1. Ilaragway ang paglaglag sa Jerusalem.

SANG 607 B.C.E., ang siudad sang Jerusalem ginsalakay sang madamo nga soldado sang Babilonia sa pagpanguna ni Hari Nabocodonosor II. Amo ini ang ginasiling sang Biblia parte sa natabo nga mapintas nga pagsalakay: “[Si Nabocodonosor] nagpatay sang ila mga pamatan-on nga lalaki paagi sa espada sa balay sang ila santuaryo. Wala sia maluoy sa mga pamatan-on nga lalaki ukon babayi, sa tigulang man ukon maluya na. . . . Ginsunog niya ang balay sang matuod nga Dios, ginrumpag ang pader sang Jerusalem, ginsunog ang tanan nga torre sini nga may mabakod nga depensa, kag ginguba niya ang tanan nga malahalon nga mga butang.”—2 Cron. 36:17, 19.

2. Ano ang ginpaandam ni Jehova parte sa paglaglag sa Jerusalem, kag ano ang matabo sa mga Judiyo?

² Indi dapat matingala ang mga pumuluyo sang Jerusalem sa pagkalaglag sini. Tinuig na nga ginpaandaman sang mga manalagna sang Dios ang mga Judiyo nga kon padayon nila nga balewalaon ang Kasuguan sang Dios, itugyan sila sa mga Babilonianhon. Madamo nga Judiyo ang mapatay sa espada, kag ang mga makaluwas mangin bihag sa Babilonia sa bug-os nila nga kabuhi. (Jer. 15:2) Ano ang nangin kabuhi sang mga bihag? Nabihag man bala ang mga Cristiano pareho sang pagkabihag sang mga Judiyo sa Babilonia? Kon huo, san-o?

3. Ano ang kinalain sang pagkabihag sa Babilonia kag sang pagkaulipon sang mga Israelinhon sa Egipto?

³ Natuman ang gintagna sang mga manalagna. Paagi kay Jeremias, ginlaygayan ni Jehova ang mga pagabihagon nga batunon ang ila mangin sitwasyon kag magkabuhi sing normal. Nagsiling sia: “Magpatindog kamo sing mga balay [sa Babilonia] kag istaran ini. Magtanom kamo kag kauna ang mga bunga sini. Kag tinguhai ninyo nga may paghidait ang siudad diin gintugutan ko nga bihagon kamo, kag ipangamuyo ninyo ini kay Jehova, kay kon may paghidait sa sini, may paghidait man kamo.” (Jer. 29:5, 7) Ang mga nagpasakop sa kabubut-on sang Dios nagkabuhi sing normal sa Babilonia. Ang mga nagbihag sa ila wala nagpasilabot sa ila pagkabuhi, kag makalibotlibot sila sa pungsod. Ang Babilonia amo sadto ang sentro sang negosyo, kag ang natukiban nga mga dokumento nagapakita nga madamo nga Judiyo ang nakatuon sa pagnegosyo paagi sa pagpamakal kag pagbaligya, kag ang iban nangin lantip nga mga trabahador. Nagmanggaranon pa gani ang iban nga Judiyo. Ang pagkabihag sa Babilonia indi pareho sa pagkaulipon sang mga Israelinhon sa Egipto pila ka siglo na ang nagligad.—Basaha ang Exodo 2:23-25.

4. Magluwas sa rebelyuso nga mga Israelinhon, sin-o pa ang ginbihag sa Babilonia, kag ngaa may limitasyon ang ila pagsimba sa Dios?

⁴ Natigayon sang mga bihag nga Judiyo ang ila materyal nga kinahanglanon, pero kamusta ang ila espirituwal nga kinahanglanon? Guba na ang templo ni Jehova kag ang halaran sini, kag indi organisado ang mga saserdote. Lakip sa mga bihag ang matutom nga mga alagad sang Dios. Wala sila sing ginhimo nga malain para silutan sila, pero nagaantos man sila. Wala sapayan sini, gintuman nila ang Kasuguan sang Dios. Halimbawa, samtang ara sa Babilonia, si Daniel kag ang iya tatlo ka kaupod nga sanday Sadrac, Mesac, kag Abednego wala nagkaon sang mga pagkaon nga ginadumilian sa mga Judiyo. Kag nahibaluan naton nga regular nga nagpangamuyo si Daniel sa Dios. (Dan. 1:8; 6:10) Pero bangod ginagamhan sila sang mga pagano, imposible nga matuman sang mahinadlukon sa Dios nga mga Judiyo ang tanan nga ginapatuman sang Kasuguan.

5. Ano ang ginpromisa ni Jehova sa iya katawhan, kag ngaa tumalagsahon ini?

⁵ Masimba pa ayhan sang mga Israelinhon ang Dios nga wala sing limitasyon? Sadto nga tion, daw indi na gid ini matabo, kay wala ginahilway sang mga Babilonianhon ang ila mga bihag. Pero dumdumon naton nga nadalahig diri si Jehova nga Dios. Nagpromisa sia sa iya katawhan nga hilwayon sila, kag amo gid sini ang natabo. Ang promisa sang Dios wala nagakapaslawan.—Isa. 55:11.

6, 7. Ngaa dapat bag-uhon ang aton paghangop sa moderno nga katumanan sang pagkabihag sa Babilonia nga Daku?

⁶ Nabihag man bala ang mga Cristiano pareho sang pagkabihag sa Babilonia? Sa sulod sang madamo nga tinuig, ginpaathag sini nga magasin nga ang mga alagad sang Dios ginbihag sang Babilonia nga Daku sang 1918 kag nahilway sila sang 1919. Pero, sa sini nga artikulo kag sa masunod, binagbinagon naton kon ngaa dapat bag-uhon ang aton paghangop sa sini nga topiko.

⁷ Binagbinaga: Ang Babilonia nga Daku amo ang bug-os kalibutan nga emperyo sang butig nga relihion. Gani, para masiling nga ang katawhan sang Dios ginbihag sang Babilonia nga Daku sang 1918, dapat nga nangin ulipon sila sang butig nga relihion sadto nga tion. Pero ang mga pamatuod nagapakita  nga mga dekada antes sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I, ang mga hinaplas nga alagad sang Dios wala gin-ulipon sang Babilonia nga Daku, kundi amat-amat na sila nga nagagua sa sini. Matuod, ginhingabot ang mga hinaplas sa tion sang una nga bug-os kalibutan nga inaway, pero ginhimo ini sang sekular nga awtoridad, indi sang Babilonia nga Daku. Gani daw indi makatarunganon magsiling nga ang katawhan ni Jehova ginbihag sang Babilonia nga Daku sang 1918.

8. Ipaathag kon paano nadagtaan ang matuod nga Cristianismo. (Tan-awa ang piktyur sa umpisa sini nga artikulo.)

⁸ Sang Pentecostes 33 C.E., linibo ka Judiyo kag proselita ang ginhaplasan sang balaan nga espiritu. Ining bag-o nga mga Cristiano nangin “pinili nga rasa, harianon nga mga saserdote, balaan nga pungsod, katawhan nga ginkuha para panag-iyahan sang Dios.” (Basaha ang 1 Pedro 2:9, 10.) Ginbantayan sing maayo sang mga apostoles ang mga kongregasyon sang katawhan sang Dios samtang buhi sila. Pero, sang mapatay ang mga apostoles, may mga tawo nga naghambal sing “tiko nga mga panudlo agod ipahilayo ang mga disipulo kag pasundon sa ila.” (Binu. 20:30; 2 Tes. 2:6-8) Madamo sa sini nga mga tawo ang may katungdanan sa kongregasyon bilang mga manugtatap, kag sang ulihi bilang mga “obispo.” May mga gusto mangin lider sa kongregasyon, bisan pa nga nagsiling si Jesus sa iya mga sumulunod: “Kamo tanan mag-ulutod.” (Mat. 23:8) Ang kilala nga mga lalaki nga nagadayaw sa mga pilosopiya ni Aristotle kag ni Plato nagpanudlo sing butig nga mga ideya, kag amat-amat nga ginatabunan sini ang mga panudlo sang Pulong sang Dios.

9. Ilaragway kon paano ang apostata nga Cristianismo ginbuligan sang Gobierno sang Roma, kag ang nangin resulta sini.

⁹ Sang 313 C.E., ang apostata nga Cristianismo legal nga ginkilala sang pagano nga si Emperador Constantine sang Roma. Sugod sadto, ang Simbahan kag ang Gobierno nagbuligay. Halimbawa, gintipon ni Constantine ang mga lider sang relihion, kag gintawag ini nga pagtilipon nga Konsilyo sang Nicaea. Pagkatapos sini nga pagtilipon, nagsugo sia nga itapok ang pari nga si Arius bangod indi ini mag-ugyon sa pagpati nga Dios si Jesus. Sang ulihi, sa paggahom ni Emperador Theodosius I (379-395 C.E.), ang Iglesia Katolika, nga nakilala bilang nadagtaan nga Cristianismo, nangin opisyal nga relihion sang Emperyo sang Roma. Ang mga istoryador nagsiling nga ang pagano nga Roma “ginhimo nga Cristiano” sang ikap-at nga siglo. Pero ang matuod, sadto nga tion, ang apostata nga Cristianismo nag-upod sa pagano nga mga relihion sang Emperyo sang Roma bilang miembro sang Babilonia nga Daku. Wala sapayan sini, ang pila ka tulad-trigo nga hinaplas nga Cristiano naghimo sang ila bug-os nga masarangan sa pagsimba sa Dios, pero wala sing may nagapamati sa ila. (Basaha ang Mateo 13:24, 25, 37-39.) Nabihag gid sila sang Babilonia nga Daku!

10. Ano ang basihan sang sinsero nga mga tawo sa pagsikway sa mga panudlo sang simbahan?

¹⁰ Pero, sa sulod sang ginatos ka tuig sugod sang panahon sang mga Cristiano, mabasa gihapon sang mga tawo ang Biblia sa Griego ukon Latin. Gani makumparar nila ang mga panudlo sang Pulong sang Dios sa mga panudlo sang simbahan. Bangod sang ila nabasahan sa Biblia, ang pila nagsikway sa butig nga mga doktrina sang simbahan. Pero makatalagam, ukon mahimo sila patyon, kon isugid nila ini sa iban.

11. Paano ginkontrol sang mga klero ang Biblia?

 ¹¹ Pagligad sang tion, wala na ginagamit sang mga tawo ang orihinal nga mga lenguahe sang Biblia, kag ginpamatukan sang simbahan ang pag-translate sang Pulong sang Dios sa mga lenguahe nga mahangpan sang mga tawo. Bangod sini, ang edukado lang nga mga klero kag mga tawo ang makabasa sang Biblia. Pero ang pila ka klero indi man maayo magbasa kag magsulat. Ginasilutan sing mapintas ang wala nagaugyon sa ginatudlo sang simbahan. Dapat maghalong ang matutom nga mga hinaplas nga alagad sang Dios, gani ginahimo nila ang ila pagtilipon sa diutay nga mga grupo, kag ang iban wala gid nakatipon. Pareho sa mga bihag sang una sa Babilonia, ang hinaplas nga “harianon nga mga saserdote” indi makapanghikot sing organisado. Hugot gid ang pagkontrol sang Babilonia nga Daku sa katawhan!

12, 13. Ano ang duha ka rason sa amat-amat nga pagkadula sang pagkontrol sang Babilonia nga Daku sa katawhan? Ipaathag.

¹² Masimba pa ayhan sang matuod nga mga Cristiano ang Dios sing hilway kag sa nagakaigo nga paagi? Huo! Ang espirituwal nga kapawa amat-amat nga nakita bangod sang duha ka importante nga rason. Ang una amo ang pag-imbento sa movable-type nga imprintahan sang tungatunga sang ika-15 nga siglo. Sang wala pa ginaimprinta ang Biblia sa Nakatundan, manomano ini nga ginakopya. Gani maiwat kag mahal ang Biblia. Siling sang iban, napulo ka bulan matapos sang maayo nga manugkopya ang isa lang ka Biblia! Mahal man ang materyal (panit sang sapat ukon pergamino) nga ginasulatan sang mga manugkopya. Pero, ang paggamit sang imprintahan kag papel, nga mas praktikal, makahimo sing 1,300 ka pahina kada adlaw!

 ¹³ Ang ikaduha nga rason amo ang pag-translate sang pila ka maisog nga tawo sang Pulong sang Dios sa mga lenguahe nga mahangpan sang ordinaryo nga mga tawo sang umpisa sang ika-16 nga siglo. Madamo sa ila ang nagrisgo sang ila kabuhi para mahimo ini. Ginkulbaan sa sini ang simbahan. Ngaa? Bangod kon mahangpan sang mga mahinadlukon sa Dios ang Biblia, mahimo sila mamangkot: ‘Diin mabasa sa Pulong sang Dios ang purgatoryo? ang pagpabayad sa mga misa para sa patay? ang parte sa mga papa kag kardinal?’ Kag amo gid sini ang natabo. Gintamod ini sang simbahan nga pagrebelde. Indi mabaton sang mga lider sang simbahan ang pagkuestyon sang mga tawo. Gani nagbalos sila. Ginkabig nga erehes ang mga wala nagaugyon sa mga panudlo sang simbahan, ang pila sa sini nabase sa pagano nga mga pilosopiya ni Aristotle kag ni Plato nga nagkabuhi antes natawo si Jesucristo. Ginpamatbatan sila sang simbahan sing kamatayon, kag ginpatuman ini sang Gobierno. Katuyuan sini nga pauntaton ang mga tawo sa pagbasa sang Biblia kag sa pagkuestyon sa simbahan. Daw nagmadinalag-on man ini nga plano. Pero, ang pila ka maisog nga tawo wala nagpadaug sa Babilonia nga Daku. May natun-an na sila sa Pulong sang Dios, kag gusto nila nga madugangan ini! Dali na lang gid sila makagua sa butig nga relihion.

14. (a) Ano ang kahimtangan sang dekada 1870 nga nakabulig para mahangpan ang kamatuoran sa Biblia? (b) Isaysay ang ginhimo ni Utod Russell para masapwan ang kamatuoran.

¹⁴ Madamo nga ginauhaw sa kamatuoran sa Biblia ang nagpalagyo sa mga pungsod nga wala ginaimpluwensiahan sang simbahan. Gusto nila magbasa kag magtuon kag magpaambit sa iban nga wala sila ginadiktahan. Ang isa sa sini nga pungsod amo ang Estados Unidos, kag diri ginsugdan ni Charles Taze Russell kag sang pila niya ka kaupod ang sistematiko nga pagtuon sang Biblia sang dekada 1870. Sang primero, ang katuyuan ni Utod Russell amo ang paghibalo kon ano nga relihion sadto ang nagatudlo sang kamatuoran. Ginkumparar niya sing maayo ang mga panudlo sang sarisari nga relihion, lakip ang indi Cristiano nga mga relihion, sa ginatudlo sang Biblia. Narealisar niya nga wala gid sa sini nga mga relihion ang nagatuman sa tanan nga ginatudlo sang Pulong sang Dios. Isa ka bes, gin-istorya niya ang pila ka klero kag naglaum sia nga batunon nila ang kamatuoran sa Biblia nga nasapwan niya kag sang iya mga kaupod kag itudlo man nila ini sa ila kongregasyon. Pero indi interesado ang mga klero. Dapat mamat-od ang mga Estudyante sang Biblia nga indi sila puede makapakig-upod sa mga indi luyag maggua sa butig nga relihion.—Basaha ang 2 Corinto 6:14.

15. (a) San-o ginbihag ang mga Cristiano sang Babilonia nga Daku? (b) Ano nga mga pamangkot ang sabton sa masunod nga artikulo?

¹⁵ Natun-an naton nga ang matuod nga mga Cristiano ginbihag sang Babilonia nga Daku wala madugay pagkatapos nga mapatay ang katapusan nga apostol. Pero, mahimo mamangkot kita: Ano ang dugang nga mga ebidensia nga nagapamatuod nga sang mga dekada antes sang 1914, ang mga hinaplas amat-amat na nga nagagua sa Babilonia nga Daku, kag indi na sila ulipon? Matuod bala nga wala nahamuot si Jehova sa iya mga alagad bangod naghinay sila sa pagbantala sa tion sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I? Ginkompromiso bala sadto sang pila ka utod ang ila Cristianong neutralidad amo nga wala nahamuot sa ila si Jehova? Kag kon ang mga Cristiano ginbihag sang butig nga relihion sugod sang ikaduhang siglo C.E., san-o sila nahilway? Sabton ining importante nga mga pamangkot sa masunod nga artikulo.