Mga Kinabatasan sa Paskwa—Ini Bala Cristiano?

PANAHON na sang Paskwa. Ano ang kahulugan sina sa imo, sa imo pamilya, kag sa imo mga abyan? Ini bala isa ka espirituwal nga okasyon, ukon ini bala isa lamang ka masadya kag malipayon nga panag-on? Ini bala isa ka tion agod hunahunaon ang pagkabun-ag ni Jesucristo ukon agod indi dapat kabalak-an ang Cristianong mga prinsipio?

Sa pagbinagbinag sini nga mga pamangkot, dumduma nga ang mga tradisyon sa Paskwa mahimo nagakalainlain suno sa kon diin ka nagapuyo. Halimbawa, sa Mexi­co kag sa iban pa nga mga pungsod sa Latin Amerika, bisan ang tinaga para sa sini magkatuhay. Ginapaathag sang isa ka ensiklopedia nga ang Ingles nga tinaga nga ­Christmas “ginkuha sa edad-media nga Christes Masse, ang Misa ni Cristo.” Apang ang La Navidad, ukon Natividad, subong sang pagtawag sini sa sining mga pungsod sa Latin Amerika, nagapatuhoy sa natividad, ukon pagkatawo, ni Cristo. Magdulog sa makadali agod binagbinagon ang pila ka detalye gikan sa Mexi­co. Mahimo ini magbulig sa imo sa pagdihon sang imo opinyon tuhoy sini nga okasyon.

Ang mga Posada, “ang Tatlo ka Mago,” kag ang Nacimiento

Ang kasadyahan nagasugod sa Disiembre 16 paagi sa mga posada. Ang libro nga Mexi­co’s ­Feasts of ­Life nagakomento: “Ini amo ang tion sang mga posada, ang siam ka masadya nga adlaw antes sang Bisperas sang Paskwa, nga nagapahanumdom sang masinulub-on nga paglibotlibot nanday Jose kag Maria sa siudad sang Betlehem kag sang tion nga nakakita gid man sila sa ulihi sing pagkaayo kag pasilungan. Ang mga pamilya kag mga abyan nagatipon sing tingob kada gab-i agod iarte ang mga adlaw antes matawo si Cristo.”

Kinabatasan na nga ang isa ka grupo sang mga tawo nagapas-an sang mga imahen nanday Maria kag Jose padulong sa isa ka puluy-an kag nagapangabay sing pasilungan, ukon posada, paagi sa ambahanon. Ang tagbalay nagabalos man paagi sa ambahanon tubtob nga sa ulihi ang mga bisita ginatugutan sa pagsulod. Nian nagasugod ang isa ka par­ty, diin ang pila—nga nabutahan kag nagauyat sing lipak—nagabinuslanay sa pagtinguha sa pagbuka sang piñata, isa ka daku nga napunihan nga kolon nga nagakabit sa isa ka higot. Sa tion nga mabuka na, ang mga unod sini (dulse, prutas, kag iban pa) ginatipon sang mga nagasaulog. Ginasundan ini sang pagkaon, ilimnom, musika, kag sinaot. Walo ka posada nga par­ty ang ginahiwat halin sa Disiembre 16 tubtob Disiembre 23. Sa ika-24, ang Noche­buena (Bisperas sang Paskwa) ginasaulog, kag ang mga pamilya nagapanikasog sa pagtipon para sa isa ka espesyal nga panihapon.

Wala magdugay kag nagaabot ang Adlaw Sang Bag-ong Tuig, nga ginasaulog upod ang magahod kaayo nga mga par­ty. Sa gab-i sang Enero 5, ang Tres Reyes Magos (“tatlo ka mago”) ginapaabot nga magdala sing mga hampanganan para sa mga kabataan. Ang putukputukan amo ang isa ka par­ty sa Enero 6, kon san-o ang rosca de Reyes (korte-singsing nga keyk) ginaserbe. Samtang ginakaon ini nga keyk, may isa nga makakita sa iya bahin nga keyk sing isa ka magamay nga monyika nga nagarepresentar sa lapsag nga si Jesus. Ang nakakita obligado sa pag-organisar kag sa pag-amuma sang katapusan nga par­ty sa Pebrero 2. (Sa iban nga mga lugar may yara tatlo ka magamay nga monyika, nga nagarepresentar sa “tatlo ka mago.”) Subong sang makita mo, ang kinasadya may kaangtanan sa Paskwa nagapadayon.

Sa sini nga tion, ang nacimiento (Belen) mas  kilala. Ano ang nalakip sa sini? Ti, sa publiko nga mga duog subong man sa mga simbahan kag mga puluy-an, ginaplastar ang mga pigura (dalagku ukon magamay) nga human sa seramiko, kahoy, ukon daga. Nagarepresentar sila kanday Jose kag Maria nga nagaluhod sa atubangan sang pasungan nga may nakulan nga isa ka bag-ong bun-ag nga lapsag. Sa masami may mga manugbantay kag Los Reyes Magos (“mga mago”). Ang danyag amo ang isa ka kuwadra, kag may pila ka sapat nga nagakompleto sang eksena. Apang, ang pinakaimportante nga pigura amo ang bag-ong bun-ag nga lapsag, nga ginatawag sa Espanyol nga el Niño Dios (Dios Anak). Ining importante nga pigura mahimo ibutang didto sa Bisperas sang Paskwa.

Ang Maid-id nga Pag-usisa sa mga Tradisyon Sang Natividad

Nahanungod sa selebrasyon sang Paskwa subong sang masami nga nakilal-an sa bug-os nga kalibutan, ang The Encyclopedia Americana nagasiling: “Ang kalabanan sang mga kinabatasan nga ginaangot karon sa Paskwa indi anay mga kinabatasan sa Paskwa kundi antes-Cristiano kag di-Cristiano nga mga kinabatasan nga ginbaton sing pormal sang Cristianong simbahan. Ang Saturnalia, isa ka Romano nga selebrasyon nga ginsaulog sa tungatunga sang Disiembre, naghatag sing sulundan para sa madamo sang masadya nga mga kinabatasan sang Paskwa. Halimbawa, ginkuha sa sining selebrasyon ang maluho nga sinalusalo, paghatag sing mga regalo, kag pagsindi sing mga kandila.”

Sa Latin Amerika, ining sadsaran nga mga kinabatasan sang Natividad mahimo ginasunod, upod ang mga dugang pa. ‘Gikan diin,’ mahimo ipamangkot mo. Sing prangka, ginabaton sang madamo nga luyag magsunod sa Biblia nga ang pila ka kinabatasan puro Aztec lamang nga mga rito. Ang El Universal, isa ka pamantalaan sa Mexi­co City, nagkomento: “Ang mga prayle halin sa lainlain nga mga orden naghimulos sang katunayan nga ang kasadyahan sang ritwal nga kalendaryo sang mga Indian nagahisanto sa liturhiko nga kalendaryo sang mga Katoliko, gani gingamit nila ini sa pagsakdag sang ila hilikuton sa pag-ebanghelyo kag pagmisyonero. Ginbuslan nila ang mga sele­brasyon sa antes-Hispaniko nga mga dios sing mga kasadyahan sa Cristianong mga dios, ginpakilala ang Europeanhon nga mga kinasadya kag mga aktibidades, kag ginlakip man ang Indian nga mga  kasadyahan, nga nagresulta sa pagsamo sang mga kultura nga gikan sini nag-utwas ang matuod nga Mexicano nga mga ekspresyon.”

Ang The Encyclopedia Americana nagapaathag: “Ang una nga mga sarsuwela sa Natividad nangin bahin sang selebrasyon sa Paskwa . . . Ang representasyon sa simbahan tuhoy sa ­crèche [ang danyag sa pasungan] ginsugdan kuno ni San Francis.” Ining mga sarsuwela tuhoy sa pagkabun-ag ni Cristo ginhimo anay sa mga simbahan sa tion sang pagsugod sang kolonisasyon sang Mexi­co. Gin-organisar ini sang Franciscano nga mga monghe agod tudluan ang mga Indian tuhoy sa Natividad. Sang ulihi ang mga posada nangin mas popular. Ano man ang orihinal nga katuyuan sa likod sini, kon paano karon ginapresentar ang mga posada nagapahayag sang matuod nga kinaugali sini. Kon yara ka sa Mexi­co sa tion sini nga okasyon, makita ukon mahantop mo ang pila ka butang nga ginpatalupangod sang isa ka manunulat sang El Universal sa iya komento: “Ang mga posada, nga isa anay ka paagi sa pagpahanumdom sa aton sang paglakbay sang mga ginikanan ni Jesus sa pagpangita sing pasilungan diin ang Dios Anak mahimo matawo, mga adlaw na lamang karon sang paghinubog, pagpatuyang, pagkahakugan, pagkawalay kapuslanan, kag dugang kag dugang pa nga krimen.”

Ang ideya tuhoy sa nacimiento nag-utwas sang panahon sang kolonisasyon sang Mexi­co halin sa orihinal nga ­live nga mga representasyon sa mga simbahan. Samtang natahuman ang iban sa sini, ginarepresentar bala sini sing husto kon ano ang ginasiling sang Biblia? Isa ina ka importante nga pamangkot. Sang ang ginatawag nga tatlo ka mago—nga sa katunayan mga astrologo gali—nagduaw, si Jesus kag ang iya pamilya wala na nagapuyo sa isa ka kuwadra. Naglipas na ang tion, kag nagapuyo na ang pamilya sa balay. Mawili ka sa pagtalupangod sa sining detalye sa inspirado nga rekord sa Mateo 2:1, 11. Matalupangdan mo man nga wala ginasugid sang Biblia kon pila ang mga astrologo. *

Sa Latin Amerika, ginbuslan sang tatlo ka mago ang ideya tuhoy kay Santa Claus. Apang, subong sang ginahimo sa iban nga mga pungsod, madamong ginikanan ang nagatago sing mga hampanganan sa puluy-an. Nian sa aga sang Enero 6, ginapangita ini sang mga kabataan, subong daw gindala ini sang tatlo ka mago. Isa ini ka maganansiahon nga tion para sa mga manugbaligya sang hampanganan, kag ang pila nakakuwarta sa ginahangop sang madamong bunayag-sing-tagipusuon nga mga tawo subong pantasya lamang. Ang sugilanon tuhoy sa tatlo ka mago wala na ginapatihan sang madamodamo, bisan sa tunga sang magamay nga mga kabataan. Bisan pa ang iban wala nalipay nga nagadiutay ang nagapati sa sining sugilanon, ano ang mapaabot sang bisan sin-o sa isa ka pantasya nga ginhuptan lamang tungod sa tradisyon kag tungod sa negosyo?

Ang Paskwa, ukon ang Natividad, wala anay ginsaulog sang unang mga Cristiano. Ang isa ka ensiklopedia nagasiling tuhoy sini: “Ang selebrasyon wala ginsaulog sang unang mga siglo sang Cristianong simbahan, kay ang Cristiano nga batasan kinaandan na nga amo ang pagsaulog sa kamatayon sang tumalagsahon nga mga tawo sa baylo sang pagkabun-ag nila.” Ginaangot sang Biblia ang selebrasyon sang mga kaadlawan sa mga pagano, indi sa matuod nga mga sumilimba sang Dios.—Mateo 14:6-10.

Siempre pa, wala ini nagakahulugan nga indi mapuslanon nga mahibaluan kag dumdumon ang aktuwal nga mga hitabo may kaangtanan sa pagkabun-ag sang Anak sang Dios. Ang matuod nga kasaysayan sang Biblia nagahatag sing importante  nga mga paghantop kag leksion para sa tanan nga maluyag sa paghimo sang kabubut-on sang Dios.

Ang Pagkabun-ag ni Jesus Suno sa Biblia

Mabasa mo ang masaligan nga impormasyon tuhoy sa pagkabun-ag ni Jesus sa mga Ebanghelyo ni Mateo kag ni Lucas. Ginapakita sini nga ginduaw ni anghel Gabriel ang isa ka lin-ay nga si Maria sa banwa sang Nazaret sa Galilea. Ano nga mensahe ang ginpaalinton niya? “Yari karon! magapanamkon ka sa imo tiyan kag magaanak sing lalaki, kag tawgon mo ang iya ngalan Jesus. Ining isa mangin daku kag tawgon nga Anak sang Labing Mataas; kag ihatag sa iya ni Jehova nga Dios ang trono ni David nga iya amay, kag magahari sia sa panimalay ni Jacob sing dayon, kag ang iya ginharian walay katapusan.”—Lucas 1:31-33.

Nakibot gid si Maria sa sining mensahe. Bangod indi minyo, nagsiling sia: “Paano ini matabo, kay wala pa ako makahulid sa isa ka lalaki?” Ang anghel nagsabat: “Ang balaan nga espiritu magakunsad sa imo, kag ang gahom sang Labing Mataas magalandong sa imo. Bangod man sina nga ang mabun-ag tawgon nga balaan, Anak sang Dios.” Si Maria, nakahangop nga kabubut-on ini sang Dios, nagsiling: “Yari karon! Ulipon nga babayi ni Jehova! Kabay nga himuon ini sa akon suno sa imo ginpahayag.”—Lucas 1:34-38.

Ginsugiran sang anghel si Jose tuhoy sa milagruso nga pagkabun-ag agod indi niya pagbulagan si Maria, nga plano niya nga himuon sang mabalitaan niya ang tuhoy sa pagmabdos niya. Pagkatapos sini handa sia nga batunon ang responsabilidad sa pag-atipan sa Anak sang Dios.—Mateo 1:18-25.

Nian bangod sang mando ni Agosto Cesar, napilitan sanday Jose kag Maria sa paglakbay halin sa Nazaret sa Galilea pakadto sa Betlehem sa Judea, ang siudad sang ila mga katigulangan, agod magparehistro. “Samtang didto sila, ang mga adlaw nangin bug-os agod magbun-ag sia. Kag nag-anak sia sang iya anak nga lalaki, ang panganay, kag ginputos niya sia sa mga tela nga wagkus kag ginkulan sia sa pasungan, bangod nga walay duog sa ila sa hulot-dalayunan.”—Lucas 2:1-7.

Ginalaragway sang Lucas 2:8-14 kon ano ang nagsunod: “May yara man mga manugbantay sa lugar mismo nga nagapuyo sa guwa kag nagabantay sa gab-i sa ila mga panong. Apang hingalagan lamang ang anghel ni Jehova nagtindog malapit sa ila, kag ang himaya ni Jehova nagsilak sa palibot nila, kag hinadlukan sila sing tama. Apang ang anghel nagsiling sa ila: ‘Indi kamo mahadlok, kay, yari karon! ginapahayag ko sa inyo ang maayong balita sang dakung kalipay nga tigayunon sang mga tawo, kay natawo sa inyo karon ang isa ka Manluluwas, nga si Cristo nga Ginuo, sa siudad ni David. Kag ini amo ang tanda para sa inyo: makita ninyo ang lapsag nga naputos sa mga tela nga wagkus kag nakulan sa pasungan.’ Kag hingalagan lamang may nagbuylog sa anghel nga isa ka kadam-an sang langitnon nga panong, nga nagadayaw sa Dios kag nagasiling: ‘Himaya sa Dios sa kahitaasan, kag paghidait sa duta sa tunga sang mga tawo nga may maayong kabubut-on.’”

Ang mga Astrologo

Ang kasaysayan ni Mateo nagasambit nga ang mga astrologo gikan sa Sidlangan nagkadto sa Jerusalem nga nagapangita sang lugar kon diin natawo ang Hari sang mga Judiyo. Interesado gid sa sini si Hari Herodes—apang indi bangod sa maayo nga tinutuyo. “Sang ginpadala sila sa Betlehem, sia nagsiling: ‘Lakat kamo kag pangitaa sing tul-id ang bata, kag kon inyo makita sia balitaan ninyo ako, agod makakadto man ako kag magyaub sa iya.’” Nakita sang mga astrologo ang bata kag ‘ginbuksan nila ang ila mga bahandi kag gindulot ini kaupod sang mga regalo, bulawan kag olibano kag mira.’ Apang wala sila magbalik kay Herodes. “Ginhatagan sila sing paandam halin sa Dios sa damgo nga indi magbalik kay Herodes.” Gingamit sang Dios ang anghel agod paandaman si Jose sang mga tinutuyo ni Herodes. Nian nagpalagyo sanday Jose kag Maria pakadto sa Egipto upod sa ila anak. Masunod, sa panikasog nga dulaon ang bag-o nga Hari, ginmando sang mapintas nga si Hari Herodes ang pagpatay sa mga bata nga lalaki sa Betlehem. Sin-o nga mga bata nga lalaki? Yadtong duha ka tuig ang edad kag paubos.—Mateo 2:1-16.

Ano ang Matun-an Naton Gikan sa Kasaysayan?

Ang nagduaw nga mga astrologo—bisan kon pila man sila—wala nagasimba sa matuod nga Dios. Ang bersion sang Biblia nga La ­Nueva Biblia Latino­américa (1989 nga Edisyon) nagasiling sa foot­note: “Ang mga Mago indi mga hari, kundi mga manugpakot sang palaabuton kag mga pari sang pagano nga relihion.” Nagkari sila nahisanto sa ila ihibalo sa mga bituon nga sa sini debotado sila. Kon luyag sang Dios nga tuytuyan sila padulong sa bata, kuntani gintuytuyan sila pakadto  sa eksakto nga duog nga indi na kinahanglan nga magkadto anay sa Jerusalem kag sa palasyo ni Herodes. Sang ulihi, nagpasilabot ang Dios kag ginbag-o ang ila dalanon agod amligan ang bata.

Sa tion sang Paskwa ini nga kasaysayan masunson nga ginapalibutan sang patupato kag romantiko nga kahimtangan nga nagahinago sa labing importante nga butang: nga ini nga lapsag natawo agod mangin isa ka halangdon nga Hari, subong sang ginpahibalo kay Maria kag sa mga manugbantay. Indi, si Jesucristo indi na isa ka lapsag, ukon isa pa ka bata. Sia ang nagagahom nga Hari sang Ginharian sang Dios, nga sa dili madugay magalaglag sang tanan nga pagginahom nga nagapamatok sa kabubut-on sang Dios, kag lubaron niya ang tanan nga problema sang katawhan. Amo ina ang Ginharian nga ginapangayo naton sa Pangamuyo sang Ginuo.—Daniel 2:44; Mateo 6:9, 10.

Paagi sa ginpahayag sang anghel sa mga manugbantay, nahibaluan naton nga ang kahigayunan para sa kaluwasan bukas sa tanan nga handa sa pagpamati sa mensahe sang maayong balita. Yadtong may kahamuot sang Dios mangin “mga tawo nga may maayong kabubut-on.” May makatilingala nga mga paglaum para sa paghidait sa bug-os nga kalibutan sa idalom sang Ginharian ni Jesucristo, apang ang mga tawo dapat mangin handa sa paghimo sang kabubut-on sang Dios. Ginasakdag bala ini sang tion sang Paskwa, kag ginapakita bala sini ina nga handum? Madamong sinsero nga tawo nga maluyag sa pagsunod sa Biblia ang nagabatyag nga ang sabat maathag.—Lucas 2:10, 11, 14.

[Nota]

[Kahon sa pahina 4]

ANG IBAN MAHIMO MAKIBOT

Sa iya libro nga The Trouble With Christ­mas, ginlaragway sang awtor nga si Tom ­Flynn ang mga konklusion nga nadangatan pagkatapos sang mga tinuig nga ginhinguyang sa pagpanalawsaw sa Paskwa:

“Madamo sang mga tradisyon nga ginaangot naton karon sa Paskwa ang naghalin sa antes-Cristiano nga mga tradisyon sang pagano nga mga relihion. Ang pila sini may yara sosyal, seksuwal, ukon kosmolohiko nga mga kahulugan nga mahimo magdul-ong sa pagdula sang edukado, sensitibo sa kultura nga moderno nga mga tawo sa mga tradisyon sa tion nga mahangpan nila sing mas maathag ang mga ginhalinan sini.”—Pahina 19.

Sa tapos mahatag ang madamo sang nagasakdag nga impormasyon, si Flynn nagbalik sa panguna nga punto: “Ang isa sang daku nga mga katingalahan sang Paskwa amo kon daw ano gid ka diutay sang kaundan sini ang matuod nga Cristiano. Sa tion nga dulaon naton ang antes-Cristiano nga mga kaundan, ang kalabanan sang mga mabilin amo ang tapos-Cristiano, sa baylo sang matuod gid nga Cristiano, sing ginhalinan.”—Pahina 155.

[Retrato sa pahina 7]

Ang pahibalo,tuhoy sa pagkabun-ag ni Jesus nagpahamtang sang, sadsaran para sa iya palaabuton, nga papel subong pinili, sang Dios nga Hari