Paano Mabuligan ang mga May Anxiety Disorder?

“Grabe ang lagumba sang akon dughan, nagapalangyami ako, kag daw indi makaginhawa. Ginakulbaan ako, nabalaka, kag nagasalasala.” —Isabella, kuarentahon nga may balatian nga panic disorder.

ANG kabalaka mahimo ilaragway subong “pagbatyag sing kakulba.” Halimbawa, nakaagi ka na bala nga ginkulbaan sang ginnguruban ka sang ido? Ano ang natabo sang naglakat na ang ido? Indi bala nga nadula man ang imo kakulba? Pero ano ang ginatawag sa Ingles nga anxiety disorder?

Kon magsigesige na ang imo kabalaka, bisan wala ka na sing dapat kabalak-an, ginatawag ini nga anxiety disorder. Suno sa U.S. National Institute of Mental Health (NIMH), “nagabalatian sing anxiety disorder ang mga 40 milyones nga Amerikano nga nagaedad sing 18 anyos pataas . . . kada tuig.” Halimbawa sini amo si Isabella, nga ginsambit sa umpisa. Ang sigesige nga kabalaka, pareho sang iya nabatyagan, mahimo makahalit sa iya.

Mahimo maapektuhan man sini nga balatian ang pamilya sang isa. Pero may makabulig man sa iya. Ang NIMH nga publikasyon nagsiling: “Mahimo na matigayon ang epektibo nga mga pagbulong para sa anxiety disorder, kag paagi sa research nakatukib na sing mga bulong nga makabulig sa kalabanan nga may anxiety disorder nga mangin mapuslanon ang ila kabuhi.”

 Ang pamilya kag mga abyan makabulig man sa isa nga may anxiety disorder. Paano?

Paano Makabulig?

Intiendiha: Si Monica nga may generalized anxiety disorder kag post-traumatic stress disorder nagsiling parte sa iya kabudlayan: “Madamo ang indi makaintiende sa akon ginabatyag.”

Ang mga may anxiety disorder masami nga nahadlok gid nga indi sila maintiendihan, amo nga ginatago nila ang ila mga problema. Bangod sini, konsiensiahon sila kag magalala pa gid ang ila ginabatyag. Gani, importante gid nga intiendihon sila sang ila pamilya kag mga abyan.

Tun-i sing maayo ini nga balatian: Dapat gid ini himuon sang mga tawo nga suod sa may anxiety disorder ilabi na kon pamilya niya ini ukon abyan.

Padayon nga lugpayi ang isa kag isa: Ang misyonero sang unang siglo nga si Pablo nagpalig-on sa iya mga abyan sa siudad sang Tesalonica sa Gresya nga ‘padayon nga lugpayan kag palig-unon ang isa kag isa.’ (1 Tesalonica 5:11) Mahimo naton ini paagi sa aton mga ginahambal kag sa tono sang aton tingog. Dapat naton ipakita nga palangga gid naton ang aton mga abyan, kag indi kita maghambal sang bisan ano nga makapasakit sa ila.

Binagbinaga ang tatlo ka indi matuod nga mga abyan ni Job, nga ang isa ka tulun-an sa Biblia ginhingalan sa iya. Ginpagua nila nga may ginatago nga mga sala si Job, amo nga nag-antos sia.

Gani, intiendiha ang ginabatyag sang may balatian. Pamatii sia sing maayo. Tinguhai nga batyagon ang iya ginabatyag. Indi dayon maghinakop. Wala ini ginhimo sang indi matuod nga mga abyan ni Job, amo nga ‘ginpasubo pa gid nila tapat si Job.’—Job 16:2, APD.

Importante gid nga mamati sa ila sing maayo. Pahambala sila sang ila mga ginabatyag. Makabulig ini sa imo nga maintiendihan sila sing maayo. Kag hunahunaa ang maayo nga resulta sini. Mahimo mo sila mabuligan nga mangin malipayon kag mapuslanon ang ila kabuhi.

 [Kahon/Retrato sa pahina 27]

Mga Klase sang Anxiety Disorder

Importante gid nga maintiendihan ang anxiety disorder, ilabi na kon ang may balatian pamilya mo ukon suod nga abyan. Binagbinaga ang lima ka klase sini.

Panic Disorder Dumduma si Isabella, nga ginsambit sa umpisa sang artikulo. Wala lang sia nagalalain sa tion nga ginaatake sia. “Pagkatapos sang atake, nahadlok gihapon ako nga atakehon liwat,” siling niya. Gani, masami nga nagalikaw sila sa mga lugar nga gin-atake sila. Ang iban wala na lang nagagua sa ila balay. Ang iban naman makadto lang sa mga lugar nga ginakahadlukan nila kon may masaligan sila nga kaupod. Si Isabella nagpaathag: “Bisan gani ang pag-isahanon mahimo makapakulba. Mapahamtang lang ako kon upod ko si Nanay. Nagalalain ako kon magpalayo sia.”

Obsessive-Compulsive Disorder Ang tawo nga grabe ang pagkabalaka sa kagaw ukon higko mahimo nga wala-patay panghinaw. Daw pareho man sini ang kahimtangan ni Renan. Sia nagsiling: “Pirme nagabalikbalik sa akon pensar ang mga sala ko sang una, ginaanalisar ko ini liwat kag ginatan-aw sa iban nga anggulo.” Bangod sini, gusto niya pirme isugid sa iban ang iya mga sala sang una. Gani, kinahanglan nga pasaligon pirme si Renan. Pero, ang pagpabulong nakabulig sa iya nga makontrol ang iya problema. *

Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD) Sining karon lang, ini nga termino gingamit para ilaragway ang nagakatabo sa isa pagkatapos sang grabe nga hitabo nga mahimo nakahalit ukon nagpakulba sa iya. Ang may PTSD madali makibot, iritable, daw wala sing labot, wala sing interes sa mga butang nga nanamian nila sadto, kag nabudlayan sa pagpakita sing pagpalangga sa iban, ilabi na sa mga suod sa ila sang una. Ang iban nangin maakigon, bayolente, kag ginalikawan ang mga sitwasyon nga magapahanumdom sang natabo sa ila.

Social Phobia, ukon Social Anxiety Disorder Ginagamit ini nga termino sa mga tawo nga nakulbaan kag nabalaka gid sa ila kahimtangan kada adlaw. Ang pila sa ila pirme ginakibang kay abi nila ginabantayan sila kag ginasuspetsahan sang iban. Mahimo sila mabalaka sing inadlaw ukon sinemana antes magtambong sa isa ka okasyon. Sa grabe nila nga kahadlok, mahimo nga indi na sila makaobra, makaeskwela, ukon makahimo sang naandan nga mga buluhaton. Nabudlayan man sila makig-abyan ukon wala nagadugay ang ila pag-abyanay.

Generalized Anxiety Disorder Amo ini ang balatian ni Monica nga ginsambit kaina. Kada adlaw “grabe ang iya kabalaka,” bisan wala gid man sia sing dapat kabalak-an. Ang may amo sini nga balatian pirme ginakulbaan nga basi may matabo nga indi maayo. Grabe man ang ila kabalaka sa ila panglawas, kuarta, kag problema sa pamilya ukon obra. Ginahunahuna pa lang nila kon ano ang matabo sa bilog nga adlaw, nagalalain na sila. *

[Mga Nota]

[Retrato sa pahina 26]

“Padayon nga lugpayi ang isa kag isa”