Pagpakig-away sa Kagarukan Paagi sa Espada sang Espiritu

‘Isuklob ang bag-o nga personalidad nga gintuga suno sa kabubut-on sang dios sa matuod nga pagkamatarong kag pagkamainunungon.’​—⁠Efeso 4:⁠24.

SA PUTUKPUTUKAN sang kadalag-an sini, ang Emperyo sang Roma amo ang pinakabantog nga pagdumalahan sang tawo nga nakita sang kalibutan. Ang kasuguan sang Roma epektibo gid amo nga basihan ini gihapon sang legal nga mga kasuguan sang madamo nga pungsod. Apang, walay sapayan sang mga hinimuan sang Roma, ang mga hangaway sini wala magmadinalag-on sa paglutos sa isa ka likom nga kaaway: ang kagarukan. Sang ulihi, ginpadasig sang kagarukan ang pagkapukan sang Roma.

Si apostol Pablo isa nga nag-antos sa idalom sang garok nga mga opisyal sang Roma. Natalupangdan ni Felix, nga gobernador sang Roma nga nangusisa sa iya, ang pagkainosente ni Pablo. Apang ginpalantang ni Felix, isa sang labing garok nga mga gobernador sang panahon niya, ang pagbista kay Pablo, nagalaum nga hatagan sia ni Pablo sing kuwarta agod hilwayon sia.​—⁠Binuhatan 24:​22-26.

Sa baylo nga maghamham kay Felix, prangka nga ginhambalan sia ni Pablo tuhoy sa “pagkamatarong kag pagpugong sa kaugalingon.” Wala ginbag-o ni Felix ang iya mga dalanon, kag nagpabilin sa bilangguan si Pablo sa baylo nga likawan ang legal nga proseso paagi sa paghamham. Nagbantala sia sing mensahe sang kamatuoran kag pagkabunayag, kag nagkabuhi sia suno sa sini. “Nagasalig kami nga may bunayag kami nga konsiensia,” sulat  niya sa Judiyong mga Cristiano, “samtang nagahandum kami nga maggawi sing bunayag sa tanan nga butang.”​—⁠Hebreo 13:⁠18.

Ina nga panindugan kabaliskaran gid sa paggawi sadto nga tion. Ang utod ni Felix nga si Pallas isa sang pinakamanggaranon nga mga tawo sang una nga panahon, kag ang iya manggad​—⁠ginbulubanta nga nakalab-ot sa $45 milyones​—⁠natipon tanan halos paagi sa hamham kag pangilkil. Apang, ang iya manggad wala sing kabilinggan kon ipaanggid sa binilyon ka dolyar nga gintago sang pila ka garok nga mga manuggahom sang ika-20 nga siglo sa sekreto nga mga deposito sa bangko. Maathag nga ang mga mapinatihon gid lang ang magapati nga nadaug sang mga gobierno karon ang inaway batok sa kagarukan.

Bangod ang kagarukan tuman na kadugay, dapat bala naton hunahunaon nga bahin lamang ini sang kinaugali sang tawo? Ukon may mahimo bala agod mauntat ang kagarukan?

Paano Mauntat ang Kagarukan?

Ang nahauna gid nga tikang agod mauntat ang kagarukan amo ang pagkilala nga ang kagarukan makahalalit kag malain, bangod sa kapuslanan ini sang mga di-bunayag kag sa kahalitan sang iban. Wala sing duhaduha nga may pag-uswag na sa sina nga tulumuron. Si James Foley, ang ikaduha nga sekretaryo sang estado sang Estados Unidos, nagsiling: “Nahibal-an naton tanan nga daku ang bili sang paghamham. Ang mga hamham nagapaluya sang maayo nga gobierno, nagapalain sang pagkamapuslanon kag pag-uswag sang ekonomiya, nagaguba sang negosyo, kag nagahalit sa mga banwahanon sa bilog nga kalibutan.” Madamo ang magaugyon sa iya. Sang Disiembre 17, 1997, 34 ka dalagku nga pungsod ang nagpirma sa isa ka “kasugtanan tuhoy sa paghamham” nga gintuyo nga “mag-impluwensia sing daku sa bug-os kalibutan nga pagpakig-away sa kagarukan.” “Ginhimo [sang kasugtanan] nga krimen ang pagtanyag, pagpanaad ukon paghatag sing hamham sa isa ka opisyal sang gobierno sang iban nga pungsod agod matigayon ukon mahuptan ang internasyonal nga mga transaksion sa negosyo.”

Apang, ang mga hamham para matigayon ang mga kontrata sa negosyo sa iban nga mga pungsod gamay lamang nga bahin sang makita nga kagarukan. Ang pagdula sing bug-os sa kagarukan nagakinahanglan sang ikaduha, mas mabudlay nga tikang: ang pagbag-o sang tagipusuon ukon, sa baylo, ang pagbag-o sang madamo nga tagipusuon. Ang mga tawo bisan diin dapat magtuon sa pagdumot sa paghamham kag kagarukan. Sa sinang paagi lamang madula ang pangdaya. Agod matigayon ini, ang Newsweek nga magasin nagsiling nga nagabatyag ang iban nga ang mga gobierno dapat “magpalig-on sa moralidad sang mga pumuluyo sa kabilugan.” Ginpanugda man sang Transparency International, isa ka grupo nga nagahikot batok sa kagarukan sa mga opisyales sang gobierno, nga ang mga sumalakdag sini “magtanom sing ‘binhi sang pagkabunayag’ ” sa duog sang trabaho.

Ang pagpakig-away batok sa kagarukan nagadalahig sa moral nga indi sarang madaug paagi lamang sa kasuguan ukon paagi sa “espada” sang legal nga mga silot. (Roma 13:​4, 5) Dapat isab-ug ang mga binhi sang moralidad kag pagkabunayag sa mga tagipusuon sang mga tawo. Matigayon gid ini paagi sa paggamit sa ginlaragway ni apostol Pablo nga “espada sang espiritu,” ang Pulong sang Dios, ang Biblia.​—⁠Efeso 6:⁠17.

Ginapakamalaut Sang Biblia ang Kagarukan

Ngaa nangindi si Pablo sa pagkunsinti sa kagarukan? Bangod luyag niya himuon ang kabubut-on sang Dios, “nga wala sing pinasulabi ukon nagabaton sing hamham.” (Deuteronomio 10:17) Dugang pa, wala sing duhaduha nga nadumduman ni Pablo ang espesipiko nga instruksion sa Kasuguan ni Moises: “Dili ka magpasulabi ukon magbaton sing hamham, kay ang hamham nagabulag sa mga mata sang mga maalam kag nagapatiko sang mga pulong sang mga matarong.” (Deuteronomio 16:19) Nahangpan man ni Hari David nga ginadumtan ni Jehova ang kagarukan, kag ginpangabay niya nga indi sia pag-isipon sang Dios kaupod sa mga makasasala, “nga ang ila tuo nga kamot puno sing paghamham.”​—⁠Salmo 26:⁠10.

May dugang pa nga mga rason ang mga sinsero nga nagasimba sa Dios nga isikway ang kagarukan. “Paagi sa katarungan ang isa ka hari nagapalig-on sa isa ka pungsod,” sulat ni Solomon, “apang ang isa nga dalokdalok sang hamham nagalaglag sini.” (Hulubaton 29:​4, New International Version) Ang katarungan​—⁠ilabi na kon ginabuhat sugod sa pinakamataas nga opisyal paidalom​—⁠nagadala sing kalig-unan, samtang ang kagarukan nagapaimol sa isa ka pungsod. Sing makawiwili, ang Newsweek nagsiling: “Sa isa ka sistema diin ang tanan luyag sang ila bahin sa ganansia halin sa kagarukan kag nakahibalo kon paano ini makuha, malusod gid lang ang mga ekonomiya.”

Bisan kon indi malusod sing bug-os ang mga  ekonomiya, ang mga nagahigugma sa katarungan nagabatyag sing kapaslawan kon indi makontrol ang pagbuad sang kagarukan. (Salmo 73:​3, 13) Ginapakahuy-an man ang aton Manunuga, ang isa nga naghatag sa aton sang aton napanubli nga handum para sa katarungan. Sang una, nagpasilabot si Jehova sa pagdula sa grabe nga kagarukan. Halimbawa, prangka nga ginsilingan niya ang mga pumuluyo sang Jerusalem kon ngaa patumbayaan niya sila sa ila mga kaaway.

Nagsiling ang Dios paagi sa iya manalagna nga si Miqueas: “Palihug, pamatii ini, kamo nga mga pangulo sang panimalay ni Jacob kag kamo nga mga manugdumala sang panimalay sang Israel, ang mga nangil-ad sa katarungan kag ang mga nagapatiko sang tanan nga katadlungan. Ang iya mga pangulo nagahukom tungod lamang sa hamham, kag ang iya mga saserdote nagatudlo tungod sa bili, kag ang iya mga manalagna nagapamakot tungod lamang sa kuwarta . . . Busa tungod sa inyo ang Sion araduhon subong sang latagon, kag ang Jerusalem mangin mga tinumpok sang mga kagulub-an.” Ginhapay sang kagarukan ang katilingban sa Israel, subong nga amat-amat nga ginlaglag sini ang Roma mga siglo sang ulihi. Suno gid sa paandam sang Dios, mga isa ka siglo sa tapos masulat ni Miqueas yadto nga mga pulong, ginlaglag kag ginpatumbayaan ang Jerusalem.​—⁠Miqueas 3:​9, 11, 12.

Apang, wala sing tawo ukon pungsod nga dapat mangin garok. Ginapalig-on sang Dios ang mga malauton nga biyaan ang ila dalanon sang pagkabuhi kag bag-uhon ang ila paagi sang paghunahuna. (Isaias 55:7) Luyag niya nga buslan sang tagsatagsa sa aton ang kakagod sing pagkadimaiyaiyahon kag ang kagarukan sing pagkamatarong. “Sia nga nagadaya sa kubos nagapakahuya sa iya Magbubuhat, apang sia nga nagakaluoy sa imol nagahimaya sa Iya,” pahanumdom sa aton ni Jehova.​—⁠Hulubaton 14:⁠31.

Madinalag-on nga Pagpakig-away sa Kagarukan Paagi sa Kamatuoran Sang Biblia

Ano ang makapahulag sa isa ka tawo nga maghimo sini nga pagbag-o? Ang amo man nga puwersa nga nagpahulag kay Pablo nga sikwayon ang kabuhi sang isa ka Fariseo agod mangin maisog nga sumulunod ni Jesucristo. “Ang pulong sang Dios buhi kag gamhanan,” sulat niya. (Hebreo 4:12) Sa karon, ginapalig-on gihapon sang Makasulatanhon nga kamatuoran ang pagkabunayag, bisan sa mga nadalahig gid sa kagarukan. Binagbinaga ang isa ka halimbawa.

Wala madugay sa tapos sang iya pagserbisyo sa militar, si Alexander, nga taga-Nasidlangan nga Europa, nagbuylog sa isa ka grupo nga nagapangwarta, nagapangilkil, kag nagapanghamham.⁠ * “Ang ginpahimo sa akon amo ang pagkilkil sa manggaranon nga mga negosyante paagi sa pagpangayo sing kuwarta sa ila agod amligan kuno sila,” paathag niya. “Sa tion nga makuha ko na ang pagsalig sang isa ka negosyante, pahugon sia sang iban pa nga katapo sang amon grupo. Nagapanugyan gilayon ako nga lubaron ang problema​—⁠sa daku katama nga bili. Ginapasalamatan ako sang akon mga ‘kliyente’ bangod sang pagbulig sa ila sa pag-atubang sa ila mga problema, nga sa kamatuoran ako ang gintunaan sini. Bisan daw katingalahan ini, amo ini nga bahin sang akon buluhaton ang luyag ko.

“Nalipay man ako sa kuwarta kag sa kakunyag nga dala sini nga estilo sang pagkabuhi. Malahalon ang akon kotse, nagaistar ako sa matahom nga apartment, kag may kuwarta ako sa pagbakal sing bisan ano nga luyag ko. Nahadlok ang mga tawo sa akon, nga nagpabatyag sa akon nga gamhanan. Daw nagbatyag ako nga indi matandog ni bisan sin-o kag wala malatiran sang kasuguan. Ang bisan ano nga problema sa kapulisan masolbar paagi sa isa ka eksperto nga abogado, nga may mga padihot nga malikawan ang sistema sa hustisya, ukon paagi sa paghamham sa nagakaigo nga tawo.

“Apang, wala sing katutom sa tunga sadtong nagakabuhi paagi sa kagarukan. Ang isa sa amon grupo nadisgusto sa akon, kag wala na ako maluyagi. Sa hinali, wala na ako sing matahom nga kotse, kuwarta, amiga nga maluyagon sa luho. Nakaagi pa gani ako nga ginbunal sing todo. Ining pagbaliskad sang kahimtangan nagpahunahuna sa akon sing serioso tuhoy sa katuyuan sang kabuhi.

“Pila ka bulan antes sini, nangin isa sang mga Saksi ni Jehova ang akon iloy, kag nakabasa ako sang ila mga literatura. Ang teksto sa Hulubaton 4:​14, 15 nagpahunahuna gid sa akon: ‘Sa banas sang mga malauton indi ka magsulod, kag indi ka maglakat padulong sa dalan sang mga malain. Likawi ini, indi ka mag-agi sa sini; bayai ini, kag magpadayon.’ Ang kasubong sini nga mga dinalan nagkumbinsi sa akon nga yadtong maluyag magkabuhi subong kriminal wala sing matuod nga palaabuton. Nagpangamuyo ako kay Jehova kag nagpangabay sa iya nga tuytuyan ako sa husto nga dalan. Nagtuon ako sing Biblia upod sa mga Saksi ni Jehova, kag sang ulihi, gindedikar ko ang akon kabuhi sa Dios. Nagkabuhi na ako sing bunayag kutob sadto.

 “Sa pagkamatuod, ang pagkabuhi sing bunayag nagakahulugan sing pagganar sing diutay gid nga kuwarta. Apang nagabatyag ako karon nga may palaabuton na ako, nga ang akon kabuhi may matuod na nga kahulugan. Nakita ko nga ang akon anay estilo sang pagkabuhi kag ang tanan nga garbo sini daw kaangay lamang sang isa ka balaybalay nga baraha nga madali maguba. Sang una, kabalan ang akon konsiensia. Sa karon, bangod sang akon pagtuon sing Biblia, ginatublag ako sini kon ginasulay ako nga mangin di-bunayag​—⁠bisan sa magagmay nga mga butang. Nagapanikasog ako nga magkabuhi nahisuno sa Salmo 37:​3, nga nagasiling: ‘Magsalig kay Jehova kag himua ang maayo; magpuyo sa duta, kag magmatutom.’ ”

“Sia nga Nagadumot sa mga Hamham Magakabuhi”

Subong sang natukiban ni Alexander, mapahulag sang kamatuoran sang Biblia ang isa ka tawo nga malandas ang kagarukan. Nagbag-o sia suno sa ginsiling ni apostol Pablo sa iya sulat sa mga taga-Efeso: “Ubahon ninyo ang daan nga personalidad nga nahisuno sa inyo una nga dalanon sang paggawi kag ginapalain suno sa iya madaya nga mga kailigbon; . . . magbag-o kamo sa puwersa nga nagapahikot sa inyo hunahuna, kag magsuklob sing bag-o nga personalidad nga gintuga suno sa kabubut-on sang Dios sa matuod nga pagkamatarong kag pagkamainunungon. Busa, karon nga gin-uba ninyo ang kabutigan, maghambal ang tagsatagsa sa inyo sing kamatuoran sa iya isigkatawo, kay mga bahin kita nga natungod sa isa kag isa. Ang kawatan dili na magpangawat, kundi sa baylo magpangabudlay sia sing lakas, nga nagabuhat paagi sa iya mga kamot sing maayo nga buhat, agod nga may mahatag sia sa bisan sin-o nga nagakinahanglan.” (Efeso 4:​22-25, 28) Ang palaabuton mismo sang katawhan nasandig sa sini nga mga pagbag-o.

Kon pabay-an, ang kakagod kag kagarukan makalaglag sang duta, subong nga nangin kabangdanan ini sang kalaglagan sang Emperyo sang Roma. Apang sing makalilipay, wala ginplano sang Manunuga sang katawhan nga pabay-an na lang ang mga bagay. Namat-od sia “sa paglaglag sa mga nagalaglag sang duta.” (Bugna 11:18) Kag nagasaad si Jehova sa mga nagahandum sang isa ka kalibutan nga wala sing kagarukan nga sa dili madugay magaabot ang “bag-ong mga langit kag bag-ong duta . . . kag sa sini magapuyo ang pagkamatarong.”​—⁠2 Pedro 3:⁠13.

Matuod, indi mahapos karon mabuhi paagi sa bunayag nga mga talaksan. Apang, ginapat-od sa aton ni Jehova nga sa ulihi, “ang makagod nga tawo nagadala sing kagamo sa iya pamilya, apang sia nga nagadumot sa mga hamham magakabuhi.”⁠ * (Hulubaton 15:​27, NIV) Paagi sa pagsikway karon sa kagarukan, ginapakita naton nga sinsero kita kon nagapangamuyo sa Dios: “Magkari ang imo ginharian. Paghimuon ang imo kabubut-on, kon paano sa langit, subong man sa duta.”​—⁠Mateo 6:⁠10.

Samtang ginahulat naton nga maghikot ina nga Ginharian, ang tagsa sa aton ‘makasab-ug sing binhi sa pagkamatarong’ paagi sa pagpangindi sa pagkunsinti ukon pagbuhat sing kagarukan. (Oseas 10:12) Kon himuon naton ini, pagapamatud-an man sang aton kabuhi ang gahom sang inspirado nga Pulong sang Dios. Malutos sang espada sang espiritu ang kagarukan.

[Mga nota]

[Retrato sa pahina 7]

Sa bulig sang Biblia, mapalambo naton “ang bag-o nga personalidad” kag malikawan ang kagarukan