Siudad nga Human sa Papel

‘SIUDAD nga human sa papel?’ mahimo mamangkot ka. Huo, pero indi ini matuod nga siudad. Isa lang ini ka modelo. Ini nga siudad amo ang Prague, ang kapital sang Czech Republic, kag ang modelo sini ginbutang sa Prague Municipal Museum. Ginhimo ini ni Antonín Langweil sa sulod sang 11 ka tuig, sugod sang 1826 asta sang napatay sia sang 1837. Ngaa ginhimo ni Langweil ining mabudlay nga proyekto?

Natawo si Langweil sang 1791, sa banwa sang Postoloprty, nga Czech Republic subong. Sang nakatapos sia sang lithography sa Art Academy sa Vienna, Austria, nagbukas sia sing balaligyaan sing kagamitan sa lithography sa Prague. Pero naputo sia. Sang nagtambong sia sa eksibit sa Prague sang 1826, nakita niya ang semento nga modelo sang siudad sang Paris, Pransia. Nanamian gid sia sini amo nga napensaran niya nga maghimo sing modelo sang Prague nga human sa cardboard kag pila ka kahoy.

Pero, tinuig anay nga gin-utihan lista ni Langweil ang mga detalye parte sa Prague. Ginlibot niya ang tanan nga dalan, kag ginhimuan sing drowing kon diin makita ang mga bilding, pulungkuan sa parke, gamay nga bodega, estatwa, kag mga puno sang kahoy. Ginlakip man niya ang mga bariles nga iya nakita, mga guba nga bintana, hagdan nga nagasandig sa pader, kag nagatumpok nga mga kahoy! Dayon, gin-umpisahan niya ang iya modelo nga may scale nga 1:480. Para  madugangan ang iya gamay nga kita, naghimo man sia sing modelo sang balay sang mga manggaranon.

Sang 1837, nagmasakit si Langweil sing TB kag napatay sang Hunyo sadto man nga tuig. Nabayaan niya ang iya asawa kag lima ka bata nga babayi. Pagligad sang tatlo ka tuig, ang iya modelo ara na sa Patriotic Museum, nga amo karon ang National Museum. Ngaa nakalab-ot ini didto? Sang 1840, ginbaligya sang asawa ni Langweil ang modelo kay Emperador Ferdinand I. Ginbakal ini sang emperador kag gindonar sa museo, nga subong nangin museo sang pungsod sang Czech Republic. Gindala ini sa museo nga nasulod sa siam ka kahon. Sang ulihi, ang humalambal sang City of Prague Museum nagsiling: “Ang modelo ni Langweil talagsa lang ginaeksibit sang ika-19 nga siglo. Sang 1891, isa ini sa mga gin-eksibit sa National Jubilee Exhibition. Para sa sini nga okasyon, gingastuhan gid ang pagpakay-o sini . . . Halin sang 1905, ini nga modelo permanente na nga ginalakip sa eksibit sa Lapidarium sang National Museum.”

Ginakadtuan Gid sang mga Historian

Nangin popular gid ang modelo nga papel nga ginhimo ni Langweil. May kadakuon ini nga 5.76 metros por 3.24 metros. Ginsulod ini sa kristal nga kahon kag ginbutangan sing magagmay nga mga suga sa sulod. Ang “siudad” daw tuodtuod gid kon tan-awon! Tag-isaisa gid nga gin-utihan ni Langweil obra ang sobra sa duha ka libo ka magagmay nga bilding, amo nga pareho gid ang hitsura sini sa Prague.

Halimbawa, ginhimuan pa ni Langweil ang mga bilding sing land-registration number. Ginbutangan niya ini sing mga suga sa dalan, kanal, kag bato nga mga alagyan. Gin-ilog man niya ang mga stained glass sang mga simbahan, bisan ang kulang ukon nabuka nga kristal sini. Sa mga balay nga may nakakas na nga palitada, kitaon pa gani ang mga tisa sa idalom sini. Ginbutang man niya ang Vltava River nga nagaagi sa tunga sang Prague.

Subong, ang proyekto ni Langweil indi lang isa ka matahom nga eksibit sa museo, kundi paborito gid nga kadtuan sang mga mahilig sa art kag sang mga historian nga gusto makita kon ano ang ginbag-o sang Prague pagligad sang tion. Siempre, lain na ang hitsura sang pila ka bahin sang siudad bangod sa ginpatindog ukon ginpakay-o nga mga bilding, ilabi na ang lugar sang mga Judiyo kag ang lugar nga ginatawag Old Town. Daku ang nabulig sang moderno nga teknolohiya. Paagi sa kompyuter, makita na subong sang mga tawo ang ginhimo ni Langweil nga modelo sang Prague sang 1837.

Sang Abril 1837, sang nagamasakit na si Langweil, nangabay sia nga ibutang sa Patriotic Museum ang iya proyekto, pero indi interesado ang museo. Mahimo nga nasubuan gid sia! Pero hunahunaa kon ano ang iya batyagon subong kon makakadto sia sa museo ukon “makapamasyar” sa iya ginhimo nga dumaan nga Prague paagi sa kompyuter. Sigurado nga malipay gid sia kay nagbunga ang iya mga pagpangabudlay.

[Retrato sa pahina 10]

Antonín Langweil

[Retrato sa pahina 10]

Ang modelo sang siudad nga Prague nga human sa papel nga ginhimo ni Langweil

[Retrato sa pahina 10, 11]

Kon tan-awon sa malapit

[Picture Credit Lines sa pahina 10]

Page 10, Langweil: S laskavým svolením Národního muzea v Praze; pages 10 and 11, model photos: S laskavým svolením Muzea hlavního mesta Prahy