Ang Arch of Titus may duha ka daku nga tinigib nga nagapakita sang bantog nga hitabo sa kasaysayan. Pero wala mahibaluan sang kalabanan, nga ining tinukod naangot sa mga hitabo sa Biblia—ang Arch of Titus nagapamatuod nga natuman gid ang mga tagna sa Biblia.

Sang unang siglo C.E., ginpasangkad sang Roma ang ila emperyo halin sa Britanya kag Gaul (subong Pransia) asta sa Egipto, kag nangin mabakod gid kag manggaranon ini nga lugar. Pero may isa ka malayo nga lugar nga pirme gid nagapaakig sa Roma—ang probinsia sang Judea.

Ang Encyclopedia of Ancient Rome nagsiling: “May indi pag-ugyunay sa tunga sang Roma kag sang pila ka sakop sini nga lugar, pareho sang Judea. Naakig ang mga Judiyo sa mga Romano kay wala sini ginatahod ang ila mga tradisyon, kag akig man ang mga Romano sa mga Judiyo bangod wala sila nagatuman amo nga ginapintasan sila.” Nagalaum ang mga Judiyo nga may isa ka lider nga magaluwas sa ila sa mga Romano kag magabalik sang maayo anay nga kahimtangan sang Israel. Pero sang 33 C.E., nagsiling si Jesucristo nga ang Jerusalem malaglag.

Si Jesus nagsiling: “Magaabot ang mga adlaw nga palibutan ka sang imo mga kaaway sang mataliwis nga mga usok kag kibunon ka. Laglagon ka nila kag ang imo mga anak, kag wala gid sing mabilin sa imo bisan isa ka bato sa ibabaw sang isa ka bato.”—Lucas 19:43, 44.

Naglibog gid ang ulo sang mga disipulo ni Jesus sa iya ginsiling. Pagligad sang duha ka adlaw, sang nakita nila ang templo sang Jerusalem, ang isa sa ila nagsiling: “Manunudlo, tan-awa, katahom sang mga bato kag mga tinukod!” Ang matuod, suno sa mga report, ang pila ka bato sa templo nagalaba sing sobra 11 ka metro, nagasangkad sing 5 ka metro, kag nagataas sing 3 ka metro! Pero si Jesus nagsiling: “Tuhoy sining mga butang nga inyo nakita subong, magaabot ang mga adlaw nga wala gid sing bisan isa ka bato diri nga mabilin sa ibabaw sang isa ka bato nga indi marumpag.”—Marcos 13:1; Lucas 21:6.

Nagsiling pa si Jesus sa ila: “Kon makita ninyo nga ang Jerusalem ginalibutan sang kasuldadusan, hibalua ninyo nga ang paghapay sa iya malapit na. Sa amo nga tion, ang mga yara sa Judea dapat magpalagyo sa mga bukid, ang mga yara sa sulod sang Jerusalem maggua, kag ang mga yara sa kaumhan indi na magsulod sa iya.” (Lucas 21:20, 21) Natuman bala ang ginsiling ni Jesus?

Pagligad sang 33 ka tuig, akig gihapon ang mga Judiyo sa paggahom sa ila sang Roma. Pero sang 66 C.E., sang ginkuha sang Romano nga gobernador sa Judea nga si Gessius Florus ang sagrado nga bahandian sang templo, naakig na gid ang mga Judiyo. Sang ulihi, ginsulong sang hangaway nga mga Judiyo ang Jerusalem, ginpatay ang garison sang mga Romano, kag gindeklarar nga hilway na sila sa paggahom sang Roma.

 Pagligad sang mga tatlo ka bulan, sobra 30,000 ka Romano nga soldado, nga ginpangunahan ni Cestius Gallus, ang nagsulong sa Jerusalem para tapuson ang rebelyon. Madasig nga nasulod sang mga Romano ang siudad kag naguba nila ang nagua nga pader sang templo. Dayon, sa wala sing maathag nga rason, nag-atras sila. Nagkalipay ang Judiyo nga mga rebelde kag sa gilayon ginlagas nila ang mga Romano. Sang malayo na sa siudad ang Judiyo nga mga rebelde kag Romano nga mga soldado, ginsunod sang mga Cristiano ang paandam ni Jesus nga maggua sa Jerusalem kag magpalagyo sa mga bukid sa tabok sang Suba Jordan.—Mateo 24:15, 16.

Pagkasunod nga tuig, ginsulong liwat sang mga Romano ang Judea, nga ginpangunahan ni Heneral Vespasian kag sang iya anak nga si Titus. Pero, wala magdugay sa tapos napatay si Emperador Nero sang 68 C.E., nagbalik si Vespasian sa Roma para magbulos sa trono, kag gintugyan niya ang pagsalakay sa Judea sa iya anak nga si Titus, upod ang mga 60,000 ka soldado sini.

Sang Hunyo 70 C.E., ginsugo ni Titus ang iya mga soldado nga pang-utdon ang mga kahoy sa kaumhan sang Judea para himuon nga taliwis nga mga usok nga nagalawig sing 7 ka kilometro palibot sa Jerusalem. Pagligad sang tatlo ka bulan, ginlaglag kag ginsunog sang mga Romano ang siudad kag templo sini kag ginpangrumpag ang tanan nga bato, pareho gid sa ginsiling ni Jesus. (Lucas 19:43, 44) Suno sa pagbulubanta, “mga 250,000 asta sa 500,000 ang napatay sa Jerusalem kag sa iban pa nga bahin sang pungsod.”

Sang 71 C.E., nagbalik si Titus sa Italya kag gin-abiabi gid sia sang mga pumuluyo sang Roma. Ginselebrar sang bilog nga siudad ang isa sa pinakadaku nga kadalag-an sang Roma.

Nagdayaw gid ang mga tawo sang nakita nila ang tuman ka damo nga manggad nga ginaparada sa mga dalan sang Roma. Nalipay gid sila nga makita ang mga naagaw nga mga sakayan, dalagku nga mga float nga nagapakita sang mga natabo sa inaway, kag mga butang nga ginkuha sa templo sang Jerusalem.

Ginbuslan ni Titus ang iya amay nga si Vespasian bilang emperador sang 79 C.E. Pero pagligad sang duha ka tuig, wala ginapaabot nga napatay si Titus. Nagbulos sa trono ang iya manghod nga si Domitian, kag gilayon nga gintukod ang isa ka arko bilang pagpadungog kay Titus.

Subong, madamo nga tawo nga nagabisita sa Roma kada tuig ang nanamian gid sa Arch of Titus. Para sa pila ka tawo, ang arko dalayawon nga art, para sa iban pagpadungog ini sa emperyo sang Roma, pero para naman sa iban monumento ini sang nalaglag nga Jerusalem kag sang templo sini.

Pero para sa mausisaon nga nagabasa sang Biblia, ang Arch of Titus importante gid. Isa ini ka pamatuod nga masaligan kag sibu gid ang mga tagna sa Biblia kag gintuytuyan sang Dios ang pagsulat sini.—2 Pedro 1:19-21.