Si Cyril Lucaris—Isa ka Tawo nga Nagpabalor sang Biblia

Isa yadto ka adlaw sang tig-ilinit sang 1638. Ang mga mangingisda sa Dagat sang Marmara malapit sa Constantinople (Istanbul karon), ang kapital sang Ottoman nga emperyo, nakibot sang makakita sila sing isa ka bangkay nga nagalutaw sa tubig. Sang gin-usisa sing maayo, nakugmat sila sang mahibaluan nila nga ang ginkuga nga lawas iya gali sang ekumenikal nga patriarka sang Constantinople, ang pangulo sang Ortodokso nga Iglesia. Amo ini ang makahalanusbo nga kamatayon ni Cyril Lucaris, isa ka prominente nga relihioso nga tawo sang ika-17 nga siglo.

SI Lucaris wala magkabuhi sing malawig agod makita man lang ang iya daku gid nga handum​—⁠ang pagbalhag sa isa ka badbad sang Cristianong Griegong Kasulatan sa kinaandan nga Griego​—⁠nga matuman. Isa pa ka damgo ni Lucaris ang wala man matuman​—⁠nga makita ang Ortodokso nga Iglesia nga magbalik sa “simple nga ebanghelyo.” Sin-o ini nga tawo? Ano nga mga balagbag ang iya gin-atubang sa sadtong mga panikasog?

Naligban Bangod Kulang Sing Edukasyon

Si Cyril Lucaris natawo sang 1572, sa sakop-sang-Venice nga Candia (Iráklion karon), Creta. Bangod may mga kinaadman, nagtuon sia sa Venice kag Padua sa Italya kag dayon naglagulad sa sadto nga pungsod kag sa iban pa. Naakig sa pagbinahinbahin sa sulod sang simbahan kag naganyat sa mga kahublagan sang repormasyon sa Europa, mahimo nga nagduaw sia sa Geneva, nga napaidalom sadto sa impluwensia sang Calvinismo.

Samtang nagaduaw sa Poland, nakita ni Lucaris nga ang mga Ortodokso didto, mga pari kag mga miembro man, may makahalanusbo nga kahimtangan sa espirituwal bangod sang ila kakulang sing edukasyon. Sa pagbalik sa Alexandria kag Constantinople, nabalaka sia sang mahibaluan niya nga bisan ang mga pulpito​—⁠diin ginahimo ang pagbasa sang Kasulatan​—⁠gindula sa pila ka simbahan!

Sang 1602, si Lucaris nagkadto sa Alexandria, diin ginbuslan niya ang iya himata, si Patriarka Meletios, sa sina nga palangakuan. Nagsugod sia dayon sa pagsulat sa nagkalainlain nga mahunahunaon-sing-reporma nga mga teologo sa Europa. Sa isa sini nga mga sulat, nagsiling sia nga ginhuptan sang Ortodokso nga Iglesia ang madamong sayop nga mga buhat. Sa iban pa nga mga sulat, ginpadaku niya ang kinahanglanon nga dapat islan sang simbahan ang disparatis sing “simple nga ebanghelyo” kag sa pagsandig sa awtoridad sang Kasulatan lamang.

Natublag man si Lucaris nga ang espirituwal nga awtoridad sang mga Amay sang Iglesia gintamod nga may katupong nga  pagtahod sa mga pulong ni Jesus kag sang mga apostoles. “Indi na ako makabatas sa pagpamati sa mga tawo nga nagasiling nga ang mga komento sang tawhanon nga tradisyon may pareho nga kabug-at sa Kasulatan,” sulat niya. (Mateo 15:6) Gindugang niya, nga sa iya opinyon, ang pagsimba sa imahen malaglagon. Ang pagpangamuyo sa “mga santos,” siling niya, isa ka insulto sa Manugpatunga, si Jesus.​—⁠1 Timoteo 2:⁠5.

Ang Ginabaligya nga Palangakuan Sang Patriarka

Yadto nga mga ideya, lakip ang iya daku nga pagpamatok sa Iglesia Katolika Romana, nagresulta sa pagdumot kag paghingabot sang mga Jesuita kay Lucaris kag sang mga yara sa Ortodokso nga Iglesia nga pabor nga mahiusa sa mga Katoliko. Walay sapayan sina nga pagpamatok, sang 1620, ginpili si Lucaris nga patriarka sang Constantinople. Ang talatapan sang patriarka sang Ortodokso nga Iglesia sadto nga tion napaidalom sa pagmando sang Ottoman nga Emperyo. Ang gobierno sang Ottoman gilayon nga nagapahalin sa palangakuan sang isa ka patriarka kag ginabuslan ini sing bag-o kon bayaran sang kuwarta.

Ang mga kaaway ni Lucaris, kalabanan ang mga Jesuita kag ang gamhanan gid kag makahaladlok nga Congregatio de Propaganda Fide (Kongregasyon Para sa Pagpalambo Sang Pagtuo) sang papa, nagpadayon sa pagbutangbutang kag sa paghimbon batok sa iya. “Agod matuman ini nga handum, ang mga Jesuita naghimo sang tanan nga pamaagi​—⁠paglimbong, pagbutangbutang, pagpang-into kag, labaw sa tanan, paghamham, nga amo ang pinakaepektibo nga hinganiban agod matigayon ang kahamuot sang [Ottoman nga] mga kadalagkuan,” siling sang libro nga Kyrillos Loukaris. Subong resulta, sang 1622, si Lucaris gintapok sa isla sang Rhodes, kag si Gregory sang Amasya nagbakal sang palangakuan sa katumbas nga 20,000 ka sensilyo nga pilak. Apang, wala mahatag ni Gregory ang ginsaad nga kantidad, busa si Anthimus sang Adrianople ang nagbakal sang palangakuan, nga sang ulihi naghalin man lang. Sing makatilingala, ginpabalik si Lucaris sa palangakuan sang patriarka.

Determinado si Lucaris nga gamiton ining bag-o nga kahigayunan agod tudluan ang Ortodokso nga klero kag lego paagi sa pagbalhag sing isa ka badbad sang Biblia kag teolohiko nga mga pulyeto. Agod mahimo ini, naghimo sia sing kahimusan nga madala sa Constantinople ang isa ka imprintahan sa idalom sang pag-amlig sang Ingles nga embahador. Apang, sang nag-abot ang imprintahan sang Hunyo 1627, ginsumbong si Lucaris sang iya mga kaaway nga gamiton niya ini para sa mga katuyuan sa politika, kag sang ulihi ginpaguba nila ini. Dapat gamiton karon ni Lucaris ang mga imprintahan sa Geneva.

Isa ka Badbad Sang Cristianong Kasulatan

Ang daku nga pagtahod ni Lucaris sa Biblia kag ang gahom sini sa pag-edukar nagpadabdab sang iya handum nga ang mga pulong sini mas madali matigayon sang ordinaryo nga tawo. Ginkilala niya nga ang lenguahe nga gingamit sa orihinal, inspirado nga mga manuskrito sang Griego nga Biblia indi na mahangpan sang timawa. Busa ang una nga libro nga ginpahimo ni Lucaris amo ang isa ka badbad sang Cristianong Griego nga Kasulatan sa Griego sang panahon niya. Si Maximus Callipolites, isa ka edukado nga monghe, nagsugod sa pagbadbad sini sang Marso 1629. Madamo sang mga Ortodokso ang nagkabig sang pagbadbad sa Kasulatan nga makahason, bisan pa kon daw indi gid mahangpan sang mga bumalasa ang teksto. Agod mapakalma sila, gin-imprinta ni Lucaris ang orihinal nga teksto kag ang bag-o nga badbad sa nagatuparay nga mga kolumna, nagadugang sing pila lamang ka nota. Bangod napatay dayon si Callipolites pagkatapos madul-ong ang manuskrito, si Lucaris mismo ang nagbasa sang mga proof (nahaunang naimprinta nga kopya agod matadlong ang sala antes mag-imprinta sing madamo nga kopya). Yadto nga badbad gin-imprinta wala madugay nga napatay si Lucaris sang 1638.

Walay sapayan sang mga pagpangandam ni Lucaris, yadto nga badbad ginpamatukan sing daku sang madamo nga obispo. Ang gugma ni Lucaris sa Pulong sang Dios makita sing labi pa sa introduksion sina nga badbad sang Biblia. Nagsulat sia nga ang Kasulatan, nga ginpresentar sa lenguahe nga ginahambal sang mga tawo, “isa ka kalahamut-an nga mensahe, nga ginhatag sa aton halin sa langit.” Ginlaygayan niya ang mga tawo nga “hangpon kag hibaluon ang bug-os nga kaundan” sang Biblia kag nagsiling nga wala na sing iban pa nga paagi nga matun-an ang tuhoy “sa mga butang nga may kahilabtanan sa pagtuo sing husto . . . kundi paagi sa balaan kag sagrado nga Ebanghelyo.”​—⁠Filipos 1:​9, 10.

Ginsabdong sing matigdas ni Lucaris yadtong nagdumili nga tun-an ang Biblia, subong man yadtong nagsikway sang badbad sang orihinal nga teksto: “Kon maghambal ukon magbasa kita nga wala sing paghangop, kaangay ini sang paghaboy sang aton mga pulong sa hangin.” (Ipaanggid ang 1 Corinto 14:​7-9.) Sa pagtapos sang introduksion,  sia nagsulat: “Samtang kamo tanan nagabasa sining diosnon kag balaan nga Ebanghelyo sa inyo hambal, tigayuna ang mga benepisyo nga makuha gikan sa pagbasa sini, . . . kag kabay nga pasanagon sang Dios ang inyo mga dalanon sa kon ano ang maayo.”​—⁠Hulubaton 4:⁠18.

Isa ka ‘Confession of Faith’

Sa tapos niya ginsugdan yadto nga badbad sang Biblia, naghimo si Lucaris sing isa pa ka maisugon nga tikang. Sang 1629 ginbalhag niya sa Geneva ang Confession of Faith. Isa ini ka personal nga pagpahayag sang mga pagpati nga ginlauman niya nga sakdagon sang Ortodokso nga Iglesia. Suno sa libro nga The Orthodox Church, yadtong Confession “nagdula sang tanan nga kahulugan sang Ortodokso nga doktrina sang pagkapari kag balaan nga orden, kag nagpakanubo sang pagsimba sa mga imahen kag sang pagpangadi sa mga santos subong mga porma sang idolatriya.”

Ang Confession may yara 18 ka artikulo. Ang ikaduha nga artikulo sini nagasiling nga ang Kasulatan ginbugna sang Dios kag nga ang awtoridad sini labaw sangsa iya sang simbahan. Ini nagasiling: “Nagapati kami nga ang Balaan nga Kasulatan ginhatag sang Dios . . . Nagapati kami nga ang awtoridad sang Balaan nga Kasulatan labaw sa awtoridad sang Iglesia. Ang matudluan sang Espiritu Santo tuhay gid nga butang sa matudluan sang tawo.”​—⁠2 Timoteo 3:⁠16.

Ang ikawalo kag ikapulo nga artikulo nagasiling nga si Jesucristo amo ang lamang nga Manugpatunga, Mataas nga Saserdote, kag Ulo sang kongregasyon. Si Lucaris nagsulat: “Nagapati kami nga ang aton Ginuo nga si Jesucristo nagalingkod sa tuo nga kamot sang Iya Amay kag didto nagapatunga Sia sa aton, nagahimo sing isahanon sang palangakuan sang isa ka matuod kag makatarunganon nga mataas nga saserdote kag manugpatunga.”​—⁠Mateo 23:⁠10.

Ang ika-12 nga artikulo nagsiling nga ang simbahan mahimo magtalang, masal-an ang sayop nga husto, apang ang kapawa sang balaan nga espiritu mahimo nga magluwas sini paagi sa mga pagpangabudlay sang matutom nga mga ministro. Sa artikulo 18, nagsiling si Lucaris nga ang purgatoryo isa lamang ka imahinasyon: “Maathag nga ang pinatopato nga Purgatoryo wala ginatugot.”

 Ang apendise sang Confession nagaunod sing mga pamangkot kag mga sabat. Didto ginpadaku una ni Lucaris nga ang Kasulatan dapat basahon sang tanan nga tumuluo kag nga makahalalit sa isa ka Cristiano nga indi pagbasahon ang Pulong sang Dios. Nian nagdugang sia nga ang Apokripal nga mga tulun-an dapat isikway.​—⁠Bugna 22:​18, 19.

Ang ikap-at nga pamangkot amo: “Ano dapat ang aton pagtamod sa mga Imahen?” Si Lucaris nagsabat: “Gintudluan kita sang Balaan kag Sagrado nga Kasulatan, nga maathag nga nagasiling, ‘Indi kamo maghimo sing idolo, ukon sang kaangay sang bisan ano nga butang sa langit sa ibabaw, ukon sang yara sa duta sa idalom; indi kamo magyaub sa ila, ukon magsimba sa ila; [Exodo 20:​4, 5]’ sanglit dapat naton simbahon, indi ang tinuga, kundi ang Manunuga lamang kag Manughimo sang langit kag sang duta, kag sa Iya lamang magyaub. . . . Ang pagsimba kag pag-alagad sa [mga imahen], subong ginadilian . . . sa Balaan nga Kasulatan, ginasikway naton, magluwas kon kalimtan naton, kag sa baylo sang Manunuga kag Manughimo, ginasimba ang mga bandera, kag taliambong, kag mga tinuga.”​—⁠Binuhatan 17:⁠29.

Bisan pa indi mahantop sing bug-os ni Lucaris ang tanan sayop nga butang sa dag-on sang espirituwal nga kadudulman nga nagkabuhi sia,⁠ * naghimo sia sing dalayawon nga mga panikasog agod ang Biblia mangin ang awtoridad sang doktrina sang simbahan kag tudluan ang mga tawo tuhoy sa mga panudlo sini.

Sa gilayon nga ginbalhag ining Confession, ginhingabot liwat si Lucaris. Sang 1633, si Cyril Contari, obispo sang Beroea (Aleppo karon), nga personal nga kaaway ni Lucaris kag suportado sang mga Jesuita, nagtinguha nga makigtransaksion sa mga Ottoman agod matigayon ang palangakuan sa patriarka. Apang, ang paghimbon napaslawan sang si Contari wala makabayad. Nagpabilin sa palangakuan si Lucaris. Sang masunod nga tuig si Athanasius sang Tesalonica nagbayad sing mga 60,000 ka sensilyo nga pilak para sa palangakuan. Ginpahalin liwat si Lucaris. Apang sa sulod lamang sang isa ka bulan ginpatawag sia kag ginbalik. Sadto man nga tion si Cyril Contari nakatipon sang iya 50,000 ka sensilyo nga pilak. Sini nga tion si Lucaris gintapok sa Rhodes. Pagligad sang anom ka bulan, ang iya mga abyan naggarantiya nga pabalikon sia.

Apang, sang 1638, ang mga Jesuita kag ang ila Ortodokso nga mga manughimbon nagsumbong kay Lucaris sing pagluib batok sa Ottoman nga Emperyo. Sini nga tion ang sultan nagmando nga patyon sia. Gindakop si Lucaris, kag sang Hulyo 27, 1638, ginpasakay sia sa diutay nga bangka agod ipatapok kuno. Sang makalab-ot ang bangka didto na sa kalalawran, ginkuga sia. Ginlubong ang iya bangkay malapit sa hunasan, sang ulihi ginkutkot ini kag gintagbong sa dagat. Nakita ini sang mga mananagat kag sang ulihi ginlubong liwat sang iya mga abyan.

Mga Leksion Para sa Aton

“Indi dapat kalimtan nga ang isa sang panguna nga mga tulumuron [ni Lucaris] amo nga masanagan kag mapataas ang edukasyon sang iya mga klero kag panong, nga sang ika-16 kag sang maaga nga bahin sang ika-17 nga siglo tuman gid kanubo,” siling sang isa ka iskolar. Pila ka balagbag ang nagpugong kay Lucaris nga malab-ot ang iya tulumuron. Ginpahalin sia sa iya patriarkal nga palangakuan sing lima ka beses. Pagligad sang katluan kag apat ka tuig nga napatay sia, ginpakamalaut sang isa ka sinodo sa Jerusalem ang iya mga pagpati subong mga supak sa doktrina sang simbahan. Nagsiling sila nga ang Kasulatan “dapat basahon, indi sang bisan sin-o lang, kundi sang mga nagausisa lamang sang madalom nga mga butang sang espiritu pagkatapos sang nagakaigo nga pagpanalawsaw”​—⁠nga amo, ang edukado lamang kuno nga mga klerigo.

Sa liwat, ang nagagahom nga eklesiastiko nga hubon nagdumili sang mga panikasog nga himuon ang Pulong sang Dios nga matigayon sang ila panong. Masingki nila nga ginpahipos ang tingog nga nagatudlo sang pila ka sayop sang ila indi Biblikanhon nga mga pagpati. Napamatud-an sila nga nalakip sa pinakamalain nga kaaway sang relihioso nga kahilwayan kag kamatuoran. Sing makapasubo, isa ini ka panimuot nga sa nanuhaytuhay nga paagi nagapadayon bisan tubtob karon. Makahalanusbo ini nga pahanumdom sang matabo kon ang ginsugyot-sang-klero nga mga panumbungon magapamatok sa kahilwayan sang paghunahuna kag pagpabutyag.

[Nota]

[Blurb sa pahina 29]

Naghimo si Lucaris sing dalayawon nga mga panikasog nga ang Biblia mangin amo ang awtoridad sang doktrina sang simbahan kag sa pag-edukar sa mga tawo sang mga panudlo sini

[Kahon/​Retrato sa pahina 28]

Si Lucaris kag ang Codex Alexandrinus

Ang isa sang mga hiyas sa British Library amo ang Codex Alexandrinus, isa ka manuskrito sang Biblia sang ikalima nga siglo C.⁠E. Sa mahimo 820 ka orihinal sini nga mga pinanid, 773 ang napreserbar.

Sang si Lucaris patriarka sa Alexandria, Egipto, may yara sia isa ka madamo nga koleksion sang mga libro. Sang nangin patriarka sia sa Constantinople, gindala niya ang Codex Alexandrinus. Sang 1624 gintanyag niya ini sa embahador sang Britanya sa Turkey subong isa ka dulot sa Hari sang Inglaterra, si James I. Ginhatag ini sa iya manunubli, si Charles I, tatlo ka tuig sang ulihi.

Sang 1757 ang Royal Library sang Hari ginhatag sa pungsod sang Britanya, kag ining ekselente nga codex ginaeksibit karon sa John Ritblat Gallery sa bag-o nga British Library.

[Credit Lines]

Gewerbehalle, Tomo 10

Gikan sa The Codex Alexandrinus in Reduced Photographic Facsimile, 1909

[Picture Credit sa pahina 26]

Bib. Publ. de Genève