Kada tuig, umpisa sa Hulyo, ang mga bayi nga southern right whale (Eubalaena australis) makita sa nabagatnan nga baybayon sang Santa Catarina, Brazil. Halin pa sila sa mga lugar malapit sa Antartika, nga mga linibo ka kilometro ang kalayuon, kag nagakadto sila diri agod magbata kag magbatiti sang ila bata sa manabaw nga baybayon. Pila ka bulan nga ang mga pumuluyo kag mga turista nga yara sa baybay ukon sa mga pil-as mawili gid sa pagtan-aw sa mga balyena nga nagahampang ukon nagapautaw-utaw upod sa ila mga bata! *

Ang bayi nga balyena mahimo nagalaba sing 16 metros nga halos pareho kadaku sang bus kag nagabug-at sing mga 80 ka tonelada! Masami nga itom ang iya bilog nga lawas pero kon kaisa may putiputi sa iya tiyan. Ang iya ulo tama kadaku nga mga 25 porsiento sang kalabaon sang iya lawas. Ang iya baba malaba kag nagaarko. Ini nga balyena wala sing sirik pareho sa iban nga sahi. Para makalangoy paabante, ginaalsa-alsa niya ang iya malapad nga ikog, sa baylo nga ginaiwol-iwol pareho sang isda. Ginagamit niya ang iya mga kapay kon magbag-o sia sing direksion. Kaanggid ini sa pagkontrol sa eroplano.

Makatilingala gid kay bisan pa tama kadaku ini nga mga balyena kahapos sa ila maghulaghulag amo nga makaeksibisyon sila. Makita mo nga ginaalsa nila ang ila ikog sing madugay; ginalampos ang ila ikog sa tubig; kag nagalumpat sila kag pagtupa nila sa tubig grabe ang tamsak amo nga makita ini bisan sa malayo.

Ang ulo sini nga balyena may mga putiputi ukon dalag nga panit nga nagtig-a  nga puno sang mga crustacean (cyamids) nga ginatawag nga mga kuto sang balyena. “Subong nga pinasahi ang marka sa mga tudlo sang kada tawo,” siling ni Karina Groch, nagadumala sa Brazilian Right Whale Project, “pinasahi man ang porma sang kada panit nga nagtig-a, sa amo makilal-an ang kada balyena paagi sini. Ginakuhaan namon sing piktyur ang nagtig-a nga panit kon magkadto sila sa amon baybay kag ginabutang namon ini sa album.”

Suno sa mga biologo mabudlay mahibaluan kon pila ang edad sini nga mga balyena pagkapatay nila kay wala sila sing ngipon. Ginabulubanta nila nga mga 65 ka tuig ang kabuhi sini nga balyena. *

Ini nga mga balyena nagakaon sing gagmay nga mga crustacean. May salaan sila nga human sa ginatos ka baleen plate nga may mapino nga mga buhok sa magtimbang nga naibabaw nga bahin sang baba. Samtang nagalangoy sila, ang ila bukas nga baba nagasala sang tubig, gani nagatapik sa mga buhok sa ila baba ang magagmay nga mga pagkaon. Paagi sini, ang balyena makakaon sing asta duha ka tonelada nga crustacean kada adlaw.

Kon tig-ilinit (Enero/Pebrero), ini nga mga balyena nagapanginaon sa Dagat Antartika para makatipon sing tambok. Ining madamol nga tambok kinahanglan nila kon ara na sila sa matugnaw nga mga lugar kag amo ini ang reserba nila nga pagkaon kon magsaylo sila sa iban nga lugar.

Sugod sang ika-18 nga siglo, ginadakop ang madamo nga southern right whale sa Southern Hemisphere. Ginakabig sila nga “right” ukon nagakaigo dakpon nga balyena. Ngaa? Bangod mahinay sila maglangoy, mahapos sila dakpon bisan sang mga tawo nga nagagamit lang sang dalagku nga mga baslay kag nagasakay sa baruto nga human sa kahoy. Isa pa, indi pareho sang iban nga balyena, nagalutaw ini kon mapatay bangod sa madamol nga tambok sini. Gani mahapos ini guyuron pakadto sa higad sang baybay.

Dugang pa, ang ila tambok kag baleen kinahanglanon gid sang una. Ang tambok ginahimo nga lana kag gatong sang mga suga sa dalan. Ang baleen naman ginagamit para sa korse (corset), ginahimo nga latigo kag bukog sang payong. Ang mga baleen nga makuha sa isa lang ka balyena makabawi na sang tanan nga gasto sa pagdakop sang balyena!

Sang maaga nga bahin sang ika-20 nga siglo, bangod sang sobra nga pagpangdakop sang balyena, nagdiutay ini kag sang ulihi ginpauntat ang pagpanakop sini. Sa Brazil, ang katapusan nga estasyon sa pagpangdakop sang balyena ginsira sang 1973. Bisan pa amat-amat nga nagadamo ang pila ka sahi sini, ang iban daw mapapas na.

Ini nga balyena talalupangdon gid nga halimbawa sang kasibod kag pagkananuhaytuhay sang buhi nga mga tinuga sa duta. Ginapamatud-an sini ang dalayawon nga kaalam kag gahom sang isa nga nagtuga sini, ang Daku nga Desinyador, si Jehova nga Dios.—Salmo 148:7.