghulag ang tubig? Nagaigpat-igpat ini pareho sang mga bituon. Pero kon mas dalagku ini indi ini gawa mag-igpat. Ang mga planeta pareho sang dalagku nga mga nagasiga. Dalagku sila tan-awon, indi bangod mas daku sila kundi bangod mas malapit sila sa duta.

[Kahon/Mga Retrato sa pahina 17]

KOLOR SA PIKTYUR: MATUOD UKON INDI?

Daku gid ang nabulig sang Hubble Space Telescope (HST), kay makita naton ang matahom nga piktyur sang mga galaksiya, nebula, kag bituon. Pero matuod gid bala ang mga kolor sini? Napagua ini nga kolor bangod sa kombinasyon sang art kag siensia. Ang laragway nga nakuha sang HST monochrome, pero ginagamitan ini sing mga color filter. Ginagamit sang mga astronomo kag mga eksperto sa piktyur ang moderno nga teknolohiya kag program sa kompyuter para makahimo sing matahom nga mga piktyur sang mga butang sa kahawaan nga ginapatihan nila nga pareho gid sa natural nga kolor sini. * Kon kaisa, ginahungod sang mga astronomo nga bag-uhon ang mga kolor para kitaon gid ang pila ka butang, nga mahimo gamiton sang mga sientipiko.

[Nota]

[Mga Retrato]

Monochrome

Pula

Green

Blue

Ginsamo ang tatlo ka kolor

[Credit Line]

J. Hester and P. Scowen (AZ State Univ.), NASA

[Retrato sa pahina 16]

Ang bituon nga V838 Monocerotis

[Retrato sa pahina 16]

Interacting galaxies Arp 273

[Picture Credit Line sa pahina 15]

NASA, ESA, and the Hubble Heritage (STScI/AURA) -ESA/Hubble Collaboration

[Picture Credit Lines sa pahina 16]

V838: NASA, ESA, and H. Bond (STScI); Arp 273: NASA, ESA, and the Hubble Heritage Team (STScI/AURA)