Kon Paano Naton Mapalambo ang Maayo nga Kinaiya

ANG modernong-adlaw nga mga diksionaryo nagahatag sing kahulugan sa “maayo nga kinaiya” (virtue) subong “pagkaekselente sa moral; pagkaayo.” Ini amo ang “husto nga buhat kag panghunahuna; maayo nga batasan.” Ang leksikograpo nga si Marvin R. Vincent nagsiling nga ang orihinal nga kahulugan sang Griegong tinaga nga ginbadbad “maayo nga kinaiya” nagapahangop sang “pagkaekselente sa bisan ano nga sahi.” Indi makapakibot, nian, nga ang mga kinaiya subong sang pagkamainandamon, kaisog, disiplina sa kaugalingon, pagkawalay pinasulabi, pagkaawa, kalig-on, pagkabunayag, pagkamapainubuson, kag pagkamainunungon ginakabig subong maayo nga mga kinaiya sa lainlain nga tion. Ang maayo nga kinaiya ginpaathag man subong “pagpahisuno sa talaksan nga husto.”

Kay sin-o talaksan sang pagkaekselente, pagkaayo, kag pagkahusto dapat kita magpahisuno? “Suno sa nagapanguna nga pilosopo sa moral nga pilosopiya,” siling sang Newsweek nga magasin, “ang duhaduha nga tuga sang Kasanagan naghimo sang tanan nga ideya sang husto kag sayop nga nasandig na lamang sa personal nga luyag, emosyonal nga gusto, ukon kultural nga pagpili.” Apang ang luyag ukon gusto lamang bala isa ka nagakaigo nga paagi sa pagpat-od sang husto kag sayop? Indi. Agod mapalambo naton ang maayo nga kinaiya, kinahanglan naton ang masaligan nga talaksan sang maayo kag malain​—⁠isa ka talaksan diin ang isa ka buhat, panimuot, ukon kinaiya mahimo tamdon nga husto ukon sayop.

Ang Lamang Matuod nga Tuburan Sang mga Talaksan sa Moral

May isa lamang ka matuod nga Tuburan sang mga talaksan sa moralidad​—⁠ang Manunuga sang katawhan, si Jehova nga Dios. Wala madugay sa tapos matuga ang una nga tawo, si Adan, ginhatag ni Jehova nga Dios ini nga sugo sa tawo: “Gikan sa tagsa ka kahoy sa hardin mahimo ka makakaon nga may kaayawan. Apang tuhoy sa kahoy sa pagkilala sang maayo kag malain indi ka magkaon gikan sini, kay sa adlaw nga magkaon ka gikan sini mapatay ka nga totoo.” (Genesis 2:​16, 17)  Ginhatagan ni Jehova nga Dios ang kahoy sinang pinasahi nga ngalan agod ipakita ang iya eksklusibo nga kinamatarong sa pagpamat-od kon ano ang maayo kag kon ano ang malain para sa iya mga tinuga. Sa amo, ang mga talaksan sang Dios sa maayo kag malain nangin sadsaran para sa paghukom, ukon sa pagbanabana, sa mga buhat, panimuot, kag mga kinaiya sang isa ka tawo. Kon wala ining mga talaksan indi naton mapatuhay sing nagakaigo ang husto gikan sa sayop.

Ang sugo may kaangtanan sa kahoy sang pagkilala sa maayo kag malain nagpahamtang kanday Adan kag Eva sing isa ka pagpili​—⁠magtuman ukon indi magtuman. Para sa ila, ang maayo nga kinaiya nagakahulugan sang pagtuman sa sina nga sugo. Sang ulihi, ginpahayag pa ni Jehova kon ano ang nagapahamuot sa iya kag kon ano ang wala nagapahamuot sa iya, kag ginparekord niya ini para sa aton sa Biblia. Kon amo, ang pagpalambo sing maayo nga kinaiya nagakinahanglan sang aton pagpahisuno sa matarong nga mga talaksan ni Jehova nga ginpahamtang sa Kasulatan.

Hibalua Sing Bug-os ang mga Talaksan Sang Dios

Sanglit ginpat-od ni Jehova nga Dios ang mga talaksan sang maayo kag malain kag ginpahayag ini sa Biblia, indi bala dapat nga hibaluon naton ini sing bug-os? Si apostol Pablo nagsulat: “Ang bug-os nga Kasulatan ginbugna sang Dios kag mapuslanon sa pagpanudlo, sa pagsabdong, sa pagtadlong sang mga butang, sa pagdisiplina sa pagkamatarong, agod nga ang tawo sang Dios may lubos nga ikasarang, nga nasangkapan sing bug-os para sa tagsa ka maayong buhat.”​—⁠2 Timoteo 3:​16, 17.

Halimbawa, binagbinaga ang sayop nga paghangop nga gin-atubang ni Kunihito, nga ginsambit sa nauna nga artikulo, sang nagpakita sia sing kaugdang subong sang pagtamod sang iya kultura. Ang maid-id nga pag-usisa sa mga talaksan sang Kasulatan nagbulig sa iya sang ulihi nga himuon ang mas timbang nga paagi. Ginapalig-on gid sang Biblia ang kaugdang, kag nagalaygay ini batok sa sobra nga pagsalig kag kakahas. (Hulubaton 11:​2; Miqueas 6:8) Apang, sang ginabalay ang kalipikasyon para sa “palangakuan sang manugtatap,” si apostol Pablo naghambal tuhoy sa ‘paghandum’ sa sina nga pribilehiyo. (1 Timoteo 3:1) Ini nga ‘paghandum’ dapat himuon indi lamang nga wala sing pagpabugal ukon pagpangahas kundi nga wala man sing di-kinahanglanon nga pagpakanubo sa kaugalingon.

Ano ang ginasiling sang Biblia tuhoy sa pagkaekselente sa moral sa patag sang negosyo? Ang paggamit sing maduhaduhaan nga mga paagi ukon indi pagsunod sa mga regulasyon kag kasuguan sa buhis kinaandan nga buhat sa patag sang negosyo karon. Apang, walay sapayan sang ginahimo sang iban, ang talaksan sang Biblia amo nga dapat kita “maggawi sing bunayag sa tanan nga butang.” (Hebreo 13:18) Busa, ginapalambo naton ang maayo nga kinaiya paagi sa bunayag kag wala-sing-pinasulabi nga pagpakig-angot sa mga amo, empleyado, kustomer, kag sa sekular nga mga panguluhan. (Deuteronomio 25:​13-​16; Roma 13:​1; Tito 2:​9, 10) Ang pagkabunayag, nagapalambo gid sang pagsalig kag maayong kabubut-on. Kag ang pagsulat sing mga kasugtanan masunson nga nagatapna sang mga di-paghangpanay kag kagumon nga mahimo mag-utwas bangod sang “wala ginapaabot nga hitabo.”​—⁠Manugwali 9:​11; Santiago 4:​13, 14.

Ang pagpanapot kag pagpamustura isa pa ka bahin nga dapat naton palambuon ang maayo nga kinaiya. Ang mga pagpili sing panapton nagalainlain suno sa kultura, kag mahimo nga mabaskog ang pag-ipit agod magsunod sa pinakaulihi nga mga estilo kag moda. Apang ngaa dapat naton sundon ang tagsa ka uso ukon moda nga nagaabot? Ang Biblia nagalaygay sa aton nga ‘indi magpadihon suno sa sining sistema sang mga butang.’ (Roma 12:2) Sa baylo nga maghimo sing mga pagsulundan, si apostol Pablo nagsulat sa idalom sang pag-inspirar: “Luyag ko nga ang mga babayi magpamuni sing panapton nga nagakaigo, nga may kaugdang kag kaligdong, indi nga may sinalapid nga buhok kag bulawan ukon mga perlas ukon malahalon nga mga panapton, kundi sa paagi nga nagakaigo sa mga babayi nga nagapangangkon nga nagasimba sa Dios.” (1 Timoteo 2:​9, 10) Ining sadsaran nga talaksan naaplikar lunsay sa mga lalaki kag mga babayi. Sa pagkamatuod, may yara ligwa para sa makalilipay nga pagkananuhaytuhay sa estilo subong resulta sang kultural nga pagpili ukon personal nga gusto.

Ginapakita man sang Biblia ang imoral nga mga buhat nga ginapakamalaut gid sang Dios. Sa 1 Corinto 6:​9, 10, mabasa naton ang paandam: “Ano! Wala bala kamo makahibalo nga ang di-matarong nga mga tawo indi makapanubli sang ginharian sang Dios? Indi kamo magtalang. Wala sing mga makihilawason, ni mga sumilimba sa idolo, ni mga makihilahion, ni mga lalaki nga ginagamit ang kaugalingon para sa di-kinaugali nga mga katuyuan, ni mga lalaki nga nagahulid sa mga lalaki,  ni mga makawat, ni mga tawo nga mahamkunon, ni mga palahubog, ni mga mapasipalahon, ni mga nagapangilkil ang makapanubli sang ginharian sang Dios.” Ini nga kasulatan nagbulig kay Maria, nga ginsambit kaina, nga mahangpan nga suno sa talaksan sang pagkaekselente sa moral nga ginpahamtang sang Manunuga, ang iya relasyon kay Juan sayop kag dapat niya untaton ini kon luyag niya nga kahamut-an sang Dios. Maathag nga agod mapalambo ang maayo nga kinaiya, kinahanglan nahibaluan gid naton ang mga talaksan ni Jehova.

Tun-i Sing Tinagipusuon

Ang maayo nga kinaiya indi lamang paglikaw sa malain. May gahom ini sa moral. Ang tawo nga maayo sing moral may pagkaayo. “Ang maayo nga kinaiya” siling sang isa ka propesor, “dapat tun-an sing tinagipusuon kag sing mahunahunaon.” Kon amo, ang pagpalambo sing maayo nga kinaiya wala lamang nagakinahanglan sang maid-id nga paghibalo sa Pulong sang Dios. Nagakinahanglan ini sang pagpamalandong sa kon ano ang nasulat agod ang aton tagipusuon mapuno sing pagpasalamat kay Jehova kag mapahulag kita sa pag-aplikar sang Makasulatanhon nga mga prinsipio sa aton kabuhi.

“Daw ano ang paghigugma ko sang imo kasuguan!” tuaw sang salmista. “Ginahunahuna ko ini sa bug-os nga adlaw.” (Salmo 119:97) Kag si Hari David nagsulat: “Nadumduman ko ang mga adlaw nga nagligad; ginpamalandungan ko ang tanan mo [sang Dios] nga hinimuan; kinabubut-on ko nga ginhunahuna ang binuhatan sang imo mga kamot.” (Salmo 143:5) Dapat man naton himuon ang mapangamuyuon nga pagpamalandong nga isa ka importante nga bahin sang aton pagtuon sing Biblia kag sing pasad-sa-Biblia nga mga publikasyon.

Matuod, ang pagpangita sing tion para sa maukod nga pagtuon upod ang pagpamalandong mahimo nga isa ka hangkat. Apang ang pagtinguha sing maayo nga kinaiya nagakinahanglan nga magbakal kita sing tion gikan sa iban nga mga hilikuton. (Efeso 5:​15, 16) Si Aaron, 24 anyos, nagabakal sini nga tion kada adlaw paagi sa pagbugtaw sing 30 minutos nga mas temprano sangsa ginahimo niya anay. Nagsiling sia: “Sang primero, ginabasa ko lang ang Biblia sa bug-os nga tunga sa oras. Sining karon ko lamang narealisar ang pagkaimportante sang pagpamalandong. Gani sa karon ginahinguyang ko ang mga katunga sina nga tion agod pamalandungan ang bag-o ko lang mabasa. Makalilipay gid ini.” Ang pagpamalandong mahimo man himuon sa iban nga mga tion. Sa isa ka ambahanon kay Jehova, si David nag-amba: “Sa tion sang mga pagbantay sa gab-i ginapamalandungan ko ikaw.” (Salmo 63:6) Kag ang Biblia nagasiling: “Si Isaac nagalakat sa guwa agod magpamalandong sa latagon sang manuggab-i na.”​—⁠Genesis 24:⁠63.

Ang pagpamalandong mapuslanon gid sa pagpalambo sing maayo nga kinaiya, kay nagabulig ini sa aton nga mabatyagan ang ginabatyag ni Jehova kag himuon ang iya mga pagtamod nga aton mga pagtamod. Halimbawa, nahibaluan ni Maria nga ginadumili sang Dios ang pakighilawas. Apang agod ‘kangil-aran ang malaut kag makapanguyapot sa maayo,’ dapat niya pamalandungan ang yabi nga mga teksto sa Biblia. (Roma 12:9) Nabuligan sia nga mahangpan ang kinahanglanon sa paghimo sing mga pagbag-o sa tapos mabasa ang Colosas 3:​5, nga nagasugo sa aton nga ‘patyon ang mga bahin sang aton lawas may kaangtanan sa pakighilawas, pagkadimatinlo, seksuwal nga kailigbon, malaut nga handum, kag pagkamahamkunon.’ Dapat pamangkuton ni Maria ang iya kaugalingon: ‘Ano nga sahi sang seksuwal nga kailigbon ang dapat ko patyon? Ano ang dapat ko likawan nga mahimo magpukaw sing di-matinlo nga mga handum? May dapat bala ako bag-uhon sa paagi sang akon pagpakig-angot sa mga tuhay sing sekso?’

 Ang pagpamalandong nagalakip sang pagbinagbinag sa resulta sang isa ka buhat. Ginsugo ni Pablo ang mga Cristiano nga maglihi sa pagpakighilawas kag magpugong sa kaugalingon agod “wala sing sin-o man nga maglab-ot tubtob sa punto sang paghalit kag pagpasilabot sa mga kinamatarong sang iya utod.” (1 Tesalonica 4:​3-7) Ang maayo nga mga pamangkot nga mapamalandungan amo: ‘Sa paghimo sini nga buhat, ano nga halit ang himuon ko sa akon kaugalingon, sa akon pamilya, ukon sa iban? Ano ang mangin epekto sini sa akon sa espirituwal, sa emosyon, kag sa pisikal? Ano ang nangin resulta para sa iban nga naglapas sa kasuguan sang Dios sang nagligad?’ Ini nga pagpamalandong nagpabakod sang tagipusuon ni Maria, kag makahimo man ini sing subong sa aton.

Magtuon Gikan sa mga Halimbawa

Ang maayo nga kinaiya bala mahimo itudlo sa hulot-klasehan? Ini nga pamangkot nagpalibog sa mga maalam sa sulod sang mga milenyo. Ang Griegong pilosopo nga si Plato nahuyog sa paghunahuna nga mahimo ini. Si Aristotle, sa pihak nga bahin, nangatarungan nga ang maayo nga kinaiya natigayon paagi sa buhat. Ginsumaryo sang isa ka dyurnalista ang ginabaisan sa sining paagi: “Sa pagsumaryo, ang mga prinsipio sang maayo nga kinaiya indi matun-an sing isahanon. Indi man ini matudlo gikan sa mga tulun-an nga mga libro. Ang maayo nga batasan maagom paagi sa pagkabuhi sa mga komunidad . . . diin ang maayo nga kinaiya ginapalig-on kag ginapadyaan.” Apang diin kita makasapo sing maayo gid nga mga indibiduwal? Bisan pa ang kalabanan nga kultura nagahatag sing pila ka halimbawa sang maayo nga kinaiya, sa ila mitolohiko nga mga baganihan kag sugilanon, ang Biblia may yara madamong matuod nga halimbawa.

Ang labing talalupangdon nga halimbawa sang maayo nga kinaiya amo si Jehova. Pirme sia nagapanghikot sa maayo nga paagi kag nagahimo sang matarong kag maayo. Mapalambo naton ang maayo nga kinaiya sa paagi nga mangin ‘mga manug-ilog sang Dios.’ (Efeso 5:1) Kag ang Anak sang Dios, si Jesucristo, ‘nagbilin sa aton sing huwaran agod nga sundon naton sing maayo ang iya mga tikang.’ (1 Pedro 2:21) Dugang pa, ang Biblia may yara mga kasaysayan sang madamo nga matutom nga mga indibiduwal, subong nanday Abraham, Sara, Jose, Rut, Job, kag Daniel kag ang iya tatlo ka Hebreong kaupdanan. Indi man pagkalimti ang mga halimbawa sang maayo nga kinaiya sa tunga sang modernong-adlaw nga mga alagad ni Jehova.

Mahimo Kita Magmadinalag-on

Magamadinalag-on gid bala kita sa paghimo sing maayo sa mga mata sang Dios? Bangod nakapanubli sing pagkadihimpit, kon kaisa may pagsumpunganay sing mabaskog sa sulod naton sa ulot sang hunahuna kag unod​—⁠sa ulot sang paghandum nga himuon ang maayo kag sang pagsunod sa aton makasasala nga mga huyog. (Roma 5:​12; 7:​13-​23) Apang ang pagpakigsumpong mahimo madaug paagi sa bulig sang Dios. (Roma 7:​24, 25) Gin-aman ni Jehova ang iya Pulong kag ang pasad-sa-Biblia nga mga publikasyon. Paagi sa maukod nga pagtuon sa Kasulatan kag mapangamuyuon nga pagpamalandong sa sini, mangin putli kita sa tagipusuon. Gikan sa sining putli nga tagipusuon magaguwa ang maayo nga mga panghunahuna, pulong, kag buhat. (Lucas 6:45) Pasad sa mga halimbawa ni Jehova nga Dios kag ni Jesucristo, makapalambo kita sing diosnon nga personalidad. Kag makatuon gid kita sing daku gikan sa mga indibiduwal nga matutom nga nagaalagad sa Dios karon.

Ginpalig-on ni apostol Pablo ang iya mga bumalasa nga ‘padayon nga binagbinagon’ ang maayo nga kinaiya kag iban pa nga dalayawon nga mga butang. Ang paghimo sini magaresulta gid sa pagpakamaayo sang Dios. (Filipos 4:​8, 9) Paagi sa bulig ni Jehova, magamadinalag-on kita sa pagpalambo sing maayo nga kinaiya.

[Retrato sa pahina 6]

Himua ang pagpamalandong nga bahin sang imo pagtuon sa Biblia

[Retrato sa pahina 7]

Magpalambo sing diosnon nga personalidad paagi sa pag-ilog kay Cristo Jesus