MADAMO kita sing kahigayunan nga makahimo sing maayo sa iban kada adlaw. Pero, madamo karon ang nagapensar sang ila lang kaugalingon. Bisan diin may mga nagapanonto, harasharas magmaneho, masakit maghambal, kag maakigon.

Ang maiyaiyahon nga mentalidad makita man sa madamo nga puluy-an. Halimbawa, may pila nga nagabulag sa ila tiayon bangod lamang nga gusto kuno nila trataron sing “mas maayo.” Bisan ang pila ka ginikanan indi hungod nga nagatudlo sang pagkamaiyaiyahon sa ila bata. Paano? Paagi sa paghatag sang tanan nila nga gusto, kag wala nagadisiplina.

Pero madamo man nga ginikanan ang nagatudlo sa ila kabataan nga mangin makonsiderasyon, kag may maayo ini nga mga resulta. Ang ila kabataan mas madamo sing abyan kag may mas maayo nga kaangtanan sa iban. Mas malipayon man sila. Ngaa? Kay ang Biblia nagasiling, “may kapin nga kalipay sa paghatag sangsa pagbaton.”—Binuhatan 20:35.

Kon isa ikaw ka ginikanan, paano mo mabuligan ang imo bata nga mangin makonsiderasyon kag indi maimpluwensiahan sang maiyaiyahon nga mga tawo sa iya palibot? Binagbinaga ang tatlo ka siod, kag tan-awa kon paano mo ini malikawan.

Ang problema. May natalupangdan ang mga eksperto: Madamo nga pamatan-on nga bag-o lang naggradwar ang nagsulod sa trabaho nga sobra gid ang kompiansa. Nagapaabot sila nga mangin madinalag-on bisan pa wala sila sing hinimuan. Ang iban nagalaum nga i-promote dayon, bisan indi pa nila kabisado ang trabaho. Ang iban naman nagapensar nga espesyal sila kag dapat pakig-angutan sing pinasahi. Pero sa ulihi nasubuan sila sang marealisar nila nga lain gali ang pagtan-aw sang iban sa ila.

Ang kabangdanan. Kon kaisa, ang sobra nga kompiansa resulta sang kon paano ginpadaku ang isa. Halimbawa, daku gid ang impluwensia sa pila ka ginikanan sang panimuot nga nangin popular sini lang nga mga dekada. Ang ideya sini amo: Kon ang diutay nga pagdayaw maayo sa mga bata, ang madamo nga pagdayaw mas maayo pa gid. Dugang pa, nagapati sila nga ang pag-akig sa bata magapaluya sang iya buot. Bangod ginapadaku subong nga dapat pabakuron ang kompiansa sang bata, ang mga ginikanan nga lain ang paagi ginakabig nga iresponsable. Ang mga ginikanan ginasilingan nga indi nila dapat pagpalainon ang buot sang ila mga bata.

Bangod sini, madamo nga ginikanan ang sobra magdayaw sa ila kabataan, bisan pa wala ini sing nahimuan nga dalayawon. Ang kada hinimuan, bisan ano man ka gamay, ginaselebrar; ang kada sala, bisan ano man ka daku, ginapalampas lang. Ini nga mga ginikanan nagapati nga ang sekreto sa pagpauswag sang kompiansa amo ang indi pagsapak sa malain kag pagdayaw sa bisan ano nga hinimuan sang bata. Nangin mas importante ang pagtudlo sa mga bata nga magbatyag sing maayo sa ila kaugalingon sangsa pagtudlo sa ila nga maghimo sing maayo para may rason sila nga magkalipay.

Ang ginasiling sang Biblia. Suno sa Biblia, maayo man ang pagdayaw kon nagakaigo ini. (Mateo 25:19-21) Pero ang pagdayaw sa bata para lang magbatyag sia sing maayo mahimo magresulta sa sala nga pagtamod sa iya kaugalingon. Husto gid ang ginasiling sang Biblia: “Kon ang bisan sin-o nagahunahuna nga importante sia samtang wala sia sing kabilinggan, ginadaya niya ang iya kaugalingon nga hunahuna.” (Galacia 6:3) Maayo gid nga ang Biblia nagsiling sa mga ginikanan: “Indi ka magpabaya sa pagdisiplina sang imo bata.” *—Hulubaton 23:13, Ang Pulong sang Dios, APD.

Ano ang puede mo himuon? Tinguhai nga magdisiplina kon kinahanglanon kag magdayaw kon nagakaigo. Indi pagdayawdayawa ang imo bata para lang magbatyag sia sing maayo sa iya kaugalingon. Mahimo nga wala ini sing pulos. “Ang matuod nga kompiansa matigayon paagi sa pagtuon kag pagpauswag sang imo mga talento,” siling sang libro nga Generation Me, “indi ang pagdayaw sa imo bisan wala man sing rason.”

“Dili kamo magmatinaastaason, kundi maghunahona sing nagakaigo.”—Roma 12:⁠3, Biblia sang Katilingban sang mga Kristiano, BKK

Ang problema. Madamo nga pamatan-on nga bag-o lang naggradwar ang nagsulod sa trabaho nga indi kabalo mag-atubang sang kabudlayan. Diutay lang nga kritisismo nagalain na ang ila buot. Ang iban mabudlay pahamut-an kag mabaton lang sing trabaho kon suno ini sa ila gusto. Halimbawa, sa libro nga Escaping the Endless Adolescence, si Dr.  Joseph Allen nagsugid parte sa ginsiling sang isa ka pamatan-on sa interbyu: “Kon kaisa nakita ko nga may mga trabaho nga may boring nga bahin, kag indi ko gusto nga ma-bored.” Si Dr. Allen nagsiling: “Wala niya narealisar nga ang tanan nga obra may boring gid nga bahin. Beinte tres na sia wala pa sia gihapon nakahibalo sina?”

Ang kabangdanan. Sini lang nga mga dekada, madamo nga ginikanan ang nagbatyag nga dapat nila proteksionan ang ila bata sa bisan ano nga kabudlayan. Wala nakapasar sa test ang imo bata? Kadtui ang maestra kag silingi nga taasan ang iya grado. Nakaguba sing gamit sang iban ang imo bata? Bayari ini para sa iya. Napaslawan sia sa gugma? Basula ang iya nobyo ukon nobya.

Bisan pa natural lang nga proteksionan mo ang imo bata, ang sobra nga proteksion indi maayo. Indi ini makabulig sa ila nga mangin responsable sa ila mga ginahimo. “Sa baylo nga malampuwasan ang kasakit kag kapaslawan, kag makatuon sa sini,” siling sang libro nga Positive Discipline for Teenagers, “[ini nga] mga kabataan nagadaku nga maiyaiyahon, kag nagapaabot nga paayunan sila sang kalibutan kag sang ila mga ginikanan.”

Ang ginasiling sang Biblia. Ang kabudlayan bahin sang kabuhi. Ang Biblia nagasiling: “Ang malain nga mga butang nagakatabo sa kay bisan sin-o!” (Manugwali 9:11, Easy-​to-​Read Version) Nagakatabo ini bisan sa maayo nga mga tawo. Halimbawa, ang Cristiano nga si apostol Pablo nakaagi sang tanan nga klase sang kabudlayan sa iya pagwali. Pero, ang pag-atubang sa sini nakabulig sa iya! Nagsulat sia: “Natun-an ko nga mangin kontento bisan ano ang akon kahimtangan. . . . Natun-an ko ang sekreto nga mangin kontento sa tanan nga butang kag sa tanan nga kahimtangan, busog man ukon gutom, bugana man ukon nagaantos sang kinawad-on.”—Filipos 4:11, 12.

Ano ang puede mo himuon? Depende sa edad sang imo bata, sunda ini nga prinsipio sa Biblia: “Ang tagsatagsa dapat magdala sang iya kaugalingon nga palas-anon.” (Galacia 6:5, HPV) Kon ang imo bata nakaguba sang gamit sang iban bangod sa pagkaharasharas, mas maayo nga sia ang magbayad sini halin sa iya allowance ukon sueldo. Kon wala sia nakapasar sa test, ayhan leksion ini sa iya para magtuon na sia sing maayo sa sunod. Kon napaslawan sia sa gugma, lugpayi sia. Pero sa husto nga tion, buligi sia nga mahunahuna ang mga pamangkot subong sang, ‘Ini bala nga eksperiensia nagpakita nga may dapat pa ako pauswagon?’ Kon atubangon sang mga bata ang ila problema kag malampuwasan ini, makahatag ini sa ila sing kabakod kag kompiansa—mga kinaiya nga indi nila mapauswag kon may nagasalbar pirme sa ila.

“Pamatud-an sang kada isa kon ano ang iya kaugalingon nga binuhatan, kag nian may rason sia sa paghugyaw.”​—Galacia 6:4

Ang problema. Sang ginsurbe ang mga pamatan-on, 81 porsiento ang nagsiling nga ang pinakaimportante sa ila henerasyon amo ang ‘magmanggaranon.’ Mas una pa ini sangsa pagbulig sa iban. Pero wala ini nagaresulta sa pagkakontento. Ginapakita sang mga pagtuon nga ang mga tawo nga nagauna sang materyal nga mga butang mas indi malipayon kag mas depressed. Sa masami may problema sila sa panglawas kag hunahuna.

Ang kabangdanan. May kabataan nga ginpadaku sa materyalistiko nga pamilya. “Gusto sang mga ginikanan nga mangin malipayon ang ila mga bata, kag gusto sang mga bata ang materyal nga mga butang,” siling sang libro sang The Narcissism Epidemic. “Gani ginapagustuhan sila sang ila mga ginikanan. Nangin malipayon ang mga bata, pero makadali lang. Dayon, gusto nila sang mas madamo pa gid nga pagkabutang.”

Siempre, gusto sang mga nagahimo sang pasayod nga hingalitan ang mga tawo. Ginapadaku sini ang ideya nga ‘Dapat the best gid ang para sa imo’ kag ‘Bangod bagay gid ini sa imo.’ Madamo nga pamatan-on ang nagakadala sa sini kag nalubong sa utang. Indi na nila mabayran ang mga pagkabutang nga ‘bagay gid sa ila.’

Ang ginasiling sang Biblia. Ang kuarta kinahanglan suno sa Biblia. (Manugwali 7:12) Pero, nagapaandam ini nga “ang gugma sa kuarta amo ang gamot sang tanan nga sahi sang makahalalit nga mga butang, kag paagi sa paghingamo sini nga gugma ang iban . . . nagbuno sang ila kaugalingon sang madamo nga kasakit.” (1 Timoteo 6:10) Ginasilingan kita sang Biblia nga indi maghingamo sang materyal nga manggad, kundi mangin kontento lang sa panguna nga mga kinahanglanon sa kabuhi.—1 Timoteo 6:​7, 8.

“Ang mga determinado nga mangin manggaranon nagakahulog sa pagsulay kag sa siod kag sa madamo nga binuang kag makahalalit nga kailigbon.”​—1 Timoteo 6:9

Ano ang puede mo himuon? Subong ginikanan, usisaa ang imo pagtamod sa kuarta kag sa materyal nga mga butang. Unaha kon ano ang importante, kag buligi ang imo kabataan nga amo man sini ang himuon. Ang The Narcissism Epidemic nga ginsambit kaina, nagpanugda: “Mahimo istoryahan sang mga ginikanan kag kabataan ang mga topiko subong sang ‘San-o maayo nga magbakal sang mga naka-sale? San-o nga indi ini maayo?’ ‘Ano ang interest rate?’ ‘San-o ka nagbakal sang isa ka butang bangod may nag-impluwensia sa imo?’”

Maghalong nga indi paggamiton ang mga pagkabutang para hinabunan ang problema sang pamilya. “Ang materyal nga mga pagkabutang indi gid maayo nga solusyon sa pagsolbar sa mga problema,” siling sang libro nga The Price of Privilege. “Ang mga problema dapat solbaron paagi sa pagpamensar sing maayo, pag-intiende, kag empatiya, indi paagi sa mga sapatos kag mga bag.”