Ngaa Madamo ang Nagapangakig?

MADAMO sing rason sa pagpangakig. Suno sa mga sientipiko, mabudlay ini intiendihon. Pero nagaugyon ang mga eksperto nga may mga butang gid nga makapaakig sa aton.

Mahimo maakig kita bangod may nagapaakig ukon nagapairitar sa aton kay ginhimuan kita sing inhustisya. Sa masami, nagakatabo ini kon gin-insulto kita ukon wala gintahod. Mahimo man kita maakig kon pamatyag naton may nagabato sa aton ukon nagaguba sang aton reputasyon.

Siempre, lainlain ang makapaakig sa aton. Nagadepende ini kon lalaki kita ukon babayi, kag kon ano ang aton edad kag kultura. Isa pa, indi palareho ang aton reaksion sa mga sitwasyon. May mga tawo nga talagsa lang nagapangakig kag wala dayon nagalain ang buot. Ang iban naman, kadali mangakig kag kadugay maumpawan, kon kaisa sinemana, binulan, ukon mas malawig pa.

Madamo sing butang nga makapaakig sa aton. Isa pa, may mga rason pa gid kon ngaa madali kita maakig. Ano ini? Ang mga tawo subong wala sing pasunaid sa iban. Nagsiling ang Biblia: “Sa katapusan nga mga adlaw . . . ang mga tawo mangin mahigugmaon sa kaugalingon, mahigugmaon sa kuarta, nagapabugal sang kaugalingon, matinaastaason, . . . matig-a sing ulo, nagapahambog.” (2 Timoteo 3:1-5) Amo gid sini ang batasan sang mga tawo subong.

Kon indi makuha sang kalabanan ang ila gusto, nagapangakig sila. May iban pa nga rason kon ngaa nagadamo ang nagapangakig. Binagbinaga ang pila sini.

Impluwensia sang mga Ginikanan

Ang mga ginikanan may daku gid nga impluwensia sa pagdaku sang ila bata. Ang sikologo nga si Harry L. Mills nagpaathag: “Halin sang bata pa, makahibalo na ang tawo mangakig paagi sa pag-ilog sa makita nila sa ila palibot.”

Kon nagdaku ang bata sa magamo nga palibot, sa diin ang mga tawo nagapangakig sa gamay lang nga mga butang, amo man sini ang himuon niya kon may problema sia sa ulihi. Mapaanggid mo ini sa tanom nga ginabunyagan sang kontaminado nga tubig. Matubo ang tanom, pero arikutoy ini. Ang kaakig pareho sa kontaminado nga tubig, kag ang mga bata nga nagdaku sa sini nga palibot mangin maakigon man pagdaku nila.

Gutok nga mga Siudad

Sang katuigan 1800, mga 3 porsiento sang populasyon sang kalibutan ang nagaistar sa siudad. Sang 2008, nangin 50 porsiento ini, kag ginapaabot nga sa 2050 magalab-ot ini sa 70 porsiento. Samtang nagadamo ang mga tawo sa siudad, mas nagadamo man ang rason sa pagpangakig. Halimbawa, ang Mexico City amo ang isa sa pinakadaku kag pinakagutok nga siudad sa kalibutan. Ang trapik amo ang panguna nga makapa-stress. May mga 18 milyones ka tawo kag 6 milyones ka salakyan sa Mexico City. “Mahimo amo ini ang pinakamakakalapoy nga siudad,” suno sa isa ka dyurnalista.  “Grabe ang trapik, gani ang mga tawo madali maakig.”

Makapa-stress man ang gutok nga siudad bangod sa polusyon sa hangin, grabe nga kagahod, wala sing ilistaran, lainlain nga kultura, kag lapnag nga krimen. Samtang nagadamo ini nga problema, ang mga tawo mas madali mainit, maakig, kag mairitar.

Kaimulon

Ang pagsarurot sang ekonomiya sa kalibutan amo ang rason nga madamo ang gina-stress kag nagakabalaka. Ang 2010 nga report sang International Monetary Fund kag United Nations International Labor Organization (ILO) nagsiling: “Ginabulubanta nga sobra sa 210 milyones ka tawo sa kalibutan ang wala sing obra.” Makapasubo nga ang kalabanan sa mga ginpahalin sa obra wala sing sinuptan.

Bisan ang mga may obra gina-stress man. Suno sa ILO, ang stress bangod sa obra “lapnag sa bilog nga kalibutan.” “Nahadlok ang mga tawo nga madulaan sila sing obra,” siling  ni Lorne Curtis, isa ka management consultant sa Ontario, Canada. Nagsiling pa sia nga amo ini ang rason kon ngaa “nagapangaman na sila kag nagabais dayon sa ila superbisor ukon kaupod sa trabaho.”

Pagpasulabi kag Inhustisya

Halimbawa, nag-entra ka sa isa ka karera sa dalagan kag ikaw lang ang ginbutangan sing kadena sa tiil, ano ang batyagon mo? Amo sini ang pamatyag sang minilyon ka tawo nga biktima sang pagpasulabi kag inhustisya. Nagapangakig ang mga tawo kon upangan ang ila oportunidad nga makaobra, makaeskwela, makabalay, kag iban pa.

Ang iban pa nga klase sang inhustisya makapasubo kag makasakit sing balatyagon. Halos tanan kita nakaeksperiensia sing inhustisya. Mga sobra sa tatlo ka libo ka tuig na ang nagligad, ang maalam nga si Hari Solomon nagsiling: “Yari karon, ang mga luha sang mga ginpigus, kag wala sila sing manuglipay!” (Manugwali 4:1) Kon may inhustisya kag wala sing manuglugpay, madali maakig ang isa.

Ang Industriya sang Kalingawan

Linibo na ka pagtuon ang ginhimo para mahibaluan ang epekto sa kabataan sang bayolente nga mga palaguaon. Si James P. Steyer,  ang nagtukod sang Common Sense Media nagsiling: “Ang henerasyon nga pirme makakita sing grabe kag daw tuodtuod gid nga pagkabayolente, nagadaku nga daw wala na ginakulbaan sa kasingki, indi na apektado sang pagpanakit, kag wala na sing kaluoy.”

Matuod, ang kalabanan nga pamatan-on nga pirme nagatan-aw sing bayolente nga palaguaon sa TV wala man nangin kriminal. Pero, ginapakita sang media nga kon ara ka sa mabudlay nga kahimtangan, indi malain nga mangin bayolente. Gani, nagadamo ang tawo subong nga kabalan na sa bayolente nga mga buhat.

Impluwensia sang Malain nga Espiritu

Ginasugid sang Biblia nga may indi makita nga puersa nga nagaimpluwensia sa mga tawo subong. Paano ini natabo? Sang gintuga ang tawo, may espiritu nga tinuga nga nagrebelde sa Labing Gamhanan nga Dios. Ining malain nga espiritu gintawag nga Satanas, nga sa Hebreo nagakahulugan “Manugpamatok,” ukon “Manugsumpong.” (Genesis 3:1-13) Sang ulihi, ginganyat man ni Satanas nga magrebelde ang iban nga anghel.

Ining nagrebelde nga mga anghel, nga nakilal-an nga mga demonyo ukon malain nga mga espiritu, gintagbong sa duta. (Bugna 12:9, 10, 12) Isa pa, ‘may daku sila nga kaakig,’ bangod nahibaluan nila nga malip-ot na lang ang ila tion. Gani, bisan indi naton makita ang malain nga mga espiritu, mabatyagan naton ang epekto sang ila mga ginahimo. Paano?

Si Satanas kag ang iya mga demonyo nagahingalit sa aton pagkamakasasala paagi sa pagsulay sa aton nga mag-entra sa ‘pag-ilinaway, pagpinuyas, kaimon, pagsilabo sang kaakig, pagbaisay, pagbinahinbahin, magansal nga pagkinalipay, kag mga butang nga kaangay sini.’—Galacia 5:19-21.

Punggi ang Imo Kaugalingon

Kon hunahunaon naton ini tanan nga problema, kabudlayan, kag mga kabalaka, maintiendihan naton kon ngaa nagakaakig ang mga tawo samtang ginatinguhaan nila nga matuman ang ila mga obligasyon kada adlaw.

Amo ini ang mga rason kon ngaa daw indi mapunggan ang kaakig. Ipakita sa masunod nga artikulo kon paano ini makontrol.

[Kahon sa pahina 5]

MAHIMO MAY PROBLEMA KA NA SA PAGKONTROL SA IMO KAAKIG KON . . .

▶ Indi ka makahulat kon nagalinya sa pagbakal.

▶ Pirme mo ginabais ang imo mga katrabaho.

▶ Indi ka makatulog kay ginapanumdom mo ang mga naugtan mo sa sina nga adlaw.

▶ Nabudlayan ka sa pagpatawad sa nakasala sa imo.

▶ Indi mo pirme makontrol ang imo balatyagon.

▶ Nahuya ukon nagahinulsol ka pagkatapos mo mangakig. *

[Nota]

[Kahon sa pahina 6]

ESTADISTIKA SA KAAKIG

Ang Mental Health Foundation sang London, England, nagpagua sing report nga Boiling Point—Problem Anger and What We Can Do About It. Amo ini ang ila natukiban:

84% ang mas na-stress sa obra sangsa nagligad nga lima ka tuig.

65% sang mga nagaobra sa opisina ang nakaeksperiensia sing kaakig.

45% sang mga nagaobra ang nagakadulaan sing pasensia.

Mga 60% sang tanan nga nagaabsent sa obra ang bangod sa stress.

33% sang mga taga-Britanya ang may indi maayo nga relasyon sa ila mga kaingod.

64% ang nagaugyon gid nga ang kalabanan nga tawo mas nagapangakig.

32% ang nagsiling nga may pamilya sila ukon suod nga abyan nga indi makakontrol sang [ila] kaakig.

[Retrato sa pahina 5]

Ano ang epekto sa imo kabataan kon pirme ka akig?

[Retrato sa pahina 6]

Naimpluwensiahan bala sang industriya sang kalingawan ang imo pagtamod sa kaakig kag kaugot?