Pamakod sang Terezín—Wala Makapugong sang Pag-antos

SA DULUNAN sang siudad sang Dresden kag Prague sa sentral nga Europa makita ang banwa sang Theresienstadt (ukon Terezín). Ini nga banwa may mabakod kag daku nga pamakod. Ginpatindog ini para punggan ang pagsulod sang mga kaaway nga soldado sa pungsod kag amligan ang mga pumuluyo sa palibot nga mga lugar.

Si Joseph II ang hari sang Germany kag ang emperador sang Balaan nga Roma, ang nagmando sa pagpatindog sang pamakod. Ara gid ang hari sang ginsurbe ang lugar, kag sang ginbutang ang bato nga pundasyon sang hingapusan sang 1780. Gintukod ini nga pamakod bilang pagdumdom sa iya iloy nga si Emperadora Maria Theresa, amo nga gintawag ini sa Czech nga ngalan nga Terezín, buot silingon “Banwa ni Theresa.” * Ginasiling nga may tion gani nga mga 14,000 ka tawo ang nagaobra diri. Halos natapos ini sa sulod sang apat ka tuig.

Sang natapos ini sang 1784, ang Terezín amo ang pinakadaku nga pamakod sa Emperyo sang Hapsburg. Ang paagi sa pagtukod amo ang pinakamoderno nga pagpanukod sadto nga tion. Pero antes pa ini matapos, nagbag-o ang paagi kag estratehiya sang pagpanakop.

Kon sakupon sang mga kaaway ang pungsod, wala na nila ginasalakay ang pamakod kundi ginalikupan nila ang malapit nga mga lugar sini kag ginakawatan. Gani sang 1888, wala na ginagamit nga pamakod sang mga militar ang Terezín. Ang malapad sini nga pamakod sa nagua nga bahin, ginhimo nga matahom nga mga parke kag hardin nga may mga pulungkuan.

Ang Pamakod kag ang Banwa

Ang Pamakod sang Terezín gindesinyo para proteksion sa banwa. Sa likod sining mabakod nga pader amo ang ilistaran para sa mga soldado, sa ila pamilya, kag para sa iban nga mga sibilyan.

Sa tupad sang mayor nga pamakod, gintukod man ang gamay nga pamakod, kag ginhimo ini nga prisuhan. Sang maaga nga bahin sang katuigan 1800, diri ginapriso ang mga kaaway sa pulitika sang Emperyo sang Hapsburg. Pagligad sang mga isa ka gatos ka tuig, ginpriso man diri ang mga pamatan-on nga nadalahig sa pagpatay kay Archduke Francis Ferdinand sa Sarajevo. Wala sila nasilutan sing kamatayon bangod wala pa sila sing 20 anyos. Sang ulihi ang kalabanan sa ila napatay sa prisuhan. Ginpaantos sila, kag ang iban nagbuang. Si Gavrilo Princip, nga nagpatay sa archduke, napatay sa sini nga prisuhan samtang nagasandukot ang Bug-os Kalibutan nga Inaway I.

 Ang Gamay nga Pamakod kilala nga pinakagrabe nga prisuhan sa Austria kag Hungary. Ang mga prisuhan sa idalom sang duta matugnaw kag basa. Masami nga ginagapos ang mga priso sing dalagku nga mga kadena. Sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, ini nga pamakod gingamit sa makangilidlis nga paagi.

“Ang Spa sa Terezín”—Ano Gid Ini?

Pagkatapos masakop sang mga Nazi ang pungsod nga ginatawag subong nga Czech Republic, gindala nila ang mga Judiyo sa mayor nga pamakod sang 1941. Ang banwa sang Theresienstadt ginhimo sang mga Nazi nga pribado nga ilistaran sang mga Judiyo. Suno sa ila, kinahanglan magtingob ang mga pareho sing rasa para indi mag-ilinaway ang mga Judiyo kag mga di-Judiyo. Bisan pa ginapagua nila nga ang Theresienstadt isa ka pribado nga spa para sa mga Judiyo, ang matuod gusto sang mga Nazi nga papason sila.

Sa sidlangan nga bahin sang Europa, ang mga Nazi naghimo na sing mga kampo nga palatyan. Amat-amat nga ginadala nila diri ang mga Judiyo halin sa Theresienstadt kag sa iban nga mga lugar agod pamatyon. * Bisan pa madamo na ang nakahibalo kon ano gid ang nagakatabo sa sini nga kampo, sang tungatunga sang katuigan 1930 ginpagua sang mga Nazi nga isa lamang ini ka pasilidad para repormahon ang mga tawo. Pero madamo ang reklamo parte sa kahimtangan sa sulod sang kampo. Bangod sini, napilitan ang mga opisyal sang Nazi nga sabton ini nga mga akusasyon. Gani, nangita sila sing ideya para masabat ini. Ano ang ila ginhimo?

Sang 1944 kag 1945, sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, gin-inspeksion sang mga representante sang International Red Cross ang mayor nga pamakod. Pero, para mapagua nga isa ka spa ang banwa, ginpatahom ini sang mga Nazi.

Ang mga numero sang mga bloke, gin-islan sing matahom nga mga ngalan sang kalye. May ginhimuhimo man sila nga bangko, eskwelahan sang kinder, kag mga balaligyaan. Nagbukas pa gani sila sing palamahawan sa sentro sang banwa. Ginpakay-o man nila ang atubangan sang mga balay kag gintamnan ang parke. Naghimo man sila sing pabilyon nga may matahom nga musika nga nagatokar.

Sang ulihi, ang mga representante sang Red Cross ginlagaw sa palibot. Ginpaistorya pa gani sila sa representante sang “gobierno” sang  mga Judiyo. Pero, ini nga mga tawo ginpili sing maayo para sabton ang mga pamangkot suno sa gintudlo nga sabat sang mga Nazi. Sa duha ka magkatuhay nga inspeksion, nadaya sang mga Nazi ang mga representante sang Red Cross. Sa ila report, ginlaragway nila nga ang Theresienstadt isa ka normal nga banwa sang mga Judiyo kag ginaatipan ang mga pumuluyo diri. Sang nakahalin na sa Theresienstadt ang mga representante sang Red Cross, ang mga Judiyo padayon nga nagaantos, nagakagutman, kag nagakapatay. Pila lang ang nakalampuwas pagkatapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II.

Ang Gamay nga Pamakod

Ang Gamay nga Pamakod ginhimo sang mga Nazi nga prisuhan. Pareho ang kahimtangan diri sa mga kampo konsentrasyon. Linibo ang mga ginapriso diri. Pero wala sila nagadugay diri kay ginasaylo sila sa mas dalagku nga mga prisuhan sa teritoryo sang mga German.

Mga 20 ka Saksi ni Jehova sa Prague, Pilsen, kag iban pa nga bahin sang pungsod ang ginpriso diri. Ano ang ila sala? Wala nila ginsuportahan ang Nazi kag nagpabilin sila nga neutral sa pulitika. Bisan pa gindumilian ang ila pagwali, padayon nga ginsugid sang mga Saksi ang maayong balita halin sa Biblia. Nag-antos sila bangod sa ila pagtuo. Ang iban ginpatay ukon ginpaantos asta mapatay.

Ang Matun-an Naton

Ang Biblia nagsiling: “Dili kamo magsalig sa mga principe, ukon sa anak sang tawo, nga sa iya wala sing bulig. Kon maggowa ang iya ginhawa nagabalik sia sa iya duta; sa amo nga adlaw nagakawala ang iya mga hunahuna.” (Salmo 146:3, 4) Ang Pamakod sang Terezín isa ka maathag nga pamatuod sa sini.

[Mga Nota]

[Kahon sa pahina 20]

ANG MGA SAKSI NI JEHOVA SA GAMAY NGA PAMAKOD

Ang kalabanan sang mga Saksi ni Jehova gin-interogar anay sa mga headquarter sang mga Gestapo sa Prague antes prisuhon sa Theresienstadt. Pagkatapos sini, masami nga ginadala sila sa mga kampo konsentrasyon sa Germany. Paano nila naantos ang kabudlayan sa prisuhan kag pag-isahanon.

Ang isa ka babayi nga napriso sa Theresienstadt nagsaysay: “Bangod indi ko gid gusto malipatan ang panudlo sang Biblia, pirme ko ini ginahunahuna. Sa tagsa ka prisuhan nga ginasayluhan sa akon, nagapangita ako sang mga Saksi; kon makakita ako, nagapakig-angot gid ako sa ila. Gintinguhaan ko man nga walihan ang iban sa akon masarangan.”

Epektibo gid ang iya ginhimo. Nakapabilin sia nga matutom sa Dios halin sang napriso sia asta nga makagua sia.

[Retrato sa pahina 18]

Selyo nga may matahom nga laragway sang Terezín sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II

[Retrato sa pahina 19]

Ang bag-o abot nga mga priso, gindala sa ila ilistaran. Ang karatula nga nasulat sa German: “Arbeit Macht Frei” (Ang Pagtrabaho Makahilway)

[Retrato sa pahina 19]

Tululugan sang mga babayi

[Retrato sa pahina 20]

Ang mayor nga alagyan pasulod sa Gamay nga Pamakod

[Picture Credit Line sa pahina 19]

Both photos: With courtesy of the Memorial Terezín