Ano ang Dapat Bag-uhon?

“Indi gobierno ang solusyon sa aton problema; ang gobierno amo ang problema.” —Ronald W. Reagan, sa iya una nga pamulongpulong subong ika-40 nga presidente sang Estados Unidos.

SOBRA na 30 ka tuig ang nagligad sugod sang ginhambal ini ni Ronald Reagan. Daku ang problema sang Estados Unidos sadto. Gintawag ini ni Reagan nga “pinakagrabe nga pagsarurot sang ekonomiya.” “Amo ini ang pinakamalawig kag pinakamalala nga pagnubo sang balor sang kuarta sa kasaysayan sang aton pungsod,” paathag niya. “Sa sulod sang mga dekada, nagasampaw na ang aton mga utang, kag ginahimo naton nga kolateral ang aton palaabuton kag ang palaabuton sang aton kabataan para sa temporaryo nga kasulhayan subong. Kon magpadayon pa ini, sigurado gid nga matabo ang daku nga kinagamo sa katilingban, kultura, pulitika, kag ekonomiya.”

Bisan pa daw ka negatibo sang ginsiling ni Reagan, wala sia madulaan sing paglaum. Nagsiling sia: ‘Ang problema sa ekonomiya nga aton ginaantos amat-amat nga nagalala sa sulod sang mga dekada. Indi ini masolbar sa sulod lang sang pila ka adlaw, pila ka semana, ukon pila ka bulan, pero masolusyunan gid ini sa ulihi.’

Ano na ang kahimtangan subong? Ang 2009 nga report sang U.S. Department of Housing and Urban Development nagsiling: “Nagadamo ang mga tawo nga . . . nagaantos bangod sa sobra nga paggamit sang inprastraktura, kakulang sing puluy-an, kag pigaw nga sistema sa pagbulong. Ang matuod, ginapaabot sang [ahensia sang United Nations] nga UN-HABITAT nga sa sulod sang tatlo ka dekada, isa sa tatlo ka tawo ang mangin miserable—wala sing kasilyas, wala sing bastante nga tubig, kag wala sing proteksion sa pagbag-o sang klima, amo nga mas madasig maglapnag ang mga balatian kag mahimo mangin epidemia.”

Problema sang Bilog nga Kalibutan

Diin ka man nagaistar, binagbinaga ang masunod:

● Mas masulhay bala ang imo kabuhi subong sangsa nagligad nga dekada?

 ● Mas nagakaigo bala ang pagbulong subong para sa imo kag sa imo pamilya?

● Mas matinlo kag maayo bala ang palibot subong?

● Sa banta mo mangin mas maayo bala ang kahimtangan sa masunod nga 10, 20, ukon 30 ka tuig?

Kasugtanan sang Gobierno kag Komunidad

Madamo nga gobierno ang may kasugtanan sa tunga sang mga lider kag mga pumuluyo nga nagapakita sang kinamatarong kag obligasyon sang kada isa. Halimbawa, ang mga pumuluyo ginapaabot nga magtuman sa mga kasuguan sang pungsod, magbayad sing buhis, kag magbulig para sa kahim-ong sang komunidad. Ang mga lider naman nagapromisa nga mag-aman sing nagakaigo nga pagbulong, hustisya kag pag-alalangay, kag masulhay nga kabuhi.

Ano ang nahimo sang gobierno sa sining tatlo ka aspekto? Binagbinaga ang mga ebidensia sa masunod nga mga pahina.

 Nagakaigo nga Pagbulong

Ang gusto sang mga tawo nga matabo: Barato kag epektibo nga pagbulong.

Ang matuod:

● Suno sa report parte sa sanitasyon kag katinlo nga ginpagua sang World Bank, “kada adlaw 6,000 ka kabataan ang nagakapatay sa balatian bangod wala sing nagakaigo nga sanitasyon, mahigko nga paggawi, kag mahigko nga tubig. Kada 20 segundos, isa ka bata ang nagakapatay sa lupot.”

● Ang isa ka masangkad nga pagtuon sang World Health Organization (WHO) sang 2008 parte sa pagbulong sa “manggaranon kag imol nga mga pungsod” nagapakita nga “indi gid ini patas” kag “napaslawan ini sa pagtuman sa ginapaabot sang mga tawo nga ang pagbulong dapat para gid sa ila kaayuhan, alalangay, barato, kag epektibo.”

Pagligad sang duha ka tuig, nakita sang WHO nga “indi masarangan sang mga gobierno sa bilog nga kalibutan ang gasto sa pagpabulong. Samtang nagadamo ang nagatigulang, samtang nagadamo ang nagabalatian, kag samtang nagadugang ang bag-o kag mahal nga paagi sang pagbulong, nagadaku man ang galastuhan.”

● May wala pa gid ginapaabot nga hitabo: Ang epektibo nga mga bulong sadto indi na makapaayo. Ang mga impeksion nga nakapatay sa minilyon ka tawo sang nagligad nga mga tuig, pareho sang aro kag TB, napaayo sang mga antibiotics nga nadiskobrehan sang katuigan 1940. Pero subong, suno sa report sang WHO sa World Health Day 2011, “madasig nga nagadamo ang mga kagaw kag virus nga indi na madutlan sang bulong. Ang importante nga mga bulong wala na sing epekto. Nagakapierde na ang aton pangontra sa balatian.”

Ang dapat bag-uhon: Kinahanglan naton ang katumanan sang tagna sa Biblia nga “ang pumuluyo indi [na] magsiling, ‘Nagamasakit ako.’”—Isaias 33:24.

 Hustisya kag Pag-alalangay

Ang gusto sang mga tawo nga matabo: Madula ang diskriminasyon sa magagmay nga mga grupo kag pagpamintas sa mga babayi; kag mangin alalangay na ang tanan.

Ang matuod:

● Ang report sang Leadership Conference on Civil Rights Education Fund nagsiling: “Ang pagpanakit sa mga indibiduwal, pagpanggamo sa mga duog sang pagsimba, kag paghingabot sa pila ka grupo sang mga tawo bangod sa rasa, relihion, sekso, ukon nasyonalidad, labi pa nga nagalala kag problema gihapon sa Amerika.”

● “Minilyon ka babayi sa bilog nga kalibutan ang padayon nga nakaeksperiensia sang inhustisya, pagsakit, kag indi makatarunganon nga pagtratar sa ila puluy-an, ulubrahan, kag sa publiko,” siling sang United Nations sa ila press release base sa report nga Progress of the World’s Women: In Pursuit of Justice. Halimbawa, sa Afghanistan, mga 85 porsiento sa mga babayi ang wala ginabuligan sang mga doktor kon magbata. Sa Yemen, wala sing kasuguan batok sa kasingki sa puluy-an. Sa Democratic Republic of the Congo, sobra sa isa ka libo ka babayi ang ginalugos kada adlaw.

● Sang Oktubre 2011, ang U.N. Secretary-General nga si Ban Ki-moon nagsiling: “Daw indi gid maintiendihan ang kalibutan. Madamo sing pagkaon pero isa ka bilyon ka tawo ang ginagutom. Magarbo ang kabuhi sang iban, samtang grabe ang kaimulon sang kalabanan. Grabe ang pag-uswag sang medisina, pero kada adlaw may nagakapatay nga mga iloy bangod sa pagbata . . . Binilyon ang ginagasto sa mga armas para magpatay imbes nga magproteksion sa mga tawo.”

Ang dapat bag-uhon: Kinahanglan alalangay ang pagtratar sa gamay nga mga grupo kag mga babayi kag wala na sing may ‘magkawat sang kinamatarung sang mga imol.’—Isaias 10:1, 2.

 Masulhay nga Kabuhi

Ang gusto sang mga tawo nga matabo: Trabaho para sa tanan; seguridad sa pinansial.

Ang matuod:

● Ang Worldwatch Institute nagreport nga “madamo kuntani sang trabahador nga makabulig sa ekonomiya, pero mahimo nga wala sing bastante nga obra para sa ila. Kon ibase sa pagnubo sang ekonomiya subong, ginabulubanta sang International Labor Organization (ILO) nga sang 2010 naglab-ot na sa 205 ka milyon ang wala sing obra.”

● “Ang ekonomiya sa kalibutan nagapatimaan nga madamo naman ang madulaan sang trabaho nga mahimo bangdan sang kinagamo, paandam sang International Labour Organization (ILO),” report sang BBC. “Ang paghinay sang pag-uswag nagapakita nga katunga lang sang nagakinahanglan sang obra ang mahatagan sing trabaho. . . . Nakita man sang grupo [ILO] nga madamo ang wala nalipay sa kakulang sang trabaho kag naakig kay ini nga problema daw wala ginahatagan sing atension. Nagsiling man ini nga madamo nga pungsod ang mahimo magkinagamo ilabi na gid sa EU (European Union) kag mga lugar sa Arabia.”

● Sa Estados Unidos, “ang aberids nga utang sa credit card sobra na karon sa $11,000, tatlo ini ka pilo kon ikomparar sang 1990,” siling sang libro nga The Narcissism Epidemic, nga ginbalhag sang 2009. Madamo nga tawo ang nagapangutang, siling sang awtor, para ipakita nga kuno abi manggaranon sila. “Para sa mga Amerikano ang mga tawo nga may manami nga mga salakyan kag mga bayo manggaranon,” siling sang libro. “Pero ang matuod, mahimo nga madamo sila sing utang.”

Ang dapat bag-uhon: Dapat may trabaho para sa tanan, kag eksakto ang paggasto. Ang Biblia nagsiling nga “ang cuarta pangapin” pero nagpaandam man ini nga “ang gugma sa kuarta amo ang gamot sang tanan nga sahi sang makahalalit nga mga butang.”—Manugwali 7:12; 1 Timoteo 6:10.

Base sa mga impormasyon sa pahina 4 asta 8, daw wala na gid sing paglaum nga mangin maayo pa ang palaabuton. Pero may paglaum kita. Magabag-o kag magaayo ang aton kalibutan, pero indi paagi sa panikasog sang gobierno sang tawo.

[Kahon/Graph sa pahina 5]

Ano ang gusto sang mga bata nga bag-uhon sa kalibutan? Suno sa Web site nga 4children.org, ginapakita sang isa ka surbe sa Britanya sa mga 2,000 ka kabataan nga nagaedad sing 4 asta 14 nga himuon nila ang masunod:

[Graph]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

100%

DULAON ANG GUTOM

UNTATON ANG INAWAY

DULAON ANG KAIMULON

75%

TAMDON SING ALALANGAY ANG TANAN

TAPNAON ANG PAG-INIT SANG GLOBO

50%

25%

0%

[Kahon/Graph sa pahina 5]

Ang surbe nga ginhimo sang Bertelsmann Foundation sa Germany sang 2009 nagapakita kon ano gid ang ginakabalak-an sang 500 ka pamatan-on nga nagaedad sing 14 asta 18.

Ang pila sa mga problema nga ginabalewala lang sang mga pamatan-on amo ang terorismo kag pagdamo sing populasyon. Bisan ang problema sa kuarta indi man tama ka importante sa ila. Suno sa pag-analisar sang Bertelsmann Foundation, mahimo nga amo sini ang sabat sang mga pamatan-on bangod indi pa sila apektado sini nga mga problema.

[Graph]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

100%

75%

KAIMULON

PAGBAG-O SANG KLIMA KAG PAGKAGUBA SANG PALIBOT

KAKULANG SING PAGKAON KAG TUBIG NGA ILIMNON

EPIDEMIA KAG BALATIAN SA BILOG NGA KALIBUTAN

50%

25%

0%