Nahibaluan Mo Bala?
Magluwas sa ginasiling sang Biblia, ano pa ang ebidensia nga nangin ulipon gid ang mga Israelinhon sa Egipto?
Suno sa Biblia, gindala sang mga Midianhon sa Egipto si Jose. Sang ulihi, ang iya amay nga si Jacob kag ang ila bilog nga pamilya nagsaylo sa Egipto halin sa Canaan. Nag-istar sila sa Gosen, nga isa ka lugar sa gibwangan sang Suba Nilo, nga malapit sa Dagat Mediteraneo. (Gen. 47:1, 6) Ang mga Israelinhon ‘madasig nga nagdamo kag nagbakod,’ gani hinadlukan sa ila ang mga Egiptohanon kag ginhimo nila sila nga mga ulipon.—Ex. 1:7-14.
Ang pila ka kritiko nagsiling nga ini nga kasaysayan sa Biblia uluistorya lang. Pero, may mga ebidensia nga nangin ulipon sang una sa Egipto ang mga kaliwat ni Sem. *
Halimbawa, nakutkutan sang mga archaeologist sa naaminhan nga Egipto ang pila ka lugar nga may nagaistar sang una. Si Dr. John Bimson nagreport nga may ebidensia nga nagapakita nga 20 ka baryo ukon sobra pa ang gin-istaran sang mga kaliwat ni Sem sa sini nga lugar sa naaminhan nga Egipto. Dugang pa, ang egyptologist nga si James K. Hoffmeier nagsiling: “Sang mga 1800 asta 1540 B.C., ang Egipto amo ang lugar nga gusto sayluhan sang mga katawhan nga nagahambal sang Semitiko nga lenguahe sa nakatundan nga Asia [ang lugar nga ginhalinan sang pamilya ni Jacob].” Nagdugang pa sia: “Sa sini nga tion nagkabuhi sanday Abraham, Isaac, kag Jacob, kag sa sini man nga tion natabo ang ginsaysay sang Genesis.”
May dugang pa nga ebidensia sa nabagatnan nga Egipto. Ang isa ka papiro nga ginhimo sang mga 2000 asta sang mga 1600 B.C.E. may mga ngalan sang mga ulipon nga nagaalagad sa isa ka pamilya sa nabagatnan nga Egipto. Sobra 40 sa sini nga mga ngalan ang Semitiko. Ini nga mga ulipon nag-alagad bilang mga kusinero, manughabol sang tela, kag trabahador. Si Hoffmeier nagsiling: “Sa isa pa lang ka pamilya sa Thebaid [nabagatnan nga Egipto], sobra na kuarenta ka kaliwat ni Sem ang ila alagad. Gani posible gid nga madamo nga kaliwat ni Sem ang nag-istar sa Egipto, ilabi na sa lugar sa gibwangan sang Suba Nilo nga malapit sa Dagat Mediteraneo.”
Ang archaeologist nga si David Rohl nagsulat nga ang pila ka ngalan sang mga ulipon nga ara sa listahan ang “pareho sa mga ngalan nga ara sa Biblia.” Halimbawa, may mga ngalan nga pareho sa ngalan nga Isacar, Aser, kag Sifra. (Ex. 1:3, 4, 15) “Mabakod ini nga ebidensia nga nangin ulipon ang mga Israelinhon sa Egipto,” siling ni Rohl.
Si Dr. Bimson nagsiling: “Ang ginasiling sang Biblia parte sa mga nangin ulipon sa Egipto kag ang ila paggua sa sini nga pungsod may mabakod nga ebidensia.”
^ par. 4 Si Sem ang isa sa tatlo ka anak nga lalaki ni Noe. Mahimo nga nalakip sa mga kaliwat ni Sem ang mga taga-Elam, ang mga Asirianhon, ang una nga mga Caldeanhon, ang mga Hebreo, ang mga Sirianhon, kag ang pila ka tribo sang mga Arabianhon.