Kon Paano ang Cristiandad Nangin Bahin Sining Kalibutan

SANG ulihi, ang Emperyo sang Roma, diin nagsugod ang unang Cristianismo, napukan. Madamong istoryador ang nagapangangkon nga yadtong pagkapukan amo man ang tion sang katapusan nga pagdaug sang Cristianismo batok sa paganismo. Nagapabutyag sing tuhay nga pagtamod, ang Anglikanong obispo nga si E. W. Barnes nagsulat: “Sang napukan ang klasikal nga sibilisasyon, ang Cristianismo nagdulog subong ang dungganon nga pagtuo ni Jesus nga Cristo: nangin isa ini ka relihion nga mapuslanon subong sosyal nga pamakod sang isa ka kalibutan nga nagaatubang sing pagkapukan.”​—⁠The Rise of Christianity.

Antes sadtong pagkapukan, sang ikaduha, ikatlo, kag ikaapat nga siglo C.⁠E., ginarekord sang maragtas nga sa madamo nga paagi yadtong nagapangangkon nga sumulunod ni Jesus padayon nga nagpain sang ila kaugalingon gikan sa Romanong kalibutan. Apang ginpakita man sini ang pag-uswag sang apostasya sa doktrina, sa pagginawi, kag sa organisasyon, subong sang gintagna ni Jesus kag sang iya mga apostoles. (Mateo 13:​36-43; Binuhatan 20:​29, 30; 2 Tesalonica 2:​3-12; 2 Timoteo 2:​16-18; 2 Pedro 2:​1-3; 10-22) Sang ulihi nagkompromiso sila sa Griego-Romano nga kalibutan, kag ginbaton sang pila nga nagapangangkon nga Cristiano ang paganismo sang kalibutan (subong sang mga kapiestahan kag sang pagsimba sini sa iloy nga diosa kag sa trinidad nga dios), ang pilosopiya sini (subong sang pagkadimamalatyon sang kalag), kag ang organisasyon administratibo sini (nga makita sa paglutaw sang klero nga klase). Naganyat sining garok nga bersion sang Cristianismo ang madamo sang ordinaryo nga mga tawo kag nangin isa ka puwersa nga sang primero gintinguhaan nga papason sang mga emperador sang Roma apang ginbaton nila sang ulihi kag ginpanikasugan nga gamiton sa ila kaugalingon nga intereses.

 Gindaug sang Kalibutan

Ginpakita sang istoryador sang simbahan nga si Au­gus­tus Nean­der ang katalagman nga nadalahig sa sining bag-o nga kaangtanan sa ulot sang “Cristianismo” kag sang kalibutan. Kon iampo sang mga Cristiano ang ila pagkanapain sa kalibutan, “ang resulta amo ang kagumon sa ulot sang simbahan kag sang kalibutan . . . sa amo madula sang simbahan ang iya kaputli, kag, sa baylo nga daw nagapangdaug, sia mismo ang pagadaugon,” sulat niya.​—⁠General History of the Christian Religion and Church, Tomo 2, pahina 161.

Amo sini ang natabo. Sang temprano sang ikaapat nga siglo, gintinguhaan sang Romanong emperador nga si Constantino nga gamiton ang “Cristianong” relihion sang iya adlaw agod palig-unon ang iya nagahuyang nga emperyo. Bangod sini, ginhatagan niya sing relihioso nga kahilwayan ang nagapangangkon nga mga Cristiano kag ginsaylo ang pila ka pribilehiyo sang paganong pagkasaserdote sa ila klero nga klase. Ang The New Encyclopædia Britannica nagasiling: “Gindula ni Constantino ang pagkanapain sang simbahan sa kalibutan agod makatigayon sila sing sosyal nga responsabilidad kag ginbuligan ang paganong katilingban nga mapasulod sa simbahan.”

Relihion sang Estado

Sa tapos ni Constantino, ginpamatukan ni Emperador Julian (361-363 C.⁠E.) ang Cristianismo kag ginbalik ang paganismo. Apang napaslawan sia, kag mga 20 ka tuig sang ulihi, gindumilian ni Emperador Theodosius I ang paganismo kag ginpatuman ang Trinitaryo nga “Cristianismo” subong ang relihion sang Estado sang Emperyo sang Roma. Sing sibu gid, ang Pranses nga istoryador nga si Henri Mar­rou nagsulat: “Sa hingapusan sang paggahom ni Theo­dosius, ang Cristianismo, ukon sing mas sibu, ang ortodokso nga Katolisismo, nangin ang opisyal nga relihion sang bug-os Romanong kalibutan.” Ginbuslan sang Ortodokso nga Katolisismo ang matuod nga Cristianismo kag nangin isa ka “bahin sang kalibutan.” Tuhay gid ining relihion sang Estado sangsa relihion sang unang mga sumulunod ni Jesus, nga sa ila nagsiling sia: “Indi kamo bahin sang kalibutan.”​—⁠Juan 15:⁠19.

Ang Pranses nga istoryador kag pilosopo nga si Louis Rou­gier nagsulat: “Samtang nagalapnag ini, madamo nga pagbag-o ang ginhimo sang Cristianismo tubtob sa punto nga indi na ini makilala. . . . Ang dumaan nga iglesia sang mga kubos, nga nagluntad paagi sa buhat sang kaluoy, nangin isa ka makusog nga mandadaug nga simbahan nga ginbaton sang ulihi sang sekular nga mga awtoridad bangod indi nila ini madaug.”

Sa maaga nga bahin sang ikalima nga siglo C.⁠E., si “Santo” Augustine sang Romano Katoliko nagsulat sang iya pangunang sinulatan nga The City of God. Ginlaragway niya sa sini ang duha ka siudad, “iya sang Dios kag iya sang kalibutan.” Ginpadaku bala sining sinulatan ang pagkanapain sang mga Katoliko kag sang kalibutan? Wala sa pagkamatuod. Si Propesor La­tou­rette nagasiling: “Ginkilala sing dayag ni Au­gus­tine [nga] ang duha ka siudad, ang dutan-on kag ang langitnon, nagasimbuganay.” Gintudlo ni Au­gus­tine nga “ang Ginharian sang Dios nagsugod na sa sining kalibutan paagi sa pagkatukod sang [Katoliko] nga simbahan.” (The New Encyclopædia Britannica, Macropædia, Tomo 4, pahina 506) Busa, kon ano man ang orihinal nga katuyuan ni Au­gus­tine, ang iya mga teoriya nakaapektar sa daku nga pagkanadalahig sang Iglesia Katolika sa politikal nga mga hilikuton sining kalibutan.

Isa ka Nabahinbahin nga Emperyo

Sang 395 C.⁠E., sang mapatay si Theodosius I, opisyal nga natunga sa duha ka bahin ang Emperyo sang Roma. Ang kapital sang Emperyo sang Nasidlangan, ukon sang Byzantine didto nahamtang sa Constantinople (anay Byzantium; karon Istanbul), kag ang kapital sang Nakatundan nga Emperyo (pagkatapos sang 402 C.⁠E.), nahamtang sa Ravenna, Italya. Subong resulta, ang Cristiandad nabahinbahin sa politika kag subong man sa relihion. Tuhoy sa kaangtanan sa ulot sang Simbahan kag sang Estado, ginsunod sang simbahan sa Nasidlangan nga Emperyo ang teoriya ni Eusebius sang Cesaria (katubotubo ni Constantino nga Daku). Ginasikway ang Cristianong prinsipio tuhoy sa pagkanapain sa kalibutan, si Eusebius nangatarungan nga kon ang emperador kag ang emperyo mangin Cristiano, ang Simbahan kag ang Estado mangin nagaisahanon nga Cristianong katilingban, nga ang emperador nagapanghikot subong tiglawas sang  Dios sa duta. Sa kabilugan, ginsunod sang mga simbahan sang Nasidlangan nga Ortodokso ining kaangtanan sa ulot sang Simbahan kag sang Estado sa sulod sang mga siglo. Sa iya libro nga The Orthodox Church, ginpakita ni Timothy ­Ware, isa ka Ortodokso nga obispo, ang resulta: “Ang nasyonalismo amo ang nangin halit sa Ortodoksiya sa sulod sang nagligad nga napulo ka siglo.”

Sa Nakatundan nga bahin ginpapanaug sa trono sang nagapanakop nga Aleman nga mga tribo ang katapusan nga Romanong emperador sadtong 476 C.⁠E. Amo ini ang nagtanda sang katapusan sang Nakatundan nga Emperyo sang Roma. Tuhoy sa kal-ang sa politika nga nagsunod, ang The New Encyclopædia Britannica nagasiling: “Nahuman ang isa ka bag-ong kagamhanan: ang Simbahan Romano, ang simbahan sang obispo sang Roma. Nagapati ining simbahan nga sia amo ang tal-us sang napukan nga Emperyo sang Roma.” Ini nga insiklopedia nagapadayon sa pagsiling: “Ang mga papa sang Roma . . . nagpasangkad sang sekular nga pangangkon sang panguluhan sang simbahan labaw sa mga dulunan sang simbahan kag estado kag nagpasanyog sang gintawag nga teoriya sang duha ka espada, nagasiling nga ginhatagan ni Cristo ang papa indi lamang sing espirituwal nga kagamhanan sa simbahan kundi subong man sing sekular nga kagamhanan sa ibabaw sang mga ginharian sa kalibutan.”

Pungsudnon nga Protestante nga mga Simbahan

Sa kabug-usan sang Edad Media, ang Ortodokso kag ang Romano Katoliko nga mga relihion padayon nga nadalahig sa politika, sa kalibutanon nga mga kasuayon, kag sa mga inaway. Ginpakita bala sang Protestante nga Repormasyon sang ika-16 nga siglo ang pagbalik sa matuod nga Cristianismo nga napain sa kalibutan? 

Wala. Sa The New Encyclopædia Britannica aton mabasa: “Ang Protestante nga mga Repormador sang Luterano, Calvinista, kag Anglikano nga mga tradisyon . . .  malig-on nga nag-unong sa mga pagtamod ni Augustine, nga ang iya mga teolohiya ginkabig nila nga kaanggid sa ila. . . . Ang tagsa sa tatlo ka panguna nga Protestante nga mga tradisyon sang ika-16 nga siglo sa Europa . . . nakatigayon sing pagsakdag gikan sa sekular nga mga awtoridad sang Saxonismo [sentral nga Alemanya], Switzerland, kag Inglaterra kag nagpabilin sa amo nga posisyon nga suod sa estado subong sang kahimtangan sang simbahan sang Edad Media.”

Sa baylo nga magbalik sa matuod nga Cristianismo, ang Repormasyon nagpasulod sing madamong pungsudnon ukon teritoryal nga simbahan nga nakatigayon sing kahamuot sang politikanhon nga mga estado kag aktibo nga nagsakdag sa ila mga inaway. Sa pagkamatuod, gindabukan sang Katoliko kag sang Protestante nga mga simbahan ang relihioso nga mga inaway. Sa iya libro nga An Historian’s Approach to Religion, si Arnold Toyn­bee nagsulat tuhoy sa amo nga mga inaway: “Ginbuyagyag sini ang mga Katoliko kag mga Protestante sa Pransya, Netherlands, Alemanya, kag Irlanda, kag ang nagaribalay nga mga sekta sang mga Protestante sa Inglaterra kag Scotland, sa mapintas nga buhat sang pagtinguha nga daugon ang isa kag isa paagi sa puwersa sang armas.” Ginapakita sang karon nga mga inaway nga nagabahinbahin sa Irlandiya kag sa anay Yugoslavia nga ang Romano Katoliko, Ortodokso, kag Protestante nga mga simbahan nadalahig gihapon sing daku sa mga hilikuton sining kalibutan.

Nagakahulugan bala ini nga ang matuod nga Cristianismo, nga napain sa kalibutan, wala na nagaluntad sa duta? Sabton sang masunod nga artikulo ina nga pamangkot.

[Kahon/Piktyur sa pahina 10, 11]

KON PAANO ANG “CRISTIANISMO” NANGIN ISA KA RELIHION SANG ESTADO

ANG Cristianismo wala gintuyo nga mangin bahin sining kalibutan. (Mateo 24:​3, 9; Juan 17:​16) Apang, ginasugid sa aton sang mga libro sang maragtas nga sang ikaapat nga siglo C.⁠E., ang “Cristianismo” nangin ang opisyal nga relihion sang Estado sang Emperyo sang Roma. Paano ini natabo?

Kutob kay Nero (54-68 C.⁠E.) tubtob sang ikatlo nga siglo C.⁠E., ang tanan nga emperador sang Roma aktibo nga naghingabot sa mga Cristiano ukon nagpahanugot sang paghingabot sa ila. Si Gal­lie­nus (253-268 C.⁠E.) amo ang unang emperador sang Roma nga nagdeklarar sing maayong kabubut-on sa ila. Walay sapayan sadto, ang Cristianismo isa ka relihion nga ginadumilian sa bug-os nga emperyo. Sa tapos ni Gal­lie­nus, nagpadayon ang paghingabot, kag nag-init pa gid ini sa idalom ni Dio­cle­tian (284-305 C.⁠E.) kag sa mga nagbulos sa iya.

Natapos ang paghingabot sadtong temprano sang ikaapat nga siglo sang si Emperador Con­stan­tino I ginsiling nga nagliso sa Cristianismo. Tuhoy sa sining “pagliso,” ang Pranses nga sinulatan nga Théo​—⁠Nouvelle encyclopédie catholique (Théo⁠—​New Catholic Encyclopedia) nagasiling: “Nangangkon si Con­stan­tino ­subong isa ka Cristiano nga Emperador. Sa pagkamatuod, nabawtismuhan lamang sia sadtong nagatagumatayon na sia.” Apang, sang 313 C.⁠E., si Con­stan­tino kag ang iya kaupod nga emperador, nga si Li­ci­nius, nagpaguwa sang isa ka mando nga nagatugot sang relihioso nga kahilwayan sa mga Cristiano kag sa mga pagano man. Ang The New Catholic Encyclopedia nagsiling: “Ang paghatag ni Constantino sing kahilwayan sa pagsimba sa mga Cristiano, nga nagpahangop nga ang Cristianismo ginakilala subong isa ka opisyal nga religio licita [makatarunganon nga relihion] magluwas sa paganismo, isa ka buhat sing pagbag-o.”

Apang, ang The New Encyclopædia Britannica nagasiling: “Wala niya [Constantino] paghimua ang Cristianismo nga relihion sang emperyo.” Ang Pranses nga istoryador nga si Jean-Rémy Palanque, katapo sang Institute of France, nagasulat: “Apang, nagpabilin nga pagano . . . ang Estado sang Roma. Kag si Constantino, sang nagasunod sa relihion ni Cristo, wala magpadulog sadto nga kahimtangan.” Sa libro nga The Legacy of Rome, si Propesor Ernest Barker nagsiling: “Ang [kadalag-an ni Constantino] wala magresulta sa gilayon nga pagkatukod sang Cristianismo subong ang relihion sang Estado. Kontento na si Constantino nga kilalahon ang Cristianismo subong isa sang publiko nga mga pagsimba sang emperyo. Sa nagsunod nga kapituan ka tuig ang dumaan nga paganong mga rito opisyal nga ginhiwat sa Roma.”

Gani tubtob sadto nga tion ang “Cristianismo” isa ka legal nga relihion sa Emperyo sang Roma. San-o ini, sa bug-os nga kahulugan, nangin opisyal nga relihion sang Estado? Ang New Catholic Encyclopedia aton mabasa: “Ginpadayon sang mga nagbulos kay [Constantino] ang iya polisa magluwas kay Julian [361-363 C.⁠E.], nga ang iya paghingabot sa mga Cristiano nauntat sa gilayon bangod napatay sia. Sang ulihi, sa katapusan nga bahin sang ika-4 nga siglo, ginhimo ni Theodosius nga Daku [379-395 C.⁠E.] ang Cristianismo nga opisyal nga relihion sang Emperyo kag ginpauntat ang publikong pagano nga pagsimba.”

Ginapamatud-an kag ginapakita kon ano ining bag-o nga relihion sang Estado, ang eskolar sa Biblia kag istoryador nga si F. J. Foakes Jackson nagsulat: “Sa idalom ni Constantino ang Cristianismo kag ang emperyo sang Roma magkaupod. Sa idalom ni Theodosius nahiusa sila. . . . Kutob sadto ang tig-ulo nga Katoliko ginatigana sa mga nagasimba sa Amay, sa Anak kag sa Balaan nga Bahoy sing magkatupong. Ang bug-os relihioso nga polisa sining emperador ginpatuhoy sa sini nga butang, kag nagresulta nga ang Katoliko nga Pagtuluuhan nangin amo ang lamang legal nga relihion sang mga Romano.”

Si Jean-Rémy Palanque nagsulat: “Samtang ginapapas ang paganismo, si Theodosius, nagpabor man sa ortodokso nga Iglesia [Katolika]; ang iya mando sang 380 C.⁠E. nagpatuman sa tanan niya nga sinakpan nga batunon ang pagtuo ni Papa Damasus kag ang [Trinitaryo] nga obispo sang Alexandria kag gindumilian ang mga pumuluyo sang kahilwayan sa pagsimba. Gintagudilian liwat sang dakung Konsilyo sang Constantinople (381) ang tanan nga mga erehes, kag ginpat-od sang emperador nga wala sang obispo nga magasakdag sa ila. Ang [Trinitaryo] nga Cristianismo sang Nicaea amo ang nangin matuod nga relihion sang Estado . . . Ang Simbahan nahiusa sing suod sa Estado kag nakatigayon sang iya eksklusibo nga pagsakdag.”

Busa, indi ang wala sing dagta nga Cristianismo sang mga adlaw sang mga apostoles ang nangin relihion sang Estado sang Emperyo sang Roma. Ini amo ang ikaapat nga siglo nga Trinitaryo nga Katolisismo, nga ginpatuman ni Emperador Theodosius I kag gintudlo sang Iglesia Katolika Romana, nga bahin sadto kag karon sining kalibutan.

[Credit Line]

Emperador Theodosius I: Real Academia de la Historia, Madrid (Foto Oronoz)

[Picture Credit Line sa pahina 8]

Scala/Art Resources, N.Y.