Ang mga Pilas sang Inaway

“WALA sing nagadaug sa inaway,” siling sang isa anay ka soldado sadtong Bug-os Kalibutan nga Inaway II. “Nagakapierde lang.” Madamo ang magaugyon sa iya. Makakulugmat gid ang halit sang inaway; nagabayad sing daku nga bili ang mga nagdaug subong man ang mga napierde. Bisan matapos na ang isa ka armado nga inaway, minilyon ang nagaantos bangod sang grabe nga mga pilas sang inaway sa pisikal kag sa emosyon.

Ano nga mga pilas? Madamo ang nagakapatay sa inaway, kag bangod sina madamo ang nailo kag nabalo. Madamong nakalampuwas ang may makasiligni nga mga pilas sa lawas, upod ang mga halit sa hunahuna. Minilyon ang mahimo mag-imol ukon mapilitan nga mangin mga refugee. Mahanduraw bala naton ang dumot kag kasubo nga nagapabilin sa mga tagipusuon sadtong nakalampuwas sa sini nga mga inaway?

Nagangutngot nga mga Pilas

Ang mga pilas nga natigib sa tagipusuon sang mga tawo bangod sang inaway padayon nga nagangutngot bisan madugay na nga nauntat ang linupok, nagtinong ang tiniruhay, kag nagpauli ang mga soldado. Mahimo maghupot sing aligutgot sa isa kag isa ang masunod nga mga henerasyon. Sa sining paagi ang mga pilas sang isa ka inaway mahimo mangin kabangdanan sang masunod nga inaway.

Halimbawa, ang Tratado Sang Versailles, nga ginpirmahan sang 1919 agod pormal nga tapuson ang Bug-os Kalibutan nga Inaway I, nagpatuman sing mga kondisyon sa Alemanya nga ginkabig sang mga banwahanon sini subong mapintas kag matimaluson. Suno sa The Encyclopædia Britannica, ang mga kondisyon sang tratado “nagpaakig sa mga Aleman kag nagpalig-on sang pagtimalos.” Pila ka tuig sang ulihi, “ang kaakig sa tratado sa paghidait ginhimuslan ni Hitler” kag nangin isa sang mga kabangdanan nga nagdul-ong sa Bug-os Kalibutan nga Inaway II.

Nagsugod ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II sa Nakatundan nga Europa kag naglapnag sa mga pungsod sa Balkan. Ang mga pilas nga ginhimo sang etniko nga mga grupo sa isa kag isa sang katuigan 1940 amo ang gintunaan sang inaway sa mga pungsod sa Balkan sang katuigan 1990. “Ang malain nga siklo sang dumot kag pagtimalos padayon nga nagadugang kag nagalapnag, nga naglab-ot tubtob sa panahon naton,” komento sang pamantalaan nga Die Zeit sa Alemanya.

Agod magkabuhi sing mahidaiton ang katawhan, ang mga pilas sang inaway dapat ayuhon. Paano ina matigayon? Ano ang sarang himuon agod mapanas ang dumot kag kasubo? Sin-o ang makapaayo sang mga pilas sang inaway?

 [Picture Credit Line sa pahina 2]

KOBER: Fatmir Boshnjaku

[Picture Credit Line sa pahina 3]

U.⁠S. Coast Guard photo; UN PHOTO 158297/J. Isaac