Ang “Dead Sea Scrolls”—Ngaa Dapat Ka Mangin Interesado sa Sini?

Antes matukiban ang Dead Sea Scrolls, ang pinakadaan nga matigayon nga mga manuskrito sang Hebreong Kasulatan naghalin pa sang mga ikasiam kag ikapulo nga siglo C.⁠E. Masaligan gid bala ini nga mga manuskrito subong matuod gid nga pagpaalinton sang Pulong sang Dios, sanglit ang pagsulat sa Hebreong Kasulatan natapos sing kapin sa isa ka libo ka tuig antes sini? Si Propesor Julio Trebolle Barrera, isa ka katapo sang internasyonal nga grupo sang mga editor sang Dead Sea Scrolls, nagsiling: “Ang Isaiah Scroll [halin sa Qumran] nagahatag sing di-mahimutig nga pamatuod nga ang pagpaalinton sa mga teksto sang Biblia sa sulod sang kapin sa isa ka libo ka tuig paagi sa mga kamot sang Judiyo nga mga manugkopya suno gid sa kamatuoran kag mahalungon.”

ANG linukot nga ginapatuhuyan ni Barrera nagaunod sang kompleto nga tulun-an sang Isaias. Sa karon, sa kapin sa 200 ka manuskrito sang Biblia nga nasapwan sa Qumran, nakilala ang mga bahin sang tagsa ka tulun-an sang Hebreong Kasulatan magluwas lamang sa tulun-an sang Ester. Indi kaangay sa Isaiah Scroll, ang kalabanan ginarepresentar paagi lamang sa mga pinanid, nga nagaunod sang kubos sa isa ka ikanapulo nga bahin sang bisan anong espesipiko nga tulun-an. Ang mga tulun-an sang Biblia nga bantog gid sa Qumran amo ang mga Salmo (36 ka kopya), Deuteronomio (29 ka kopya), kag Isaias (21 ka kopya). Amo man ini ang mga tulun-an nga masunson gid nga ginakutlo sa Cristianong Griegong Kasulatan.

Bisan pa ginapakita sang mga linukot nga wala sing mga pagbag-o sa sadsaran nga kaundan sang mga teksto sa Biblia, ginapakita man sini nga sa pila ka kasangkaron may nagkalainlain nga mga bersion sang mga teksto sa Hebreong Biblia nga gingamit sang mga Judiyo sang panag-on sang Ikaduha nga Templo, ang tagsatagsa may kaugalingon nga mga kinatuhayan. Indi tanan nga linukot pareho sa Masoretiko nga teksto sa pagtigbato ukon sa tinaga. Ang iban mas malapit sa Griegong Septuagint. Sang nagligad, ginhunahuna sang mga iskolar nga ang mga kinatuhayan sa Septuagint mahimo nga resulta sang mga sayop ukon sang hungod pa gani nga mga pagsal-ot nga bag-ong mga ideya sang manugbadbad. Ginapakita karon sang mga linukot nga madamo sining mga kinatuhayan ang bangod gid sa mga kinatuhayan sa Hebreong teksto. Mahimo nga amo ini ang rason kon ngaa sa pila ka hitabo ang unang mga Cristiano nagbalikwat sang Hebreong Kasulatan nga mga teksto nga nagagamit sang mga tinaga nga tuhay sa Masoretiko nga teksto.​​—⁠Exodo 1:​5; Binuhatan 7:⁠14.

Sa amo, ining hamili nga tukib sang mga linukot kag mga pinanid sang Biblia nagahatag sing maayo gid nga sadsaran para sa pagtuon sang pagpaalinton sang Hebreong Kasulatan nga teksto. Ginpamatud-an sang Dead Sea Scrolls ang kapuslanan sang Septuagint kag sang Samaritan Pentateuch para sa pagpaanggid sa mga teksto. Nagahatag ini sing dugang pa nga reperensia para sa mga manugbadbad sang Biblia sa pagbinagbinag sang posible nga pagpauswag sa Masoretiko nga teksto. Sa pila ka kahimtangan, ginpalig-on nila ang mga desisyon sang New World Bible Translation Committee sa pagpasag-uli sang ngalan ni Jehova sa mga lugar diin ginkuha ini anay gikan sa Masoretiko nga teksto.

Ang mga linukot nga nagalaragway sang mga pagsulundan kag mga pagpati sang Qumran nga sekta nagapaathag gid nga indi lamang isa ka porma ang  Judaismo sang panahon ni Jesus. Ang Qumran nga sekta may mga tradisyon nga tuhay sa ila sang mga Fariseo kag mga Saduceo. Bangod sining mga kinatuhayan mahimo nga nagpaamulya ang sekta sa kahanayakan. Nasal-an nila ang ila kaugalingon nga amo ang katumanan sang Isaias 40:3 tuhoy sa isa ka tingog sa kahanayakan nga nagatadlong sang dalan ni Jehova. Pila ka bahin sang linukot ang nagapatuhoy sa Mesias, nga ang iya pagkari nakita sang mga awtor nga malapit na. Talalupangdon gid ini ilabi na bangod sang komento ni Lucas nga ‘ang mga tawo nagapaabot’ sa pagkari sang Mesias.​—⁠Lucas 3:⁠15.

Ang Dead Sea Scrolls nagabulig sa aton sa pila ka kasangkaron nga mahangpan ang konteksto sang kabuhi sang mga Judiyo sang tion nga nagbantala si Jesus. Nagahatag ini sang impormasyon nga sarang magamit sa isa ka sistematiko nga pagtuon sa mga kaanggid kag mga kinatuhayan para sa pagtuon sa dumaan nga Hebreo kag sa teksto sang Biblia. Apang madamo sang mga teksto sang Dead Sea Scrolls ang nagakinahanglan gihapon sang maid-id nga pag-usisa. Busa, mahimo nga may matigayon pa nga bag-o nga mga paghangop. Huo, ang labing daku nga tukib sang arkeolohiya sang ika-20 nga siglo padayon nga nagapakunyag sa mga iskolar kag sa mga estudyante sang Biblia samtang nagapadulong kita sa ika-21 nga siglo.

[Picture Credit Lines sa pahina 7]

Mga kinutkutan sa Qumran: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; manuskrito: Sa maayong kabubut-on sang Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem