Nanamitan Ka Bala sang Uhong?

SA DUMAAN nga Egipto, espesyal gid para sa mga Paraon ang uhong. Para lang ini sa ila pamilya. Para naman sa mga Romano, ginakabig nila ini nga pagkaon sang mga dios kag ginaserbe lang sa espesyal nga mga okasyon. Nagahiwat naman ang mga Griego sang una sing kapiestahan para sa mga uhong kag nagapati sila nga nagapakusog ini sa ila mga soldado.

Pero sa karon, ang mga uhong indi lang pagkaon sang mga manggaranon. Bisan sin-o lang makakaon sini. Nakatilaw ka na bala sang uhong? Kon nanamitan ka sang uhong, nakahibalo ka bala kon ano ang ginakaon mo? Ano bala ang uhong? Utan ukon sapat? Paano ini nagatubo? Masustansia bala ini? Kon makakita ka sing uhong sa kagulangan, ano ang himuon mo?

Para masabat ini, nagbiyahe kami sang akon asawa dala ang amon salakyan halin sa Sydney, Australia pakadto sa Mittagong. Ang Mittagong isa ka matahom nga banwa sa bagatnan nga kabukiran sa New South Wales. Nagkadto kami sa ginapatubuan ni Noel Arrold sing uhong.

Pagsagod sing Uhong

Si Noel, nga mabukod nga Australiano, isa ka mikrobiologo kag eksperto sa mga uhong. Nagtuon sia sa pagsagod sing mga uhong sa pila ka pungsod kag nagbalik sa Australia para magsagod kag magbaligya sing uhong. “Ang mga uhong mga fungus nga pamilya sang mga organismo nga nagalakip sang mga tagiptip kag mga agup-op,” paathag niya. “Sang una, abi sang mga biologo, tanom ang mga fungus, pero nahibaluan naton karon nga indi gali.

“Halimbawa, wala nagahimo sing pagkaon ang mga fungus paagi sa photosynthesis pareho sang ginahimo sang halos tanan nga tanom. Nagatubo ini sa madulom nga mga lugar. Nagapagua ang ila lawas sing mga enzyme para mahimo ang organiko nga materyal nga mga sustansia,  nga amo ang ila pagkaon. Bangod sini, indi man ini makabig nga mga sapat. Ginklasipikar ini sang mga biologo nga mga fungus bangod indi ini sapat kag indi man tanom.”

“Sa mga kagulangan, ang gulang nga mga uhong nagapagua sing minilyon ka magagmay nga mga spore ukon daw mga pulbos nga nagasamo sa iban nga uhong para may magtubo liwat,” padayon ni Noel. “Kon . . . magtupa ini sa mabugnaw, medyo basa nga duta nga may madamo sing pagkaon, matubo ini. Gin-ilog ini nga proseso sang mga nagasagod sang uhong kag ginpauswag pa gid para makapatubo sila sing madamo kag manamit nga uhong.”

Samtang nagalibot kami, ginapaathag ni Noel nga may bagay gid nga lugar sa kada bariedad sang uhong. Ang pinakapopular sa kalibutan amo ang daw butones nga mga uhong. Nagatubo ini sa nadunot nga mga butang. Ang iban nga bariedad nagatubo sa mga suludlan sang dunot nga mga tanom, suludlan sang mga seryal, troso, ukon bag-aso. Sa linibo ka sahi sang uhong, mga 60 lang ang ginapatubo para ibaligya.

Ginapatubo ni Noel ang iya mga uhong asta maggulang sa isa ka daan nga tanel nga alagyan sang tren sang una, malapit sa Mittagong. “Mabugnaw diri, medyo basa, kag maayo gid nga patubuan sang uhong,” siling niya. Nakita namon diri ang nagakubay nga mga suludlan nga ginatubuan sang linibo ka uhong nga may lainlain nga korte kag kadakuon. Ang pila daw nagapamukadkad nga mga rosas. Ang iban naman daw mga liryo ukon bouquet ukon daw nagatindog nga mga payong. Nagdayaw gid kami kay manami ini tulukon.

Manamit kag Mapuslanon

“Madamo ang nanamian sa hitsura sang mga uhong pero indi sila kabalo magluto sini,” paathag ni Noel. “Pero mahapos lang ini lutuon.  Ginahiwa ini sang iban kag ginagisa, ginalakot sa sopas kag ensalada, ukon ginasugba. Nanamitan ako sang oyster nga uhong nga ginbulid sa pudpod nga tinapay kag ginprito. Ang shiitake nga uhong daw karne ang sabor kag sampat gid butangan sing itlog kag prituhon.”

Masustansia gid ang uhong kag madamo sing fiber, protina, mineral, kag bitamina. Mga 2,000 ka bariedad ang nadiskobrehan nga makabulong. Suno sa isa ka pagtuon sa medisina, ang duga sang uhong bulong sa sobra 100 ka balatian. Ginagamit man ini para mabatuan ang kanser, hepatitis, AIDS, Alzheimer’s disease, kag mataas nga kolesterol.

Pero, makatalagam gid manguha sing uhong sa kagulangan. Ang makamamatay nga uhong (Amanita phalloides), kag iban pa, daw pareho ang hitsura sa ginakaon nga uhong. Gani tandai ini: Indi gid magkaon sing uhong nga ginkuha sa kagulangan kon indi pag-isiling sang eksperto nga ginakaon ini. Siempre, puede kaunon ang ginasagod nga mga uhong. Manamit gid ini! Amo gani nga nanamitan gid ang mga hari sang una.

[Kahon sa pahina 22]

UHONG SA KAGULANGAN

Ang mga uhong sa kagulangan masami nga nagatubo sa mabugnaw, medyo basa, kag madulom nga lugar. Nagatubo ini sa patay nga kahoy, tanom, kag ipot sang sapat. Ang mga uhong nga nagatubo sa mga kahoy nagabulig sa kahoy. Ginakaon sang uhong ang mga substansia sa gamot sang kahoy, dayon ginahatagan man niya ang kahoy sing mga sustansia nga nakuha niya.

[Kahon sa pahina 23]

MGA PANUGDA PARTE SA UHONG

• Isulod sa puyo nga papel ukon tela ang uhong kag ibutang sa repredyeritor. Indi ini pag-itupad sa maisog sing baho nga mga pagkaon, kay suyupon sini ang baho.

• Kon kaunon mo sing hilaw ang uhong, trapuhi ini sang humog nga tela ukon hugasi sing makadali kag trapuhan para magmala. Indi paghulumi.

• Kon magluto ka sing uhong, maggamit sing mahumok nga brutsa sa pagkuha sing higko.

• Indi pagpaniti ang uhong kay manamit kag masustansia ang panit sini.

[Retrato sa pahina 21]

Nagatubo ang mga uhong sa sining hulot nga may kontrolado nga temperatura

[Retrato sa pahina 22]

Ang iban nga uhong daw matahom nga bulak tan-awon

[Retrato sa pahina 23]

Sinugba nga mga uhong nga may hummus, dahon sang kulitis, ahos, kag tinuktok nga sibuyas dahon

[Picture Credit Line sa pahina 21]

Courtesy of the Mushroom Information Center

[Picture Credit Line sa pahina 23]

Top: Courtesy of the Mushroom Information Center; bottom: Courtesy of the Australian Mushroom Growers Association