Mga Ebanghelyo—Maragtas Bala Ukon Mito?

SA BUG-OS nga kalibutan ang sugilanon tuhoy kay Jesus nga taga-Nasaret​—⁠isa ka pamatan-on nga nagbalhin sang lakat sang tawhanon nga maragtas​—⁠nangin kinaugali nga bahin sang katilingban. Bahin ini sang pormal kag di-pormal nga edukasyon sang mga tawo. Madamo ang nagakabig sang mga Ebanghelyo subong mga tuburan sang walay katapusan nga mga kamatuoran kag mga hulubaton, subong sang, “Ang inyo pulong nga Huo magakahulugan sing Huo, ang inyo Indi, Indi.” (Mateo 5:37) Sa pagkamatuod, ang mga kasaysayan sang Ebanghelyo mahimo nga nangin basihan sang mga gintudlo sang imo mga ginikanan sa imo, mga Cristiano man sila ukon indi.

Para sa minilyon sang sinsero nga mga sumulunod ni Cristo, ang mga Ebanghelyo naghatag sing laragway sang isa ka tawo nga tungod sa iya handa sila magsakripisyo kag mapatay. Ang mga Ebanghelyo naghatag man sing basihan kag pangpapagsik para sa kaisog, pagbatas, pagtuo, kag paglaum. Kon amo, wala ka bala nagaugyon nga kinahanglan ang di-mabali nga ebidensia agod tamdon ining kasaysayan subong patupato lamang? Sa pagbinagbinag sang daku nga impluwensia sang kasaysayan sang Ebanghelyo sa panghunahuna kag paggawi sang tawo, indi ka bala magapangayo sing makakumbinsi nga pamatuod kon may magaduhaduha sa kamatuoran sini?

Ginaagda ka namon nga binagbinagon ang pila ka nagapahunahuna nga mga pamangkot may kaangtanan sa mga Ebanghelyo. Tan-awa kon ano ang ginahunahuna sang pila ka estudyante sang mga Ebanghelyo tuhoy sini nga mga isyu, bisan pa nga ang iban sa ila wala nagapangangkon nga mga Cristiano. Nian makapamat-od ka sing nagakaigo.

MGA PAMANGKOT NGA DAPAT BINAGBINAGON

◆ Ang mga Ebanghelyo bala mahimo nga isa ka sampaton nga uluimbento lamang?

Si Robert Funk, ang tagpasad sang Jesus Seminar, nagsiling: “Sanday Mateo, Marcos, Lucas, kag Juan ‘nagpresentar sa Mesias’ agod ipahisanto sia sa Cristianong doktrina nga nagluntad sa tapos napatay si Jesus.” Apang, samtang ginasulat ang mga Ebanghelyo, madamo sang nakabati sang mga pulong ni Jesus, nakasaksi sang iya mga binuhatan, kag nakakita sa iya pagkatapos sia nabanhaw ang buhi pa gihapon. Wala nila ginsumbong sing bisan ano nga sahi sang daya ang mga manunulat sang Ebanghelyo.

Binagbinaga ang kamatayon kag pagkabanhaw ni Cristo. Indi lamang ang mga Ebanghelyo ang nagaunod sing masaligan nga kasaysayan tuhoy sa kamatayon kag pagkabanhaw ni Jesus kundi ang nahaunang kanoniko man nga sulat ni apostol Pablo sa mga Cristiano sa dumaan nga Corinto. Sia nagsulat: “Ginpaalinton ko sa inyo, lakip sa nahaunang mga butang, nga akon man nabaton, nga si Cristo napatay tungod sa aton mga sala suno sa Kasulatan; kag nga ginlubong sia, huo, ginbanhaw sia sa ikatlong adlaw suno sa Kasulatan; kag nga nagpahayag sia kay Cefas, ugaling sa napulog-duha. Pagkatapos sina nagpakita sia sa kapin sa lima ka gatos ka kauturan sa isa ka tion, ang kalabanan sa ila nagakabuhi pa tubtob karon, apang ang iban nagakatulog na sa kamatayon. Pagkatapos sina nagpakita sia kay Santiago, dayon sa tanan nga apostoles; apang sa katapusan nagpakita man sia sa akon nga subong sang natawo sa indi pa ang tion.” (1 Corinto 15:​3-8) Ining mga nakasaksi mga manug-atipan sang maragtason nga mga kamatuoran may kaangtanan sa kabuhi ni Jesus.

Ang pagkamaimbentuhon nga ginakunokuno sang modernong mga kritiko indi masapwan sa Cristianong Griegong Kasulatan. Sa baylo, makita  ini sa mga dokumento sang ikaduhang siglo C.⁠E. Kon amo ang pila ka di-makasulatanhon nga mga sugilanon tuhoy kay Cristo nagluntad sang ang apostasya gikan sa matuod nga Cristianismo nagluntad sa tunga sang mga komunidad nga nahamulag sa apostoliko nga kongregasyon.​—⁠Binuhatan 20:​28-30.

◆ Ang mga Ebanghelyo mahimo bala nga mga leyenda?

Ang awtor kag kritiko nga si C. S. Lewis nabudlayan nga tamdon ang mga Ebanghelyo subong mga leyenda lamang. “Subong isa ka palabasa nga istoryador kumbinsido gid ako nga ano man ang Ebanghelyo, indi ini mga leyenda,” sulat niya. “Indi gid ini artistiko agod mangin mga leyenda. . . . Ang kalabanan sang kabuhi ni Jesus indi pamilyar sa aton, kag wala sing mga tawo nga nagaimbento sing leyenda ang magatugot nga mangin amo sina.” Talalupangdon man nga bisan pa ang kilala nga istoryador nga si H. G. Wells wala magpangangkon nga isa ka Cristiano, sia nagbaton: “Ang apat [ka manunulat sang Ebanghelyo] nagahisantuanay sa paghatag sa aton sing isa ka laragway sang pat-od gid nga personalidad; nagapaalinton sila sing . . . pagpati sa katunayan.”

Binagbinaga ang isa ka hitabo sang ang ginbanhaw nga si Jesus nagpakita sa iya mga disipulo. Ang isa ka maayo mag-imbento sing leyenda mahimo kuntani nagpresenter kay Jesus nga nagbalik sing tumalagsahon, naghatag sing importante nga pamulongpulong, ukon napuno sing kasanag kag kasilaw. Sa baylo, ang mga manunulat sang Ebanghelyo nagalaragway lamang sa iya subong nagatindog sa atubangan sang iya mga disipulo. Nian namangkot sia: “Mga anak, wala kamo sing bisan ano man nga makaon, indi bala?” (Juan 21:5) Ang iskolar nga si Gregg Easterbrook naghinakop: “Amo ini ang sahi sang mga detalye nga nagapakita sing isa ka matuod nga kasaysayan, indi pag-imbento sing mito.”

Ang mga akusasyon nga ang mga Ebanghelyo mga leyenda nagapakita man sang estrikto nga paagi sang pagpanudlo sang mga rabbi nga uso sang tion nga ginsulat ang mga Ebanghelyo. Yadto nga paagi nahisanto gid sa pagtuon paagi sa proseso sang pagsaulo sa kalalangan sang pagliwatliwat ukon pagsulitsulit. Nagapabor ini sa sibu kag mahalungon nga pagbadbad sa mga pulong kag mga buhat ni Jesus kon ipaanggid sa paghimo sing isa ka ginpatahom nga bersion.

◆ Kon ang mga Ebanghelyo mga leyenda, padali lamang bala ini nga gintipon pagkatapos napatay si Jesus?

Suno sa matigayon nga ebidensia, ang mga Ebanghelyo ginsulat sa ulot sang mga tuig 41 kag 98 C.⁠E. Si Jesus napatay sang tuig 33 C.⁠E. Nagakahulugan ini nga ang kasaysayan sang iya kabuhi gintipon sa malip-ot lamang nga tion sang natapos ang iya ministeryo. Isa gid ini ka balagbag sa argumento nga ang kasaysayan sang Ebanghelyo mga leyenda lamang. Tion ang kinahanglan agod magluntad ang mga leyenda. Binagbinaga, halimbawa, ang Iliad kag ang Odyssey sang Griego anay nga mamalaybay nga si Homer. Ang iban nagapati nga ang mga pulong sadtong duha ka leyenda nga binalaybay nagluntad kag naglig-on sa sulod sang ginatos ka tuig. Kamusta naman ang mga Ebanghelyo?

Sa iya libro nga Caesar and Christ, ang istoryador nga si Will Durant nagsulat: “Nga ang pila ka simple nga mga tawo mahimo nga . . . nag-imbento sing gamhanan kag makagalanyat nga personalidad, tuman kataas nga moralidad kag sing tuman ka makaimpluwensia nga panan-awan tuhoy sa tawhanon nga paghiliutod, mangin isa ka milagro nga labi pa nga indi mapatihan sangsa bisan ano nga narekord sa mga Ebanghelyo. Pagkatapos sang duha ka siglo sang Higher Criticism ang mga balayan sang kabuhi, karakter, kag panudlo ni Cristo, nagapabilin nga maathag sing makatarunganon, kag nagahuman sang labing makawiwili nga bahin sang maragtas sang taga-Nakatundan nga tawo.”

◆ Ang mga Ebanghelyo bala ginbag-o sang ulihi agod ibagay sa mga kinahanglanon sang Cristianong komunidad sang una?

Ang iban nga mga kritiko nagapangatarungan nga bangod sang politika sang Cristianong komunidad sang una, ginbag-o sang mga manunulat sang Ebanghelyo ang sugilanon ni Jesus ukon gindugangan ini. Apang, ang maid-id nga pagtuon sa mga Ebanghelyo nagapakita nga wala sing amo sini nga pagbalhin nga ginhimo. Kon ang kasaysayan sang Ebanghelyo nahanungod kay Jesus ginbalhin bangod sang unang-siglo nga Cristianong daya, ngaa ang negatibo nga mga komento tuhoy sa mga Judiyo kag mga Gentil makita gihapon sa sulat?

Ang isa ka halimbawa makita sa Mateo 6:​5-7, diin si Jesus ginbalikwat nga nagsiling: “Kon kamo mangamuyo, indi kamo magsubong sa mga salimpapaw; bangod maluyag sila mangamuyo nga nagatindog sa mga sinagoga kag sa mga nasikuhan sang  malapad nga mga dalan agod nga makita sang mga tawo. Sa pagkamatuod ginasiling ko sa inyo, ‘Nabaton na nila sing bug-os ang ila padya.” Sing maathag, pagpakamalaut ini sa Judiyong relihiosong mga lider. Si Jesus nagsiling sing dugang: “Kon ikaw mangamuyo, indi pagsulitsulita ang amo gihapon nga mga butang, subong sang ginahimo sang katawhan sang mga pungsod [mga Gentil], kay nagahunahuna sila nga pamatian sila tungod sa paggamit nila sing madamong tinaga.” Paagi sa pagbalikwat kay Jesus sa sining paagi, ang mga manunulat sang Ebanghelyo wala nagtinguha sa pagkumbertir. Ginsulat lamang nila ang mga pulong ni Jesucristo.

Binagbinaga man ang kasaysayan sang Ebanghelyo may kaangtanan sa mga babayi nga nagduaw sa lulubngan ni Jesus kag nakita nga ini walay unod. (Marcos 16:​1-8) Suno kay Gregg Easterbrook, “sa sosyolohiya sang dumaan nga Natung-an nga Sidlangan, ang testimonya sang mga babayi ginkabig nga indi gid masaligan: halimbawa, ang duha ka lalaki nga testigo nagakaigo na agod hukman ang isa ka babayi sing panghilahi, samtang ang isa ka lalaki indi mahukman sang testigo sang babayi.” Huo, ang mga disipulo mismo ni Jesus wala magpati sa mga babayi! (Lucas 24:11) Busa indi gid mahimo nga ini nga sugilanon hungod nga gin-imbento.

Bangod wala sing mga parabola sa mga epistola kag sa tulun-an sang Binuhatan, ang mga parabola sa mga Ebanghelyo isa ka mabaskog nga argumento nga wala ini ginsal-ot sang unang mga Cristiano kundi ginhambal mismo ni Jesus. Dugang pa, ang mahalungon nga pagpaanggid sang mga Ebanghelyo sa mga epistola nagapakita nga ang mga pulong ni Pablo ukon sang iban pa nga manunulat sang Griegong Kasulatan wala ginbag-o kag ginpatungod nga naggikan kay Jesus. Kon ginhimo ina sang Cristianong komunidad sang una, mapaabot kuntani naton nga makita ini sa di-magkubos pila ka materyal gikan sa mga epistola sa kasaysayan sang Ebanghelyo. Sanglit wala naton ini makita, makahinakop gid kita nga ang mga Ebanghelyo orihinal kag matuod.

◆ Ano naman ang daw mga pagsumpakilay sa mga Ebanghelyo?

Ang mga kritiko madugay na nagasiling nga ang mga Ebanghelyo puno sing mga pagsumpakilay. Ang istoryador nga si Durant nagtinguha nga usisaon ang kasaysayan sang Ebanghelyo sa hilway gid nga punto-de-vista​—⁠subong maragtason nga mga dokumento. Bisan pa nagsiling sia nga daw may mga pagsumpakilay sa sini, sia naghinakop: “Ang mga pagsumpakilay diutay lamang [magagmay nga mga detalye], indi importante; sing sadsaran ang kabug-usan nga ebanghelyo nagahisantuanay, kag nagahatag sing wala nagasumpakilay nga larawan ni Cristo.”

Ang daw mga pagsumpakilay sa kasaysayan sang mga Ebanghelyo masunson nga nalubad sa gilayon. Sa pag-ilustrar: Ang Mateo 8:5 nagasiling nga “nagpalapit [kay Jesus] ang isa ka opisyal sang hangaway, nga nagapakitluoy sa iya” agod ayuhon ang lalaki nga suluguon. Sa Lucas 7:⁠3, aton mabasa nga ang opisyal “nagpadala sang tigulang nga mga lalaki sang mga Judiyo [kay Jesus] agod pangabayon sia nga magkari kag luwason ang ulipon.” Ginpadala sang opisyal ang mga tigulang subong iya mga tiglawas. Si Mateo nagsiling nga ang opisyal mismo sang hangaway ang nagpakitluoy kay Jesus bangod nagpangabay sia paagi sa  mga tigulang, nga iya humalambal. Isa lamang ini ka halimbawa nga nagapakita nga ang ginakunokuno nga mga di-paghisantuanay sa mga Ebanghelyo sarang malubad.

Kamusta naman ang mga ginasiling sang mga higher critic nga wala masunod sang mga Ebanghelyo ang mga talaksan sang matuod nga maragtas? Si Durant nagapadayon: “Bangod sang daku nga kakunyag sa mga natukiban sini ginhimo sang Higher Criticism ang daku nga pagtilaw sang pagkamasaligan sa Bag-ong Testamento amo nga sa sini madamong kilala nga mga tawo sang una​—⁠halimbawa, sanday Hammurabi, David, Socrates​—⁠ang mangin leyenda na lamang. Walay sapayan sang mga pagpasulabi kag teolohohiko nga mga panghunahuna sang mga ebanghelisador, ginrekord nila ang madamong hitabo nga gintago kuntani sang mga manug-imbento lamang​—⁠ang pagpaindisanay sang mga apostoles para sa mataas nga posisyon sa Ginharian, ang pagpalagyo nila sang gindakop si Jesus, ang pagpanghiwala ni Pedro . . . Wala sing isa nga nagabasa sining mga danyag ang makapangduhaduha sa pagkamaminatud-on sang karakter sa likod sini.”

◆ Ang modernong-adlaw bala nga Cristianismo nagatiglawas kay Jesus sang mga Ebanghelyo?

Ang Jesus Seminar nagsiling nga ang panalawsaw sini sa mga Ebanghelyo “wala malimitehan sang mga dikta sang mga konsilyo sang simbahan.” Apang nakahibalo ang istoryador nga si Wells nga may daku nga kal-ang sa ulot sang mga panudlo ni Jesus suno sa pagpresentar sang mga Ebanghelyo kag sang mga panudlo sang Cristiandad. Sia nagsulat: “Wala sing ebidensia nga ang mga apostoles ni Jesus nakabati tuhoy sa Trinidad​—⁠sa bisan paano gikan sa iya. . . . Ni nagsiling [si Jesus] sing isa ka pulong tuhoy sa pagsimba sa iya iloy nga si Maria, sa pakunokuno ni Isis, nga Reyna sang langit. Ang tanan nga panudlo sang Cristiandad sa pagsimba kag kinabatasan, wala niya ginsapak.” Busa, indi mapat-od sang isa ang kabilihanan sang mga Ebanghelyo sa sadsaran sang mga panudlo sang Cristiandad.

 ANO ANG IMO KONKLUSION?

Sa tapos mabinagbinag ang nasambit na nga mga punto, ano ang ginahunahuna mo? May matuod gid bala, makakumbinsi nga pamatuod nga ang mga Ebanghelyo mito lamang? Nasapwan sang madamo ang mga pamangkot kag mga duhaduha nga ginpautwas tuhoy sa pagkamasaligan sang mga Ebanghelyo subong indi masaligan kag indi makakumbinsi. Agod may personal nga opinyon, kinahanglan nga basahon mo ang mga Ebanghelyo nga may bukas nga hunahuna. (Binuhatan 17:11) Kon binagbinagon mo ang paghisantuanay, pagkabunayag, kag pagkasibu nga ginapresentar sang mga Ebanghelyo ang personalidad ni Jesus, marealisar mo nga ining mga kasaysayan indi gid isa ka koleksion sang patopato lamang nga mga sugilanon.⁠ *

Kon usisaon mo sing maayo ang Biblia kag iaplikar ang mga laygay sini, makita mo kon paano sini bag-uhon ang imo kabuhi nga mangin mas maayo. (Juan 6:68) Matuod ini ilabi na sa mga pulong ni Jesus nga narekord sa mga Ebanghelyo. Dugang pa, matun-an mo sa sini ang tuhoy sa makalilipay nga palaabuton nga ginatigana sa matinumanon nga katawhan.​—⁠Juan 3:​16; 17:​3, 17.

[Nota]

[Kahon sa pahina 7]

Ebidensia Sang Matuod nga Pagreport

SANG nagligad nga pila ka tuig ang isa ka Australiano nga manunulat sang iskrip kag anay kritiko sang Biblia nagtu-ad: “Sa nahauna nga tion sa akon kabuhi ginhimo ko ang kinaandan na nga una nga katungdanan sang isa ka reporter: usisaon ang akon mga impormasyon. . . . Kag nakibot ako, bangod ang akon ginabasa [sa kasaysayan sang Ebanghelyo] indi leyenda kag indi lamang matuod pamatian. Nagareport ini. Direkta kag indi direkta nga pagsaysay sang tumalagsahon nga mga hitabo . . . Ang pagreport may palatandaan, kag ina nga palatandaan yara sa mga Ebanghelyo.

Subong man, si E. M. Blaiklock, propesor sang mga klasiko sa Auckland University, nangatarungan: “Nagapangangkon ako nga isa ka istoryador. Ang akon pamaagi sa mga Klasiko maragtason. Kag mapasalig ko sa inyo nga ang ebidensia sa kabuhi, kamatayon, kag pagkabanhaw ni Jesus labi nga ginpamatud-an sangsa kalabanan nga mga katunayan sang dumaan nga maragtas.”

[Mapa/Mga retrato sa pahina 8, 9]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

FENICIA

GALILEA

Suba Jordan

JUDEA

[Mga retrato]

“Ang ebidensia sa kabuhi, kamatayon, kag pagkabanhaw ni Cristo labi nga ginpamatud-an sangsa kalabanan nga mga katunayan sang dumaan nga maragtas.”—PROPESOR E. M. BLAIKLOCK

[Credit Line]

Mapa sa likod: Pasad sa mapa nga ginapanag-iyahan sang Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel.