Si Cyril kag si Methodius—Mga Manugbadbad sang Biblia nga Nag-imbento sing Isa ka Alpabeto

“Ginbawtismuhan ang amon pungsod apang wala kami sing manunudlo. Indi namon mahangpan ang Griego ukon Latin. . . . Indi namon mahangpan ang nasulat nga mga letra ukon ang kahulugan sini; busa padal-i kami sing mga manunudlo nga makatudlo sang mga pulong sang Kasulatan kag sang kahulugan sini.”​—⁠Rostislav, prinsipe sang Moravia, 862 C.⁠E.

SA KARON, ang kapin sa 435 milyones ka tawo nga nagahambal sing lenguahe nga Slaviko makatigayon sing isa ka badbad sang Biblia sa ila mismo tumandok nga pinulungan.⁠ * Sa sini, 360 milyones ang nagagamit sing Cyrilliko nga alpabeto. Apang, sang nagligad nga 12 ka siglo wala sing nasulat nga lenguahe ukon alpabeto sa mga dialekto sang ila mga katigulangan. Ang mga tawo nga nagbulig sa pagtadlong sang kahimtangan amo ang mag-utod nga sanday Cyril kag Methodius. Masapwan sang mga tawo nga nagahigugma sang Pulong sang Dios nga ang masidla kag mapahituon nga mga panikasog sining duha ka mag-utod naghimo sing makawiwili nga bahin sa kasaysayan sa pag-amlig kag pagpalapnag sang Biblia. Sin-o sila, kag ano nga mga balagbag ang ila gin-atubang?

“Ang Pilosopo” kag ang Gobernador

Si Cyril (827-869 C.⁠E., ginhingalanan anay nga Constantine) kag si Methodius (825-885 C.⁠E.) natawo sa isa ka halangdon nga pamilya sa Tesalonica, Gresya. Ang Tesalonica sadto isa ka siudad nga may duha ka hambal; ang mga pumuluyo sini nagahambal sing Griego kag sing isa ka sahi sang Slaviko. Ang presensia sang madamo nga Slav kag ang suod nga pagpakig-angot sang mga pumuluyo sini kag sang mga kumunidad sang Slav sa palibot naghatag kanday Cyril kag Methodius sing kahigayunan nga makatigayon sing kaalam sa lenguahe sang taga-nabagatnan nga mga Slav. Kag ang isa ka biograpo ni Methodius naghinambit pa gani nga ang ila iloy Slaviko.

Sang mapatay ang iya amay, nagsaylo si Cyril sa Constantinople, ang kapital sang Byzantine nga Emperyo. Nagtuon sia didto sa unibersidad sang emperyo kag nakig-upod sa kilala nga mga manunudlo. Nangin manugtatap sia sang librarya sang Hagia Sophia, ang labing kilala nga tinukod sang simbahan sa Nasidlangan, kag sang ulihi nangin isa ka propesor sang pilosopiya. Ang matuod, bangod sang iya mga hinimuan sa akademya, ginhayuan si Cyril nga Ang Pilosopo.

Sa amo man nga tion, si Methodius nagsunod sa karera man sang iya amay​—⁠ang politika. Nalab-ot niya ang ranggo sang archon (gobernador) sa dulunan sang Byzantine nga distrito diin nagapuyo ang madamo nga Slav. Apang, nagkadto sia sa isa ka monasteryo sa Bithynia, Asia Minor. Ginbuylugan sia didto ni Cyril sang 855 C.⁠E.

 Sang 860 C.⁠E., ginpadala sang patriarka sang Constantinople ang mag-utod sa isa ka misyon sa iban nga pungsod. Ginpadala sila sa mga Khazar, mga tawo nga nagapuyo sa aminhan-sidlangan sang Black Sea, nga nagapalibog kon bala sa Islam, Judaismo, kag sa Cristianismo sila mabuylog. Samtang nagapadulong didto, naghapit anay sing makadali si Cyril sa Chersonese, sa Crimea. Nagapati ang pila ka iskolar nga nagtuon sia didto sing Hebreo kag Samaritano kag ginbadbad niya ang isa ka gramatika sa Hebreo sa lenguahe sang mga Khazar.

Panawagan Gikan sa Moravia

Sang 862 C.⁠E., si Rostislav, prinsipe sang Moravia (ang modernong-adlaw nga nasidlangan nga Czechia, nakatundan nga Slovakia, kag nakatundan nga Hungary), nagpangabay kay Emperador Michael III sang Byzantium nga makita sa nagabukas nga parapo​—⁠nga magpadala sia sing mga manunudlo sa Kasulatan. Natudluan na sang mga panudlo sang simbahan paagi sa mga misyonero gikan sa East Frankish nga ginharian (karon Alemanya kag Austria) ang nagahambal sing Slav nga mga pumuluyo sang Moravia. Apang, nabalaka si Rostislav sa impluwensia sang mga tribo sa Alemanya tuhoy sa politika kag relihion. Nagalaum sia nga ang relihioso nga kaangtanan sa Constantinople makabulig sa iya pungsod nga magpabilin nga independiente sa politika kag relihion.

Namat-od ang emperador nga ipadala sanday Methodius kag Cyril sa Moravia. Kuwalipikado gid sa akademya, edukasyon, kag lenguahe ang mag-utod para himuon ina nga misyon. Ang isa ka biograpo sang ika-siam nga siglo nagasugid sa aton nga ang emperador, sa pagpilit sa ila nga magkadto sa Morovia, nangatarungan: “Mga tumandok kamo sang Tesalonica, kag ang tanan nga taga-Tesalonica nagahambal sing puro nga Slav.”

Nahimo ang Isa ka Alpabeto kag Isa ka Badbad Sang Biblia

Mga binulan antes sang ila paglakat, si Cyril naghanda para sa misyon paagi sa paghimo sing isa ka sinulat nga alpabeto para sa mga Slav. Maanting kuno ang iya palamatin-an sa ponetika. Sa amo, nagagamit sing Griego kag Hebreo nga mga karakter, gintilawan niya nga maghimo sing isa ka letra para sa tagsa ka tunog sa Slavoniko.⁠ * Ginapatihan sang pila ka manugpanalawsaw nga nakahinguyang na sia sing pila ka tuig sa pagpahamtang sing sadsaran para sa sina nga alpabeto. Kag indi pa mapat-od kon ano gid ang eksakto nga porma sang alpabeto nga ginhimo ni Cyril.​—⁠Tan-awa ang kahon “Cyrilliko ukon Glagolitiko?”

Sa amo man nga tion, naglansar si Cyril sing isa ka madasig nga programa sa pagbadbad sang Biblia. Suno sa tradisyon, nagsugod sia paagi sa pagbadbad sang una nga dinalan sang Ebanghelyo ni Juan gikan sa Griego pakadto sa Slavoniko,  nagagamit sang bag-o nahimo nga alpabeto: “Sa ginsuguran ang Pulong amo ang. . .” Ginpadayon badbad ni Cyril ang apat ka Ebanghelyo, ang mga sulat ni Pablo, kag ang tulun-an sang Salmo.

Nagaisahanon lang bala sia sa pagpangabudlay? Mahimo gid nga ginbuligan sia ni Methodius. Apang, ang libro nga The Cambridge Medieval History nagsiling: “Mahimo gid nga [si Cyril] nagpabulig sa iban, una sa tanan mahimo mga tumandok mismo nga Slav nga nakatuon sang Griego. Kon usisaon naton ang pinakadumaan nga mga badbad, . . . may mabakod gid nga pamatuod kita sing isa ka maayo nga sahi sang Slavoniko nga lenguahe, nga nagapakita nga ang kaupod nga naghimo mga Slav mismo.” Ang nabilin nga bahin sang Biblia nakumpleto sang ulihi ni Methodius, subong sang mahibaluan pa naton.

“Kaangay Sang mga Uwak sa Ibabaw Sang Isa ka Dapay”

Sang 863 C.⁠E., sanday Cyril kag Methodius nagsugod sang ila misyon sa Moravia, diin mainit sila nga gin-abiabi. Ang ila hilikuton naglakip sa pagtudlo sa isa ka grupo sang lokal nga mga tawo sang bag-ong naimbento nga sulat sa Slavoniko, magluwas sa pagbadbad sa mga teksto sa Biblia kag liturhiya.

Apang, indi ini mahapos. Ang Frankish nga klerigo sa Moravia masingki nga namatok sa paggamit sing Slavoniko. Ginsakdag nila ang trilinguist nga teoriya, nagapangatarungan nga ang Latin, Griego, kag Hebreo lamang ang bagay nga gamiton sa pagsimba. Nagalaum nga matigayon ang pagsuporta sang papa sa ila bag-ong nahimo nga nasulat nga lenguahe, ang mag-utod naglakbay pakadto sa Roma sang 867 C.⁠E.

Samtang nagalakbay, sang didto sa Venice, nasumalang nanday Cyril kag Methodius ang isa pa ka grupo sang Latin nga mga klero nga trilinguist. Ang isa ka manunulat sang kabuhi ni Cyril sang Edad Media nagsugid sa aton nga ang lokal nga mga obispo, mga pari, kag mga monghe nagpakamalaut sa iya “kaangay sang mga uwak sa ibabaw sang isa ka dapay.” Suno sa sina nga kasaysayan, si Cyril nagsabat paagi sa pagkutlo sang 1 Corinto 14:​8, 9: “Kay sa pagkamatuod, kon ang trumpeta nagatunog sing indi maathag, sin-o ang magahanda para sa inaway? Sa amo man nga paagi, kon indi kamo paagi sa dila magpamulong sing pulong nga mahapos hangpon, paano mahibaluan kon ano ang ginhambal? Kamo, sa pagkamatuod, magahambal sa hangin.”

Sang nakalambot gid man sa Roma ang mag-utod, si Papa Adrian II naghatag sing bug-os nga pahanugot nga gamiton nila ang Slavoniko. Pagligad sang pila ka bulan, kag samtang yara sa Roma, malubha nga nagmasakit si Cyril. Sa kubos sa duha ka bulan sang ulihi, napatay sia sa edad nga 42.

Ginpalig-on ni Papa Adrian II si Methodius nga magbalik sa pagtrabaho sa Moravia, malapit sa banwa sang Nitra, nga ginatawag karon nga Slovakia. Nagalaum nga mapalig-on ang iya impluwensia sa sina nga duog, ang papa naghatag kay Methodius sing sulat nga nagapahanugot sang paggamit sing Slavoniko kag gintangdo sia nga arsobispo. Apang, sang 870 C.⁠E., si Methodius gindakop sang Frankish nga obispo nga si Hermanrich, sa bulig ni Prinsipe Svatopluk sang Nitra. Ginpriso sia sa sulod sang duha ka tuig kag tunga sa isa ka monasteryo sa nabagatnan-nasidlangan sang Alemanya. Sang ulihi, si Papa Juan VIII, ang nagtal-us kay Adrian II, nagmando nga hilwayon si Methodius, nagpabalik sa iya mismo diosesis, kag nagpasalig liwat sang pagsakdag sang papa sa paggamit sang Slavoniko sa pagsimba.

Apang nagpadayon ang pagpamatok gikan sa Frankish nga klerigo. Madinalag-on nga ginpangapinan ni Methodius ang iya kaugalingon batok sa mga panumbungon sang pagkaerehes, kag nakatigayon sia sang ulihi sing isa ka mando gikan kay Papa Juan VIII nga nagahatag sa iya sing awtoridad nga gamiton ang Slavoniko sa simbahan. Subong sang ginbaton sang papa karon, si Juan Paulo II, ang kabuhi ni Methodius ginhinguyang sa “tunga sang mga paglakbay, gutom, pag-antos, pagpamatok kag paghingabot, . . . bisan sa isa ka panag-on sang mapintas nga pagkabilanggo.” Natabo ini sa mga kamot sang mga obispo kag mga prinsipe nga nagasakdag sa Roma.

Ang Bug-os nga Biblia Ginbadbad

Walay sapayan sang wala-untat nga pagpamatok, natapos ni Methodius, sa bulig sang pila ka manunulat paagi sa shorthand, ang pagbadbad sa nabilin nga bahin sang Biblia sa Slavoniko. Suno sa tradisyon, natapos niya ining daku nga hilikuton sa sulod lamang sang walo ka bulan. Apang, wala niya ginbadbad ang apokripal nga mga libro sang mga Macabeo.

 Sa karon, indi gid mahapos mahibaluan sing husto ang kalidad sang pagbadbad nga ginhimo nanday Cyril kag Methodius. Pila na lamang ka kopya sang manuskrito ang yara gihapon nga malapit sa petsa sang nahauna nga pagbadbad. Paagi sa pag-usisa sadtong talagsahon nga una nga mga kopya, ang mga linguista nakatalupangod nga ang pagbadbad sibu kag nagpaalinton sing natural nga pagbadbad. Ang balasahon nga Our Slavic Bible nagasiling nga ang duha ka mag-utod “naghimo sing madamong bag-o nga mga tinaga kag mga ekspresyon . . . Kag ginhimo nila ini upod ang dalayawon nga pagkasibu [kag] naghatag sa Slaviko nga lenguahe sing isa ka indi matupungan nga kadamuon sang bokabularyo.”

Isa ka Dayon nga Panublion

Pagkatapos mapatay si Methodius sang 885 C.⁠E., gintabog ang iya mga disipulo gikan sa Moravia sang ila Frankish nga mga kaaway. Nagdangop sila sa Bohemia, sa nabagatnan nga Poland, kag Bulgaria. Sa amo ang hilikuton nanday Cyril kag Methodius nagpadayon kag naglapnag. Ang Slavoniko nga lenguahe, nga ginhatagan sing isa ka nasulat kag mas permanente nga porma sang duha ka mag-utod, naglapnag, nag-uswag, kag sang ulihi nangin nanuhaytuhay. Sa karon, ang pamilya nga Slaviko nagalakip sang 13 ka magkatuhay nga mga lenguahe kag madamo nga mga dialekto.

Dugang pa, ang maisog nga mga panikasog nanday Cyril kag Methodius sa pagbadbad sang Biblia nagresulta sa nagkalainlain nga Slaviko nga mga badbad sang Kasulatan nga matigayon karon. Nakabenepisyo ang minilyon nga nagahambal sini nga mga lenguahe paagi sa pagtigayon nila sang Pulong sang Dios sa ila lenguahe. Walay sapayan sang masingki nga pagpamatok, daw ano ka matuod ang mga pulong: ‘Ang pulong sang aton Dios magapadayon tubtob sa walay latid nga tion’!​—⁠Isaias 40:⁠8.

[Mga nota]

[Kahon sa pahina 29]

Cyrilliko ukon Glagolitiko?

Ang kinaiya sang alpabeto nga ginhimo ni Cyril nagpautwas sing madamo nga binais, kay ang mga linguista indi makapat-od kon ano nga alpabeto ini. Ang alpabeto nga ginatawag nga Cyrilliko ginapasad sing suod sa Griego nga alpabeto, nga sa di-magkubos may dose ka dugang pa nga mga letra nga gin-imbento sa pagpresentar sa Slavoniko nga tunog nga indi masapwan sa Griego. Apang, ang pila ka dumaan nga Slavoniko nga mga manuskrito, naggamit sing tuhay gid nga alpabeto, nga ginatawag karon nga Glagolitiko, kag ginpatihan sang mga iskolar nga amo ini ang alpabeto nga gin-imbento ni Cyril. Ang pila ka karakter sang Glagolitiko daw naghalin sa tinalabid nga Griego ukon Hebreo. Ang pila ka karakter mahimo ginkuha sa mga diacritic sang Edad Media, apang ang kalabanan orihinal kag masibod nga mga hinimuan. Ang Glagolitiko daw tuhay gid kag orihinal. Apang, ang Cyrilliko nangin ang modernong-adlaw nga Ruso, Ukrainian, Serbian, Bulgarian, kag Macedonian nga mga alpabeto, magluwas sa 22 ka dugang pa nga mga lenguahe, ang pila sini indi Slavoniko.

[Mapa sa pahina 31]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Baltic Sea

(Poland)

Bohemia (Czechia)

Moravia (E. Czechia, W. Slovakia, W. Hungary)

Nitra

EAST FRANKISH KINGDOM (Germany & Austria)

ITALY

Venice

Rome

Mediterranean Sea

BULGARIA

GREECE

Thessalonica

(Crimea)

Black Sea

Bithynia

Constantinople (Istanbul)

[Retrato sa pahina 31]

Slavoniko nga Biblia sa Cyrilliko nga sinulatan sang 1581

[Credit Line]

Biblia: Narodna in univerzitetna knjižnica-Slovenija-Ljubljana