Sugilanon sang Kabuhi

“Wala Kamo Makahibalo Kon Ano ang Mangin Kabuhi Ninyo Buwas”

PANUGIRON NI HERBERT JENNINGS

“Manugpauli anay ako sa sanga talatapan sang ­Watch ­Tower Society sa Ghana gikan sa pantalan nga siudad sang Tema kag nagdulog agod pasakyon ang isa ka lamharon nga lalaki nga nagapanikasog nga makasakay pakadto sa banwa. Ginhimuslan ko ang kahigayunan nga mapanaksihan sia. Abi ko napanaksihan ko sia sing maayo gid! Apang, sang nag-abot kami sa kaladtuan sining lamharon nga lalaki, naglumpat sia sa trak kag nagtaripad.”

ANG nasambit nga hitabo isa ka patimaan sa akon nga may di-kinaandan nga butang nga nagakatabo sa akon. Antes ko isaysay kon ano ang natabo, pasugira anay ako kon paano ako, nga isa ka taga-Cana­da, yara sa Ghana.

Tungatunga yadto sang Disiembre 1949 sa naaminhan nga bahin sang siudad sang Toronto, Cana­da. ­Bag-o lang namon natapos ang pagkutkot sing mga isa ka metro sa nagyelo nga duta agod ihanda ang serbisyo sa tubig sa isa ka ­bag-o nga balay. Natugnawan kag nakapoy, nagdugok kami nga mga trabahador sa palibot sang isa ka dabok nga ginagatungan sang kahoy, nagaangan-angan nga sugaton sang trak. Hingalagan lamang, si Arnold Lorton, nga isa sang mga trabahador, nagsugod sa paghambal tuhoy sa “mga inaway kag mga kinunukuno sang inaway,” sa “katapusan sining kalibutan,” kag nagagamit sing iban pa nga mga ekspresyon nga ­bag-o gid sa akon. Sa gilayon ang tanan nag-untat sa paghambal, nahuya, kag ang iban naakig pa gani sa iya. Nadumduman ko nga naghunahuna, ‘Maisog gid ini nga tawo! Wala sing isa diri nga luyag magpamati, apang nagapadayon gihapon sia.’ Apang naapektuhan ako sing daku sang iya ginsiling. Pila pa lamang ka tuig nga natapos ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, kag wala pa gid ako makabati sing amo sini nga mga butang sa relihion sang Christa­delphian nga ginatapuan sang akon pamilya sa sulod sang pila na ka kaliwatan. Namati ako sing maayo, nagdayaw kaayo sa iya mga paathag.

Wala magdugay kag nagpalapit ako kay Arnold para sa dugang nga impormasyon. Sa  paghinumdom, narealisar ko kon daw ano ka mapasensiahon kag kaayo sila sang iya asawa, si ­Jean, sa akon, nga isa ka wala sing eksperiensia nga 19-anyos. Pirme ako nagaabot sing hinali kag sing indi imbitado sa ila puluy-an agod makighambal sa ila. Gintadlong nila ang akon panghunahuna kag ginpaathag sa akon ang nagasumpakilay nga mga talaksan kag mga pagginawi nga nagagumon sa akon lamharon nga hunahuna. Napulo ka bulan pagkatapos sadtong eksperiensia sa isa ka dabok sa higad-dalan, ginbawtismuhan ako sang Oktubre 22, 1950, subong isa sang mga Saksi ni Jehova kag nakigbuylog sa Kongregasyon sang Wil­low­dale sa North York, nga karon bahin na sang Toronto.

Pag-uswag Upod sa mga Masigkasumilimba

Ang kabuhi sa puluy-an nangin labi kahuol sang mahibaluan sang akon amay nga determinado ako nga padayunon ang akon bag-o nasapwan nga pagtuo. Bag-o lang nabiktima si Tatay sang pagbungguanay nga tuga sang hubog nga drayber kag sa masami mabudlay gid pakig-angutan. Mabudlay ang pangabuhi para kay Nanay, sa akon duha ka manghod nga lalaki, kag sa akon duha ka manghod nga babayi. Nagdugang pa ang kahuol bangod sang kamatuoran sang Biblia. Busa daw maalamon para sa akon nga magbiya ako sa puluy-an agod may kalinungan ang akon mga ginikanan kag agod mapasad ako sa “dalan sang kamatuoran.”—2 Pedro 2:2.

Sang talipuspusan nga tingadlaw sang 1951, nagpuyo ako sa isa ka diutay nga kongregasyon sa Cole­man, Alberta. Duha ka lamharon nga lalaki, sanday Ross Hunt kag ­Keith Robbins, ang yadto didto, nga masako sa bug-os tion nga pagbantala sa publiko, nga kilala subong pagregular payunir. Gin-ubayan nila ako padulong sa amo man nga boluntaryo nga pagministeryo. Sang Marso 1, 1952, nagbuylog ako sa hubon sang regular payunir nga mga ministro.

Nadumduman ko sing maayo ang pagpalig-on nga akon nabaton. Madamo ako sing dapat tun-an, kag diri ang akon duog nga halanasan. Sang ulihi, sa tapos sang mga isa ka tuig nga pagpayunir sa Kongregasyon sang Leth­bridge, Alberta, nakabaton ako sang wala ginapaabot nga imbitasyon nga mag-alagad subong nagalakbay nga manugtatap. Magaalagad ako sa mga kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova nga nagaalaplaag sa sidlangan nga baybayon sang Can­a­da halin sa Moncton, New Bruns­wick, tubtob sa Gaspé, Quebec.

Nagaedad lamang sing 24 anyos kag halos bag-uhan pa lang sa kamatuoran, nagbatyag ako nga indi gid sangkol, ilabi na kon ipaanggid sa hamtong nga mga Saksi nga akon alagaran. Nanikasog ako sing hanuot sang masunod nga pila ka bulan. Nian nag-abot ang isa pa ka sorpresa.

Eskwelahan Sang Gilead kag Pakadto sa Gold Coast

Sang Septiembre 1955, gin-agda ako nga buylugan ang mga isa ka gatos ka iban pa nga estudyante para sa ika-26 nga klase sang Watch­tow­er Bi­ble ­School of ­Gilead sa ­South Lansing, New York. Ang lima ka bulan sang maid-id nga paghanas kag pagtuon amo gid ang akon ginakinahanglan. Ang akon kapagsik nagbakod paagi sa pagpakig-upod sa sining ginpahulag sing maayo nga grupo. Sini man nga tion, may isa pa ka hitabo nga nagpauswag sang akon kabuhi tubtob karon.

May isa ka lin-ay nga utod nga babayi, si ­Aileen Stubbs, kaupod sang mga estudyante nga nagahanda para sa misyonero nga hilikuton. Nakita ko kay ­Aileen ang kapag-on, nagakaigo gid nga pagkapraktikal, kag ang maugdang, malipayon nga panimuot. Siguro hinadlukan sia sa akon sang di-mataktikanhon ko nga ginpahayag ang akon mga tinutuyo nga pangasaw-on sia. Apang, wala sia mangindi! Nagsugtanay kami ni ­Aileen nga makadto sia sa iya asaynment bilang misyonero sa Costa Rica kag ako naman sa akon asaynment sa Gold ­Coast (Ghana karon), Katundan nga Aprika.

Sang isa ka aga sang Mayo 1956, ginpatawag ako sa opisina ni Utod Na­than Knorr sa ikanapulo nga panalgan sa Brook­lyn, New York. Sia ang presidente sadto sang Watch Tow­er So­ci­ety. Gintangdo ako subong alagad sa sanga nga magatatap sang pagbantala nga hilikuton sa Gold ­Coast, Togoland (Togo karon), Ivory ­Coast ­(Côte ­d’Ivoire karon), Upper Volta (Burkina Faso karon), kag The Gambia.

Madumduman ko pa ang mga tinaga ni Utod ­Knorr nga daw kahapon lamang ginpamulong. “Indi kinahanglan nga magbulos ka dayon,” siling niya. “Indi kinahanglan nga magdali ka; magtuon ka gikan sa eksperiensiado nga mga kauturan didto. Nian kon ginabanta mo nga handa ka na, dapat ka magsugod sa pag-alagad subong alagad sang sanga. . . . Yari ang sulat nga nagatangdo sa imo. Pito ka adlaw kutob sa pag-abot mo, dapat ka magbulos.”

‘Pito lang ka adlaw,’ hunahuna ko. ‘Kamusta naman ang laygay niya nga “indi kinahanglan nga  magdali”?’ Naghalin ako sa sadto nga interbyu nga indi makapati.

Madasig nga nagligad ang nagsunod nga pila ka adlaw. Wala madugay nagatindog ako sa barandilya sang isa ka barko nga pangkargamento, nga naglayag sa East River kag naglabay sa mga opisina sang Sosiedad sa Brook­lyn, sa pagsugod sang isa ka 21-ka-adlaw nga pagpanakayon padulong sa Gold ­Coast.

Pirme kami nagsulatay ni ­Aileen. Nagkit-anay kami liwat sang 1958 kag ginkasal kami sang Agosto 23 sadto nga tuig. Nagapasalamat gid ako pirme kay Jehova tungod sa sining maayo gid nga kaupod.

Sa sulod sang 19 ka tuig, nagapasalamat ako sa pribilehiyo nga makaalagad kaupod sang mga masigkamisyonero kag sang akon Aprikano nga mga kauturan sa sanga talatapan sang Sosiedad. Nagdaku ang pamilya ­Bethel halin sa pila lamang ka katapo tubtob mga 25 sadto nga tion. Isa yadto ka makawiwili, importante, kag mabungahon nga panahon para sa amon. Apang, dapat ako mangin tampad. Isa gid ka daku nga hangkat para sa akon ang mainit kag mapaang nga klima. Daw pirme lang ako ginabalhas, maluya, kag kon kaisa, buringot. Walay sapayan sina, isa gid ka daku nga kalipay nga mag-alagad, kay ang kadamuon namon sa Ghana nag-uswag halin sa sulusobra lang sa 6,000 ka manugbantala sang Ginharian sang 1956 tubtob sa 21,000 sang 1975. Kag makalilipay gid makita ang kapin sa 60,000 ka masako nga mga Saksi didto karon.

Ang “Buwas” nga Wala Namon Ginapaabot

Sang mga 1970, nagsugod nga mabatyagan ko ang problema sa lawas nga mabudlay gid mahibaluan kon ano. Nagpatan-aw ako sa doktor kag ginhimo ang tanan nga eksaminasyon sa akon kapagros, apang ginsilingan nga “mapagros” ako. Apang ngaa pirme malain ang akon pamatyag, pirme nagabatyag nga ginakapoy, indi makatulog? Duha ka butang ang naghatag sing sabat, kag makapakibang gid ini. Sa pagkamatuod, subong sang ginsulat ni Santiago: “Wala kamo makahibalo kon ano ang mangin kabuhi ninyo buwas.”—Santiago 4:14.

Ang una nga patimaan amo ang natabo sang nagpanaksi ako sa isa ka pamatan-on nga lalaki samtang ginpasakay ko sia pakadto sa banwa. Wala ko matalupangdi nga nagapurutikol gali ako, nga labi nga nagadasig kag labi nga indi mahangpan sa tagsa ka paglipas sang tion. Sang nakalab-ot kami sa kaladtuan sining pamatan-on, nakibot ako sang naglumpat sia gikan sa salakyan kag nagtaripad. Ang kalabanan nga taga-Ghana kinaugali na nga indi madali mahadlok, kalmado, kag indi madali mataranta. Indi gid kinaandan ang iya reaksion. Naglingkod ako didto nga nagapamensar. Narealisar ko nga may problema ako. Ambot lang kon ano gid ini. Apang sigurado nga may problema ako.

Ikaduha, pagkatapos sang isa ka maid-id nga paghambalanay, nagpanugda si ­Aileen: “Ti, kon ang problema indi sa pisikal, mahimo nga sa hunahuna ini.” Gani mahalungon ko nga ginsulat ang tanan ko nga sintoma kag nagkadto sa isa ka saykayatris. Sang ginbasa ko ang akon listahan, ang iya sabat amo: “Isa ini ka kinaandan nga kaso. Nagamasakit ka sing ­manic-de­pres­sive psy­chosis.”

Nakibot gid ako! Sa masunod nga pila ka tuig, padayon ini nga naglala samtang gintinguhaan ko nga batason ini. Padayon ako nga nagpangita sing solusyon. Apang wala gid sang nakahibalo kon ano ang himuon. Daw ano ka makabalang-aw nga panikasog yadto!

Tuyo gid namon nga magpabilin sa pribilehiyo sang bug-os tion nga pag-alagad subong amon hilikuton sa kabuhi, kag kadamo gid sang dapat  himuon. Nagdulot ako sing madamong tinagipusuon kag hugot nga pangamuyo: “Jehova, kon kabubut-on mo, ako ‘magakabuhi kag magahimo man sini.’” (Santiago 4:15) Apang indi amo sini. Busa, nagaatubang sang kamatuoran, naghanda kami agod magbiya sa Ghana kag sa amon madamong suod nga mga abyan kag magbalik sa Cana­da sadtong Hunyo 1975.

Nagabulig si Jehova Paagi sa Iya Katawhan

Natun-an ko sa gilayon nga indi ako isa nga indi mahimo nga madula, ni ang akon problema nagaisahanon. Ang mga pulong sang 1 Pedro 5:9 nangin makahulugan sa akon: “[Hibalua] nga ang amo man nga mga pag-antos nagakatabo sa inyo bug-os nga paghiliutod sa kalibutan.” Bangod nahangpan ini, amat-amat nga nahantop ko kon paano si Jehova, sa pagkamatuod, nagsakdag sa amon walay sapayan sining wala maluyagi nga pagbag-o. Daw ano gid ka makalilipay nga ginbuligan kami sang ‘paghiliupod sang mga kauturan’ sa madamo nga paagi!

Bisan pa nga indi kami manggaranon sa materyal, wala kami ginpatumbayaan ni Jehova. Ginpahulag niya ang amon mga abyan sa Ghana nga buligan kami sa materyal kag sa iban pa nga mga paagi. Upod ang nagsalalakot nga balatyagon, ginbiyaan namon yadtong mga ginpalangga gid namon kag gin-atubang ang indi mapaktan nga “buwas.”

Maluluy-on nga ginpalumon kami sang magulang ni ­Aileen, si Leonora, kag sang iya bana, si Al­vin ­Friesen sa ila balay, nga maalwan nga nag-aman sang amon mga kinahanglanon sa sulod sang mga pila ka bulan. Ang isa ka bantog nga saykayatris nagpakotpakot sing masinaligon: “Magaayo ka sa sulod sang anom ka bulan.” Ayhan ginsiling yadto agod makatigayon ako sing pagsalig, apang ang pakotpakot wala magmatuod bisan pagkatapos sang anom ka tuig. Tubtob karon, nagaantos gihapon ako sa mainayuhon nga ginatawag karon nga bi­po­lar ­mood dis­order. Isa ka medyo manami pamatian nga ngalan, apang subong gid sang nahibaluan sang nagabalatian sini, ang isa ka mas mainayuhon nga ngalan wala nagadula sa bisan paano sang madamo nga sintoma sang balatian.

Sadto nga tion, nagabalatian na si Utod ­Knorr nga nagdul-ong sa ulihi sa iya kamatayon sang Hunyo 1977. Walay sapayan sina, may yara pa sia tion kag kusog agod sulatan ako sing malawig, makapalig-on nga mga sulat sang paglugpay kag laygay. Ginatipigan ko gihapon yadto nga mga sulat. Ang iya mga pulong nagapahaganhagan gid sa di-makatarunganon nga mga balatyagon sang kapaslawan nga padayon nga nagatuhaw.

Sang talipuspusan sang 1975, dapat namon biyaan ang amon hamili nga mga pribilehiyo sang bug-os tion nga pag-alagad kag magkonsentrar sa pagpabakod sang akon panglawas. Ang kinaandan nga silak sang adlaw nagadulot sing kasakit sa akon mga mata. Ang hinali mabaskog nga mga gahod nagaguob subong sang mga lupok sang riple. Ang nagapinarikparik nga kadam-an nagapalain sang akon pamatyag. Daku gid nga panikasog bisan ang pagtambong lang sa Cristianong mga miting. Walay sapayan sini, kumbinsido gid ako sa kabilihanan sang espirituwal nga paghiliupod. Agod malandas ang mga problema, masunson nga nagasulod ako sa Kingdom Hall sa tapos nga makapungko na ang kadam-an kag nagahalin antes sila magtindog kag magpinarikparik pagkatapos sang programa.

Ang pagpakigbahin sa dayag nga ministeryo isa pa ka daku nga hangkat. Kon kaisa, bisan pagkatapos makalab-ot sa isa ka balay, wala ako sing kaisog nga magpatunog sing door­bell. Apang, wala ako nagauntat bangod narealisar ko nga ang aton ministeryo nagakahulugan sing kaluwasan sa aton kaugalingon kag kay bisan sin-o nga magpamati. (1 Timoteo 4:16) Paglipas sang pila ka tion, mahimo ko na mapunggan ang akon mga emosyon, magkadto sa masunod nga ganhaan, kag magtilaw liwat. Paagi sa padayon nga pagpakigbahin sa ministeryo, nahuptan ko ang nagakaigo nga kapagros sa espirituwal, kag nagpauswag yadto sang akon ikasarang nga makabatas.

Bangod sang malala nga kahimtangan sang bi­po­lar ­mood dis­or­der, narealisar ko nga ini nga balatian mahimo makaapektar sa akon sing permanente sa sining karon nga sistema sang mga butang. Sang 1981 isa ka ekselente nga mga serye sang mga artikulo ang ginbalhag sa Magmata! * Paagi sini, labi ko nga nahangpan ang kinaugali sini nga balatian kag natun-an ang mas epektibo nga mga pamaagi sa paglandas sini.

 Pagtuon sa Paglandas

Ini tanan nagakinahanglan sang sakripisyo kag pagpasibu sa bahin sang akon asawa. Kon ikaw ang manug-atipan sa kaanggid nga mga kahimtangan, mahimo nga maapresyar mo ang iya mga obserbasyon:

“Ang ­mood dis­or­der daw nagapahanabo sang hinali nga pagbag-o sa personalidad. Sa sulod sang pila ka oras, ang nagamasakit mahimo magbag-o halin sa mapagsik, makapalig-on nga tawo nga may bag-o nga mga plano kag mga ideya pakadto sa nakapoy, negatibo, naakig pa gani, nga tawo. Kon wala mahibaluan nga isa ini ka balatian, mahimo man maakig kag maligban ang manug-atipan. Maathag gid nga ang mga plano dapat bag-uhon dayon, kag ang pagpakig-away batok sa balatyagon sang pagkanalugaw-an ukon pagsikway magasugod.”

Tuhoy sa akon, kon maayo gid ang akon pamatyag, ginakulbaan ako. Nahibaluan ko gid nga ang magasunod sa “high” (masinadyahon) amo ang hinali kag wala ginapaabot nga pagpadulong sa alabuton nga “low” (ginapung-aw). Sa akon kaso, ang “low” mas maayo sangsa “high” bangod ang low masami nga nagapapahimunong sa akon sa sulod sang pila ka adlaw, kag masami nga indi ako makahimo sang mga butang nga indi nagakaigo. Nakabulig gid si ­Aileen sa akon paagi sa pagpaandam sa akon nga indi magpasobra sa kakunyag kag paagi sa paglugpay kag pagsakdag sa akon kon ginadaug ako sang kasubo.

Daku gid ang katalagman nga ipain sang isa ang kaugalingon kon ginaatake sang balatian. Ang isa mahimo nga bug-os nga mag-isahanon kon ginapung-aw ukon wala makahibalo sang mga balatyagon kag mga reaksion sang iban kon ginaatake. Sang una, nabudlayan ako sa pagbaton sang pamatuod sang akon problema sa hunahuna kag sa emosyon. Dapat ko batuan ang panghunahuna nga ang isa ka naguwa nga rason, subong sang napaslawan nga hilikuton ukon iban nga tawo, ang gintunaan. Sa masami, dapat ko pahanumdumon ang akon kaugalingon, ‘Wala sing nagbag-o sa akon palibot. Ang problema yara sa sulod sang lawas, indi sa guwa.’ Sing amat-amat, napasibu ang akon panghunahuna.

Sa sulod sang mga tinuig, natun-an namon nga duha nga mangin prangka kag bunayag sa amon kaugalingon kag sa iban tuhoy sa akon kahimtangan. Ginatinguhaan namon nga huptan ang malaumon nga panimuot kag indi pagtugutan nga kontrolon sang balatian ang amon kabuhi.

Isa ka Mas Maayo nga “Buwas”

Paagi sa hugot nga mga pangamuyo kag madamo nga panikasog, nakabenepisyo kami gikan sa pagpakamaayo kag pagsakdag ni Jehova. Mga tigulang na kami karon. Regular ako nga nagapatan-aw sa doktor kag nagatomar sing nagakaigo apang tayuyon nga kadamuon sang bulong, kag nagapabilin nga maayoayo ang akon panglawas. Ginaapresyar namon ang amon mga pribilehiyo sa pag-alagad. Padayon ako nga nagaalagad subong gulang sa kongregasyon. Ginatinguhaan namon pirme nga mangin masinakdagon sa iban sa pagtuo.

Matuod, subong sang ginasiling sang Santiago 4:14: “Wala kamo makahibalo kon ano ang mangin kabuhi ninyo buwas.” Mangin amo sini tubtob padayon nga nagaluntad ining sistema sang mga butang. Apang, ang mga pulong sang Santiago 1:12 nangin matuod man: “Malipayon ang tawo nga padayon nga nagabatas sang pagtilaw, kay bangod nga nahamut-an magabaton sia sing purongpurong sang kabuhi, nga ginsaad ni Jehova sa mga padayon nga nagahigugma sa iya.” Kabay nga kita tanan mangin malig-on karon kag maagom ang mga pagpakamaayo ni Jehova para buwas.

[Nota]

[Retrato sa pahina 26]

Nagaisahanon sa akon “art studio”

[Retrato sa pahina 26]

Upod sa akon asawa, si Aileen

[Retrato sa pahina 28]

Sa “Everlasting Good News” nga Asambleya nga ginhiwat sa Tema, Ghana, sang 1963