LARAWAN SANG KASAYSAYAN
Robert Boyle
Ginadumdom sang mga historian si Robert Boyle subong ang sientipiko nga nakadiskobre sang Boyle’s law—ang kasuguan nga nagapaathag sang koneksion sang volume kag pressure sa mga gas. Nangin basihan ini sang madamo nga imbension sa siensia. Pero si Robert Boyle indi lamang eksperto sa siensia. Nakilal-an man sia nga may mabakod nga pagtuo sa Dios kag sa Iya Pulong, ang Biblia.
NATAWO si Boyle sa manggaranon nga pamilya sa Lismore Castle sa Ireland sang 1627. Antes ini sang pagsugod sang ginkabig sang mga historian nga panahon sang pagpangatarungan—ang tion nga gintinguhaan sang mga maalam nga pamatukan ang sayop nga mga pagpati nga nag-ulipon sa mga tawo sa sulod sang ginatos ka tuig. Amo man sina ang tulumuron ni Boyle. Sa iya ginsulat parte sa iya kabuhi, gintawag niya ang iya kaugalingon nga Philaretus, nga nagakahulugan “Mahigugmaon sa Kon Ano ang Husto.”
Wala lamang naghandum si Boyle nga mahibaluan ang kamatuoran kundi handum man niya nga isugid ini sa iban. Nangin maayo sia nga manunulat, kag ang iya mga sinulatan may daku nga impluwensia sa iya mga kontemporaryo, kag isa sa ila ang bantog nga sientipiko nga si Sir Isaac Newton. Sang 1660, si Boyle nangin isa sa mga founder sang Royal Society, ang institusyon sang mga sientipiko nga ara gihapon subong sa London, England.
ISA KA TAWO SANG SIENSIA
Gintawag si Boyle nga amay sang chemistry. Lain ang iya paagi sangsa mga alchemist sang panahon niya. Ginatago nila ang ila mga nadiskobrehan ukon ginasulat nila ini sa mga termino nga sila lang ang makaintiende. Indi pareho sa ila, ginbalhag ni Boyle ang tanan nga detalye sang iya obra. Dugang pa, imbes nga batunon lang ang madugay na nga mga ginapatihan, pirme sia nagaeksperimento para mahibaluan kon bala matuod gid ini.
Ang mga eksperimento ni Boyle nagsuporta sa ideya nga ang matter ginahuman sang mga corpuscle, ang gamay kaayo nga mga elemento, nga nagatingob sa lainlain nga paagi para makaporma sing lainlain nga substansia.
Ang paagi ni Boyle sa pag-research makita sa iya bantog nga libro nga The Sceptical Chymist. Ginrekomendar niya sa sini nga ang mga sientipiko indi dapat mangin arogante ukon dogmatiko kundi handa magbaton sang sayop. Nagapati gid si Boyle nga dapat tun-an sing maayo sang mga nagapamilit sang ila opinyon ang kinalain sang mga butang nga matuod gid kag sang mga butang nga ginapatihan lang nila nga matuod.
Nagapati gid si Boyle nga dapat tun-an sing maayo sang mga nagapamilit sang ila opinyon ang kinalain sang mga butang nga matuod gid kag sang mga butang nga ginapatihan lang nila nga matuod
ISA KA TAWO SANG PAGTUO
Amo man sini ang pamaagi ni Boyle kon parte sa espirituwal nga mga butang. Ang iya nadiskobrehan sa uniberso kag sa dalayawon nga pagkahuman sang buhi nga mga tinuga nagkumbinsi sa iya nga may ara gid Desinyador kag Manunuga. Gani, ginsikway niya ang pagpati sang kalabanan nga maalam sadto nga wala sing Dios. Suno sa iya, kon gamiton lang sang tawo ang iya panghunahuna, makumbinsi gid sia nga may Dios.
Pero, nagapati si Boyle nga wala sing ikasarang ang tawo nga matigayon ang matuod nga kasanagan. Para sa iya, kinahanglan ang bulig sang Dios, kag ara ini sa Pulong sang Dios, ang Biblia.
Nabalaka gid si Boyle kay madamo ang indi pamilyar sa mga panudlo sang Biblia kag ang ila mga ginatuuhan wala sing mabakod nga basihan. Husto bala, pamangkot niya, nga ang pagtuluuhan sang isa ka tawo nabase lang sa relihion sang iya mga ginikanan ukon sa lugar nga iya natawhan? Gani, daku gid ang handum ni Boyle nga mabuligan ang mga tawo nga matun-an sing maayo ang Biblia.
Para mahimo ini, ginpondohan ni Boyle ang pagbalhag sing Biblia sa madamo nga lenguahe. Nalakip sa sini ang mga lenguahe sang mga tumandok sa North America, subong man ang Arabic, Irish, Malay, kag Turkish. Sa amo, ginpakita ni Robert Boyle nga isa sia ka maalam pero mapainubuson nga tawo nga nagtinguha nga makita ang kamatuoran sa tanan nga butang kag nagbulig sa iban nga mahimo man ini.