1. Ano ang mabal-an naton kon tun-an naton ang mga tagna sa Biblia?

ANO ang dali na lang nga matabo sa katawhan ni Jehova? Ang Biblia nagasugid sa aton nga sa indi madugay may importante nga mga matabo nga may epekto sa aton tanan. May tagna nga makabulig sa aton nga mabal-an kon ano ang himuon sang pinakagamhanan nga mga gobierno sa duta. Mabasa naton ini sa Daniel kapitulo 11. Ginasugid sini ang parte sa duha ka magkontrahanay nga mga hari, ang hari sang aminhan kag hari sang bagatnan. Natuman na ang kalabanan nga ginasiling sang sini nga tagna, gani makasalig kita nga matuman man ang nabilin nga ginasiling sini.

2. Base sa Genesis 3:15 kag Bugna 11:7 kag 12:17, ano ang dapat naton dumdumon kon ginatun-an naton ang tagna ni Daniel?

² Para mahangpan naton ang tagna sa Daniel kapitulo 11, dapat naton dumdumon nga parte lang ini sa mga manuggahom kag mga gobierno nga may daku nga epekto sa katawhan sang Dios. Diutay lang ang mga alagad sang Dios sa bilog nga kalibutan, pero ngaa sila ang ginapuntariya sang mga gobierno? Bangod gusto gid ni Satanas kag sang iya kalibutan nga wala na sing may magaalagad kay Jehova kag kay Jesus. (Basaha ang Genesis 3:15 kag Bugna 11:7; 12:17.) Dumdumon man naton nga ang tagna ni Daniel dapat nagasanto sa iban pa nga tagna sa Pulong sang Dios. Ang matuod, dapat naton usisaon ang iban pa nga teksto sa Biblia para mangin husto ang aton paghangop sa tagna ni Daniel.

3. Ano ang binagbinagon naton sa sini nga artikulo kag sa masunod nga artikulo?

 ³ Gani binagbinagon naton ang Daniel 11:25-39. Mabal-an naton kon sin-o ang hari sang aminhan kag hari sang bagatnan sugod sang 1870 asta sang 1991, kag kon ngaa dapat naton bag-uhon ang aton paghangop sa pila ka detalye sang sini nga tagna. Sa masunod nga artikulo, binagbinagon naton ang Daniel 11:40–12:1, kag athagon naton kon ano ang ginasiling sang sini nga tagna parte sa mga hitabo sugod sang 1991 asta sa inaway sa Armageddon. Samtang ginatun-an naton ining duha ka artikulo, mas maayo kon binagbinagon man naton ang tsart nga “Nagakontrahanay nga mga Hari sa Tion sang Katapusan.” Pero, dapat anay naton mabal-an kon sin-o ang duha ka hari sa sini nga tagna.

4. Ano ang tatlo ka butang nga makabulig sa aton nga mabal-an kon sin-o ang hari sang aminhan kag hari sang bagatnan?

⁴ Ang una nga ginapatuhuyan sang “hari sang aminhan” kag “hari sang bagatnan” amo ang mga manuggahom sa mga lugar nga ara sa aminhan kag bagatnan sang pungsod sang Israel. Ngaa masiling naton ini? Talupangda ang ginsiling sang anghel kay Daniel: “Nagkadto ako diri agod ipahangop sa imo kon ano ang matabo sa imo katawhan [katawhan sang Dios] sa hingapusan nga mga adlaw.” (Dan. 10:14) Ang pungsod sang Israel amo ang katawhan sang Dios asta sang Pentecostes 33 C.E. Pero sugod sadto, ginpakita ni Jehova nga ang iya katawhan amo na ang matutom nga mga disipulo ni Jesus. Gani, parte sa mga sumulunod sang Cristo ang kalabanan sa mga tagna sa Daniel kapitulo 11, kag indi parte sa pungsod sang Israel. (Binu. 2:1-4; Roma 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Kag sa pagligad sang tion, lainlain nga mga manuggahom kag mga gobierno ang nangin hari sang aminhan kag hari sang bagatnan. Pero, may pila ka butang nga pareho nila nga ginhimo. Una, ini nga mga hari amo ang nagagahom sa mga lugar nga madamo nga katawhan sang Dios ang nagaistar ukon ginahingabot. Ikaduha, ginapakita sang ila pagtratar sa katawhan sang Dios nga akig sila sa matuod nga Dios nga si Jehova. Kag ikatlo, ining duha ka hari nagapaindisanay para mangin pinakagamhanan.

5. May ara bala hari sang aminhan kag hari sang bagatnan sugod sang ikaduha nga siglo C.E. asta sang mga 1870? Ipaathag.

⁵ Sang mga ikaduha nga siglo C.E., madamo nga indi matuod nga mga Cristiano ang nagsulod sa Cristianong kongregasyon. Gintudlo nila ang butig nga mga panudlo imbes nga ang mga kamatuoran sa Pulong sang Dios. Sugod sadto asta sang mga 1870, wala sing naorganisar nga grupo sang katawhan sang Dios sa duta. Ang indi matuod nga mga Cristiano nagdamo nga daw hilamon, gani mabudlay na makilala kon sin-o gid ang matuod nga mga Cristiano. (Mat. 13:36-43) Ngaa importante ini nga impormasyon? Bangod ginapakita sini nga wala sing mga manuggahom ukon mga gobierno sugod sang ikaduha nga siglo asta sang mga 1870 ang matawag nga hari sang aminhan kag hari sang bagatnan. Kay man, wala sing naorganisar nga grupo sang katawhan sang Dios nga puede nila salakayon sadto nga tion. * Pero, makasiling kita nga pagligad sang 1870, may ara naman hari sang aminhan kag hari sang bagatnan. Ngaa?

6. San-o naorganisar liwat ang katawhan sang Dios? Ipaathag.

 ⁶ Sugod sang 1870, naorganisar liwat ang katawhan sang Dios. Sadto nga tuig, ginsugdan ni Charles T. Russell kag sang iya mga kaupod ang pagtuon sang Biblia. Sila ang mensahero nga gintagna nga ‘magahanda sang dalan.’ Ginhimo nila ini antes matukod ang Mesianikong Ginharian. (Mal. 3:1) Gani makilala na liwat kon sin-o gid ang katawhan sang Dios! May mga gobierno bala sadto nga naghingabot sa katawhan sang Dios? Tan-awon naton.

7. Sin-o ang hari sang bagatnan asta sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I?

⁷ Sang 1870, ang Britain amo ang may pinakamadamo nga nasakop nga pungsod kag may pinakamabakod nga puersa militar. Gintagna ni Daniel ang parte sa gamay nga sungay nga magapierde sa tatlo ka sungay. Ang gamay nga sungay amo ang Britain, kag ang tatlo ka sungay amo ang France, Spain, kag Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Ang Britain amo ang hari sang bagatnan asta sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I. Sa sini nga tion, ang United States of America amo ang pinakamanggaranon nga pungsod sa kalibutan kag nangin maayo ang relasyon sini sa Britain.

8. Sin-o ang hari sang bagatnan sa tion sang katapusan nga mga adlaw?

⁸ Sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I, nagbuligay ang puersa militar sang United States kag Britain. Sa sini nga tion, ang Britain kag ang United States amo ang nangin Anglo-Amerikano nga Kagamhanan sa Kalibutan. Suno sa tagna ni Daniel, ini nga hari ‘madamo sing isganan nga mga soldado.’ (Dan. 11:25) Ang Britain kag ang United States amo ang hari sang bagatnan sa tion  sang katapusan nga mga adlaw. * Pero sin-o ang hari sang aminhan?

9. San-o may bag-o nga hari sang aminhan, kag paano natuman ang Daniel 11:25?

⁹ Sang 1871, isa ka tuig pagkatapos ginsugdan ni Russell kag sang iya mga kaupod ang pagtuon sang Biblia, may bag-o nga hari sang aminhan. Sadto nga tuig, gintingob ni Otto von Bismarck ang pila ka lugar kag nangin gamhanan ini nga pungsod sang Germany. Ang hari sang Prussia nga si Wilhelm I amo ang una nga emperador sang sini nga pungsod, kag ginpili niya si Bismarck nga mangin una nga lider sang iya gobierno. * Pagligad sang mga tinuig, nasakop sang Germany ang pila ka pungsod sa Africa kag sa Pacific Ocean, kag gintinguhaan sang Germany nga mangin mas gamhanan pa sangsa Britain. (Basaha ang Daniel 11:25.) Ang puersa militar sang Germany nangin ikaduha nga pinakamabakod sa bilog nga kalibutan. Gingamit ini sang Germany sa iya mga kaaway sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I.

10. Paano natuman ang Daniel 11:25b, 26?

¹⁰ Dayon gintagna ni Daniel kon ano ang matabo sa Germany kag sa puersa militar sini. Suno sa tagna, “mapierde” ang hari sang aminhan. Ngaa mapierde ini? “Bangod magapadihot sila sing malain batok sa iya. Ang mga nagakaon sang iya manamit nga pagkaon amo ang magapukan sa iya.” (Dan. 11:25b, 26a) Sang panahon ni Daniel, nalakip sa mga nagakaon sang “pagkaon sang hari” ang mga opisyal sang palasyo nga ‘nagaalagad sa hari.’ (Dan. 1:5) Pero sa tagna, sin-o ini sila? Nagapatuhoy ini sa mga tawo nga may mataas nga posisyon sa gobierno sang Germany, mga heneral, kag mga opisyal sang militar nga ginasaligan sang hari. Bangod sang ila ginhimo, ginpahalin ang hari kag may bag-o na nga gobierno ang Germany. * Ginasugid man sang tagna kon ano ang mangin resulta sang pagpakig-away sang hari sang aminhan sa hari sang bagatnan. Nagasiling ini parte sa hari sang aminhan: “Maanod ang iya mga soldado kag madamo ang mapatay sa ila.” (Dan. 11:26b) Natuman gid ang tagna kay sang una nga bug-os kalibutan nga inaway, napierde ang mga soldado sang Germany kag madamo ang napatay. Mas madamo ang napatay sa sini nga inaway sangsa iban pa nga inaway antes sini.

11. Ano ang ginhimo sang hari sang aminhan kag hari sang bagatnan?

¹¹ Ginasugid sang Daniel 11:27, 28 kon ano ang matabo antes sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I. Nagasiling ini nga ang hari sang aminhan kag hari sang bagatnan ‘magapungko sa isa lang ka lamesa kag magabinutig sila.’ Nagasiling man ini nga ang hari sang aminhan makatipon sing “madamo nga pagkabutang.” Amo gid sini ang natabo. Nag-istoryahanay ang Germany kag Britain nga gusto nila ang paghidait. Pero kabutigan ini kay nag-inaway sila sang 1914. Sa sulod sang madamo nga tuig, nagmanggaranon ang Germany. Kag sang 1914, amo na ini ang ikaduha sa pinakamanggaranon nga pungsod sa kalibutan. Dayon, nagpakig-away ang Germany sa hari sang bagatnan pero napierde ini. Katumanan ini sang tagna sa Daniel 11:29 kag sa una nga bahin sang bersikulo 30.

12. Sang una nga bug-os kalibutan nga inaway, ano ang ginhimo sang hari sang aminhan kag hari sang bagatnan?

¹² Sugod sang 1914, padayon nga nagainaway ang duha ka hari kag naggrabe pa gid ang ila paghingabot sa katawhan sang Dios. Halimbawa, sang una nga bug-os kalibutan nga inaway, ginhingabot sang mga gobierno sang Germany kag Britain ang mga alagad sang Dios nga nangindi mag-entra sa inaway. Kag natuman ang tagna sa Bugna 11:7-10 sang ginpriso sang gobierno sang United States ang mga nagapanguna sa pagbantala.

13. Pagkatapos sang 1930 kag sa tion sang ikaduha nga bug-os kalibutan nga inaway, ano ang ginhimo sang hari sang aminhan?

¹³ Pagkatapos sang 1930 kag ilabi na sang ikaduha nga bug-os kalibutan nga inaway, mapintas nga ginhingabot sang hari sang aminhan ang katawhan sang Dios. Sang ang mga Nazi ang naggahom sa Germany, gindumilian ni Hitler kag sang iya mga sumulunod ang hilikuton sang katawhan sang Dios. Ginpatay sang hari sang aminhan ang halos 1,500 ka katawhan ni Jehova kag linibo pa gid ang ginpriso. Gintagna ini ni Daniel. ‘Gindagtaan sang hari sang aminhan ang santuaryo’ kag ‘ginkuha niya ang adlaw-adlaw nga halad’ paagi sa pagdumili sa mga alagad sang Dios nga magbantala. (Dan. 11:30b, 31a) Nagsiling pa gani ang lider sang Germany nga si Hitler nga ubuson niya pamatay ang tanan nga katawhan sang Dios sa sini nga pungsod.

14. Sin-o ang hari sang aminhan pagkatapos sang ikaduha nga bug-os kalibutan nga inaway? Ipaathag.

¹⁴ Pagkatapos sang ikaduha nga bug-os kalibutan nga inaway, ang Soviet Union ang nangin hari sang aminhan. Gingamhan sini ang madamo nga lugar nga sakop anay sang Germany. Pareho sang mapintas nga gobierno sang mga Nazi, ginhingabot man sang Soviet Union ang katawhan sang Dios. Ngaa? Bangod gin-una nila sa ila kabuhi ang pagsimba kay Jehova imbes nga ang pagtuman sa gobierno.

15. Ano ang ginhimo sang hari sang aminhan pagkatapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II?

¹⁵ Pagkatapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, ginsalakay ang katawhan sang Dios sang bag-o nga hari sang aminhan nga amo ang Soviet Union kag ang mga kaalyado sini. Ginpaanggid sang Bugna 12:15-17 sa “suba” ang paghingabot sa katawhan sang Dios. Amo gid sini ang natabo. Gindumilian sang hari sang aminhan ang pagbantala kag gintapok sa Siberia ang linibo ka katawhan ni Jehova. Gani pagsugod gid sang katapusan nga mga adlaw, padayon nga ginhingabot sang hari sang aminhan ang katawhan sang Dios. Pero wala sini napauntat ang ila hilikuton. *

16. Paano natuman ang Daniel 11:37-39 sa Soviet Union?

¹⁶ Basaha ang Daniel 11:37-39. Paano ginpakita sang hari sang aminhan nga wala niya ‘gintahod ang Dios sang iya mga amay’? Gusto sang Soviet Union nga dulaon ang mga relihion amo nga gintinguhaan sini nga kuhaon ang ila mga impluwensia. Gani sang 1918, may ginhimo nga kasuguan ang gobierno sang Soviet Union nga amo ang ginbasihan sang mga eskwelahan para itudlo sa ila mga estudyante nga wala sing Dios. Paano naman ‘ginhimaya sang hari sang aminhan ang dios sang mga kuta’? Gusto gid sang Soviet Union nga magbakod, gani naggasto ini sing daku para pabakuron  ang iya puersa militar kag para maghimo sing linibo ka armas nuklear. Ang hari sang aminhan kag hari sang bagatnan nakatipon sing madamo nga armas nga makapatay sing binilyon ka tawo!

17. Ano ang “makangilil-ad nga butang nga ginabangdan sang kahapayan”?

¹⁷ Ginsuportahan sang hari sang aminhan ang hari sang bagatnan sa ‘pagbutang sang makangilil-ad nga butang nga ginabangdan sang kahapayan.’ (Dan. 11:31) Ining “makangilil-ad nga butang” amo ang United Nations.

18. Ngaa ang United Nations gintawag nga “makangilil-ad nga butang”?

¹⁸ Ang United Nations gintawag nga “makangilil-ad nga butang” bangod nagasiling ini nga mapaluntad sini ang paghidait sa bilog nga kalibutan. Pero ang Ginharian sang Dios lang ang makahimo sini. Kag ang tagna nagasiling nga ‘bangdan sang kahapayan’ ining makangilil-ad nga butang bangod salakayon kag laglagon sang United Nations ang tanan nga butig nga relihion.—Tan-awa ang tsart nga “Nagakontrahanay nga mga Hari sa Tion sang Katapusan.”

19-20. (a) Ngaa dapat naton mabal-an ini nga impormasyon? (b) Ano nga pamangkot ang sabton naton sa masunod nga artikulo?

¹⁹ Dapat naton mabal-an ini nga impormasyon kay ginapamatud-an sini nga sugod sang 1870 asta sang 1991 natuman gid ang tagna ni Daniel parte sa hari sang aminhan kag hari sang bagatnan. Gani makasalig kita nga matuman man ang nabilin nga ginasiling sang sini nga tagna.

²⁰ Sang 1991, nabungkag ukon wala na ang ginatawag nga Soviet Union. Gani sin-o ang hari sang aminhan subong? Sabton ini sa masunod nga artikulo.