Tan-awa ang Naghimo sang Makatilingala nga mga Butang!

“Pahimunong ka kag talupangda ang makatilingala nga mga binuhatan sang Dios.”—⁠Job 37:14.

1, 2. Sang 1922, anong makatilingala nga tukib ang ginhimo, kag ano ang reaksion?

ANG arkeologo kag ang Ingles nga halangdon nagbuligay sa sulod sang mga tinuig sa pagpangita sing bahandi. Sang ulihi, sang Nobiembre 26, 1922, sa lulubngan sang mga paraon sang Egipto sa bantog nga Nalupyakan sang mga Hari, nakita sang arkeologo nga si Howard Carter kag ni Lord Carnarvon ang ila gid ginapangita​—⁠ang lulubngan ni Paraon Tutankhamen. Pag-abot sa isa ka sirado nga ganhaan, nagbarina sila. Ginsuok ni Carter ang isa ka kandila kag naglili sa sulod.

² Si Carter nagsaysay sang ulihi: “Sang si Lord Carnarvon, nga indi na makaagwanta sa paghawathawat, mausisaon nga namangkot, ‘May nakita ka bala?’ kinahanglan ko ang daku gid nga panikasog agod mabungat ang mga tinaga, ‘Huo, makatilingala nga mga butang.’ ” Lakip sa linibo ka bahandi sa lulubngan amo ang isa ka puro bulawan nga lungon. Mahimo nakita mo na ang pila sining “makatilingala nga mga butang” sa mga retrato ukon sa eksibit sa museo. Apang, makatilingala man ini nga mga eksibit sa museo, mahimo nga wala ini sing kahilabtanan sa imo kabuhi. Gani magliton kita sa makatilingala nga mga butang nga pat-od gid nga may kahilabtanan kag may kapuslanan sa imo.

3. Diin kita makakita sing impormasyon tuhoy sa makatilingala nga mga butang nga mapuslanon sa aton?

³ Halimbawa, hunahunaa ang isa ka tawo nga nagkabuhi madamong siglo na nga nakaligad, isa ka tawo nga mas talalupangdon sangsa kay bisan sin-o nga artista, baganihan sa hampang, ukon katapo sang harianon nga pamilya. Gintawag sia nga pinakabantog sa tanan nga taga-Sidlangan. Kilala mo ang iya ngalan​—⁠si Job. Isa ka bug-os nga tulun-an sa Biblia ang ginsulat tuhoy sa iya. Apang, ang isa sang mga kadungan ni Job, ang pamatan-on nga si Elihu, napilitan nga tadlungon sia. Daw ginasiling ni Elihu nga ginhatagan ni Job sing sobra nga igtalupangod ang iya kaugalingon kag ang mga tawo sa palibot niya. Sa Job kapitulo 37, makita naton ang pila pa ka espesipiko kag maalamon nga laygay nga may daku gid nga kapuslanan sa tagsatagsa sa aton.​—⁠Job 1:1-3; 32:1⁠–​33:12.

4. Ano ang nagdul-ong sa laygay ni Elihu nga narekord sa Job 37:14?

⁴ Ang kuno tatlo ka abyan ni Job nagpamulong sing malawig tuhoy sa mga butang nga, sa banta nila, nakasala si Job sa hunahuna ukon buhat. (Job 15:1-6, 16; 22:5-10) Si Elihu mapailubon nga naghulat tubtob natapos yadto nga paghambalanay. Nian nagpamulong sia nga may paghantop kag kaalam.  Ginsambit niya ang madamong mapuslanon nga mga punto, apang talupangda ining importante nga panghunahuna: “Pamatii ini, O Job; pahimunong ka kag talupangda ang makatilingala nga mga binuhatan sang Dios.”​—⁠Job 37:14.

Ang Isa nga Naghimo Sang mga Binuhatan

5. Ano ang nadalahig sa “makatilingala nga mga binuhatan sang Dios” nga ginpatuhuyan ni Elihu?

⁵ Talupangda nga wala magpanugda si Elihu nga talupangdon ni Job ang iya kaugalingon, si Elihu mismo, ukon ang iban pa nga mga tawo. Maalamon nga ginlaygayan ni Elihu si Job​—⁠kag kita⁠​—⁠nga talupangdon ang makatilingala nga mga binuhatan ni Jehova nga Dios. Ano sa banta mo ang ginalakip sa prase nga “makatilingala nga mga binuhatan sang Dios”? Isa pa, bangod sang imo pagkabalaka sa kapagros, sa kuwarta, sa palaabuton, sa imo pamilya, sa mga katrabaho, kag sa mga kaingod, ngaa dapat talupangdon ang mga binuhatan sang Dios? Sa walay duhaduha, ang makatilingala nga mga binuhatan ni Jehova nga Dios nagalakip sang iya kaalam kag sang iya awtoridad sa pisikal nga mga tinuga sa palibot naton tanan. (Nehemias 9:⁠6; Salmo 24:⁠1; 104:24; 136:​5, 6) Agod mangin maathag ini, talupangda ang isa ka punto sa tulun-an ni Josue.

6, 7. (a) Anong makatilingala nga mga binuhatan ang ginhimo ni Jehova sang adlaw ni Moises kag ni Josue? (b) Kon nasaksihan mo ang bisan diin man sadto nga mga binuhatan sang panahon ni Moises kag ni Josue, ano ang mangin reaksion mo?

⁶ Si Jehova nagpadala sing mga kalalat-an sa dumaan nga Egipto kag wala madugay pagkatapos sina, ginpihak niya ang Dagat nga Mapula agod pangunahan ni Moises ang dumaan nga mga Israelinhon padulong sa kahilwayan. (Exodo 7:1⁠–​14:31; Salmo 106:​7, 21, 22) May kaanggid man nga hitabo nga ginsaysay sa Josue kapitulo 3. Dapat pangunahan ni Josue, nga salili ni Moises, ang katawhan sang Dios patabok sa isa pa ka suba kag pasulod sa Ginsaad nga Duta. Si Josue nagsiling: “Magpakabalaan kamo, kay buwas magahimo si Jehova sing makatilingala nga mga butang sa tunga ninyo.” (Josue 3:⁠5) Anong makatilingala nga mga butang?

⁷ Ti, ginapakita sang kasaysayan nga ginpihak ni Jehova ang isa ka tubigon nga alagyan, ang Suba Jordan, agod makaagi ang linibo ka kalalakin-an, kababayin-an, kag kabataan sa mamala nga duta. (Josue 3:7-17) Kon didto kita anay nga nagatan-aw sa pagpihak sang suba kag sa pagtabok sadtong tanan nga tawo, mahimo nga magadayaw gid kita kon daw ano ka makatilingala yadto nga hinimuan! Ginpakita sini ang gahom sang Dios sa mga tinuga. Apang, karon mismo​—⁠sa aton panahon⁠​—⁠may mga butang nga pareho man ka makatilingala. Agod makita kon ano ang pila sini kag kon ngaa dapat naton ini talupangdon, binagbinaga ang Job 37:5-7.

8, 9. Anong makatilingala nga mga binuhatan ang ginatudlo sang Job 37:5-⁠7, apang ngaa dapat naton hunahunaon ini?

⁸ Si Elihu nagsiling: “Ginapadaguob sang Dios ang iya tingog sa makatilingala nga paagi, ginahimo ang dalagku nga mga butang nga indi naton mahangpan.” Ano ang ginahunahuna ni Elihu tuhoy sa paghimo sang Dios sing mga butang sa “makatilingala nga paagi”? Ti, ginhinambitan niya ang niebe kag ang ulan. Ginapadulog sini ang pagpangabudlay sang isa ka mangunguma sa iya uma, nagahatag sa iya sing tion kag rason agod binagbinagon ang mga binuhatan sang Dios. Mahimo nga indi kita mga mangunguma, apang mahimo kita maapektuhan sang ulan kag niebe. Depende kon diin man kita nagapuyo, ang niebe kag ulan mahimo man magpadulog sang aton mga hilikuton. Nagahinguyang bala kita sing tion agod pamalandungan kon sin-o ang yara sa likod sining mga katingalahan kag kon ano ang kahulugan sini? Nahimo mo na bala ini?

⁹ Sing talalupangdon, subong sang mabasa naton sa Job kapitulo 38, si Jehova nga Dios mismo nagpakita sing amo man nga panghunahuna, samtang ginapamangkot niya sing maathag si Job. Bisan pa ginpamangkot ini sang aton Manunuga kay Job, maathag gid nga may kahilabtanan ini sa aton panimuot, sa aton pagkabuhi, kag sa aton palaabuton. Gani tan-awon naton kon ano ang ginpamangkot sang Dios, kag hunahunaon naton kon ano ang mga ginapahangop sini, huo, himuon naton ang ginalaygay sa aton sang Job 37:14 nga dapat naton himuon.

10. Ano ang dapat nga epekto sa aton sang Job kapitulo 38, kag ano nga mga pamangkot ang ginapautwas sini?

¹⁰ Ang kapitulo 38 nagabukas: “Ginsabat ni Jehova si Job gikan sa buhawi kag nagsiling: ‘Sin-o ining nagapagumon sang laygay paagi sa mga pulong nga walay ihibalo? Wagkusi ang imo mga balikawang, palihug, subong sang mabukod nga lalaki, kag pamangkuton ko ikaw, kag sugiran mo ako.’ ” (Job 38:​1-3) Ginapahamtang sini ang hunahuna. Nagbulig ini kay Job nga ipasibu ang iya panghunahuna sa katunayan nga nagatindog sia sa atubangan sang Manunuga sang uniberso kag nga may salabton sia sa iya. Nagakaigo man ina nga himuon naton kag sang aton mga katubotubo. Nian ginpatalupangod sang Dios ang mga butang nga ginsambit ni Elihu. “Diin  ka bala sang ginpasad ko ang duta? Sugiri ako, kon nahibaluan mo ang paghangop. Sin-o ang nagpat-od sang takus sini, kon nahibaluan mo, ukon sin-o ang nag-unat sang pisi nga inugtakus sa ibabaw sini? Sa ano ginlubong ang may suksukan nga mga tulungtungan sini, ukon sin-o ang nagpasad sang batong pamag-ang sini?”​—⁠Job 38:4-6.

11. Anong mga paghangop ang ginapatalupangod sa aton sang Job 38:4-6?

¹¹ Diin si Job​—⁠diin ang bisan sin-o sa aton⁠​—⁠sang gintuga ang duta? Kita bala ang mga arkitekto nga nagdesinyo sang aton duta kag, gikan sa sina nga desinyo, nagpasad sang mga takus subong nga daw paagi sa isa ka ruler? Indi, sa pagkamatuod! Ang mga tawo wala pa gani sadto. Subong nga ang aton duta daw isa ka tinukod, ang Dios nagpamangkot: “Sin-o ang nagpasad sang batong pamag-ang sini?” Nahibaluan naton nga hustuhan lamang ang kalayuon sang duta gikan sa aton adlaw agod mabuhi kag magbuad kita. Kag hustuhan man ang kadakuon sini. Kon ang duta dakudaku pa, ang hidrohena nga gas indi magapalayo sa aton atmospera kag mahimo nga wala sing mabuhi sa aton planeta. Sing maathag, may isa nga “nagpasad sang batong pamag-ang sini” sa hustuhan nga lugar. Si Job bala nagakabagay dayawon? Kita bala? Ukon si Jehova nga Dios?​—⁠Hulubaton 3:19; Jeremias 10:12.

May mga Sabat Bala ang Tawo?

12. Ang pamangkot nga masapwan sa Job 38:⁠6 nagadul-ong sa aton nga hunahunaon ang ano?

¹² Ang Dios nagpamangkot man: “Sa ano ginlubong ang may suksukan nga tulungtungan sini?” Indi bala ina isa ka nagapahunahuna nga pamangkot? Ayhan pamilyar kita sa termino nga wala anay mahibalui ni Job​—⁠ang grabidad. Nahangpan sang kalabanan sa aton nga ang puwersa sang grabidad gikan sa daku nga adlaw nagahupot sang aton duta sa duog sini, kon sa aton pa nalubong ang may suksukan nga tulungtungan sini. Apang, sin-o bala ang nakahangop sing maayo sang grabidad?

13, 14. (a) Ano ang dapat batunon tuhoy sa grabidad? (b) Ano ang dapat nga reaksion naton sa kahimtangan nga ginapatalupangod sang Job 38:6?

¹³ Ang libro nga ginbalhag sining karon lang nga natig-uluhan The Universe Explained nagabaton nga ‘ang grabidad amo ang labing kilala, apang wala gid mahangpi, sa mga puwersa sang kinaugali.’ Nagsiling pa ini: “Ang puwersa sang grabidad daw nagatabok gilayon sa walay unod nga espasyo, nga wala sing bisan ano man maathag nga paagi kon paano ini ginahimo. Apang, sining ulihi nga tinuig, ginahaumhaum sang mga pisiko nga ang grabidad mahimo nagalakbay sa mga balod nga ginahuman sang mga partikulo nga ginatawag mga graviton . . . Apang wala gid sing nakasiguro kon nagaluntad ini.” Hunahunaa lamang kon ano ang ginapahangop sini.

¹⁴ Ang siensia nag-uswag sa sulod sang 3,000 ka tuig kutob sang ginpamangkot ini ni Jehova kay Job. Apang, indi naton ukon sang eksperto nga mga pisiko mapaathag ang grabidad, nga nagahupot sang aton duta sa nagakaigo nga orbita, sa hustuhan nga posisyon sini agod mabuhi kita diri. (Job 26:⁠7; Isaias 45:18) Wala ini nagapahangop nga kita tanan dapat maghimo sing maid-id nga pagtuon sa mga katanhagaan sang grabidad. Sa baylo, ang pagtalupangod bisan sa sining isa ka bahin sang makatilingala nga mga binuhatan sang Dios dapat mag-apektar sang aton pagtamod sa iya. Nahayanghag ka bala sa iya kaalam kag ihibalo, kag nakita mo bala kon ngaa dapat naton tun-an sing labi pa ang tuhoy sa iya kabubut-on?

15-17. (a) Sa ano nakasentro ang Job 38:8-11, nga nagadul-ong sa anong mga pamangkot? (b) Ano ang dapat batunon may kaangtanan sa ihibalo tuhoy sa kadagatan kag sa ila nahamtangan sa globo?

¹⁵ Ginpadayon sang Manunuga ang iya pagpamangkot: “Sin-o ang naglambay sa dagat sing mga ganhaan, nga nagsagawak subong sang pagguwa sini gikan sa taguangkan; sang ginbutang ko ang panganod subong panapton sini kag ang pitipit nga kadudulman  subong malapad nga wagkus sini, kag gintukod ko sa sini ang akon mga palatukuran kag ginbutang ang mga pintal kag mga ganhaan, kag nagsiling ako, ‘Tubtob diri ka makalambot, kag indi na maglakbang; kag diri ang dulunan sang imo bugalon nga mga balod’?”​—⁠Job 38:8-11.

¹⁶ Ang paglambay sa dagat nagadalahig sa mga kontinente, sa kadagatan, kag sa mga taub kag mga hunas. Daw ano kadugay na ini ginapanilagan kag ginatun-an sang tawo? Sa sulod sang linibo ka tuig​—⁠kag labi na gid kaid-id sang nagligad nga siglo. Mahimo maghunahuna ka nga ang kalabanan sang dapat mahibaluan tuhoy sa sini dapat nga nahibaluan na karon. Apang, sa sining tuig 2001, kon gin-usisa mo ina nga topiko sa dalagku nga mga librarya ukon gingamit ang daku nga ikasarang sa pagpanalawsaw sa Internet agod mahibaluan ang pinakaulihi nga mga katunayan, ano ang imo makita?

¹⁷ Sa isa ka kilala nga ensiklopedia, makita mo ini nga pagbaton: “Ang nahamtangan sang mga kontinente kag mga letso sang dagat sa kadaygan sang globo kag ang nahamtangan sang madamo nga kinaugali sang mga duta madugay na nga nalakip sa labing makawiwili nga mga problema para sa sientipiko nga pag-usisa kag paghimo sing teoriya.” Sa tapos ini masiling, ang ensiklopedia nga bag-o lang ginbalikwat naghatag sing apat ka posible nga paathag apang nagsiling nga ang mga ini “nalakip sa madamong pagsigahom.” Subong sang mahimo nga nahibaluan mo na, ang pagsigahom “nagapahangop sang indi bastante nga ebidensia agod maghatag sang tentatibo lamang nga paathag.”

18. Ano nga konklusion ang ginadul-ong sang Job 38:8-11 sa imo?

¹⁸ Wala bala sina ginapadaku nga nagakaigo gid ang mga pamangkot nga mabasa naton sa Job 38:8-11? Pat-od gid nga indi kita ang dapat hatagan sing kadungganan sa sining tanan nga nahamtangan sang aton planeta. Wala naton ginbutang ang bulan agod ang kusog sang grabidad sini makabulig sa pagpahanabo sang mga taub ukon mga hunas nga kinaandan na nga wala nagahalit sang aton baybayon ukon sang lugar nga aton ginapuy-an. Nakahibalo ka kon sin-o ang naghimo sini, ang Naghimo sang makatilingala nga mga butang.​—⁠Salmo 33:⁠7; 89:⁠9; Hulubaton 8:29; Binuhatan 4:24; Bugna 14:7.

Ihatag kay Jehova ang Nagakaigo nga Kadungganan

19. Ang mabinalaybayon nga mga ekspresyon sa Job 38:12-14 nagapatuhoy sang aton igtalupangod sa anong pisikal nga mga katunayan?

¹⁹ Ang mga tawo indi mahimo padunggan sa pagtiyog sang duta, nga ginpatuhuyan sa Job 38:12-14. Ini nga pagtiyog nagapahanabo sang pagpamanagbanag, sa masami sing tuman gid katahom. Samtang nagabutlak ang adlaw, ang dagway sang aton globo labi nga nagaathag, kaangay sang madukot nga timbre sa daga. Bisan sa paghatag sing diutay nga igtalupangod sa pagtiyog sang duta, matingala gid kita nga ang duta wala nagatiyog sing tuman kadasig, nga mahimo nga malaglagon, subong sang madali naton mahisayran. Wala man ini nagatiyog sing tuman kahinay amo nga ang mga adlaw kag mga gab-i, bangod tuman kadugay, magahatag sing sobra nga kainit kag katugnaw nga sa amo imposible mabuhi ang tawo. Sing tampad, dapat kita malipay nga gintalana sang Dios, indi sang bisan ano man nga grupo sang mga tawo, ang kadasigon sang pagtiyog.​—⁠Salmo 148:1-5.

20. Paano mo sabton ang mga pamangkot nga ginhatag sa Job 38:​16, 18?

²⁰ Karon handurawa nga ginpamangkot pa gid ikaw sang Dios: “Nakakadto ka bala sa mga tuburan sang dagat, ukon sa pagpangita sa tubigon nga kadadalman nakalibot ka bala?” Wala ni bisan isa ka oceanographer ang makahatag sing bug-os nga sabat! “Nabinagbinag mo na bala sing maalamon ang malapad nga mga duog sang duta? Ihambal mo, kon nahibaluan mo ini tanan.” (Job 38:​16, 18) Naduaw mo na bala kag nalagulad ang tanan nga duog sa duta, ukon bisan ang kalabanan sini? Pila ka pagkabuhi bala ang hinguyangon agod mahatagan sing igtalupangod ang matahom nga mga lugar kag mga katingalahan sang aton duta? Kag daw ano gid ina ka makatilingala nga mga tion!

21. (a) Ang mga pamangkot sa Job 38:19 mahimo magpautwas sang anong sientipiko nga mga pagtamod? (b) Ang mga katunayan tuhoy sa kapawa dapat magpahulag sa aton nga himuon ang ano?

²¹ Tan-awa, man, ang mabudlay nga mga pamangkot  sa Job 38:19: “Diin, karon, ang dalan padulong sa ginapuy-an sang kapawa? Kon tuhoy sa kadudulman, diin, karon, ang duog sini?” Mahimo nahibaluan mo nga sa madugay na nga tion, ginapatihan nga ang kapawa nagalakbay subong sang isa ka balod, kaangay sang balodbalod nga makita naton sa isa ka punong. Nian sang 1905, ginpaathag ni Albert Einstein nga ang kapawa nagapanghikot kaangay sang mga hugpong, ukon mga partikulo, sang enerhiya. Ginsabat bala sini ang pamangkot? Ti, ang isa ka ulihi nga ensiklopedia namangkot: “Ang kapawa bala isa ka balod ukon isa ka partikulo?” Ini nagasabat: “Daw indi mahimo nga ang [kapawa] mangin diin sa duha bangod ang duha ka modelo [mga balod kag mga partikulo] magkatuhay katama. Ang labing maayo nga sabat amo nga ang kapawa indi diin man sa duha.” Sa gihapon, padayon kita nga ginapainitan (sing direkta kag sing indi direkta) sang silak sang adlaw, bisan wala pa sing tawo nga makahangop sing bug-os sang mga binuhatan sang Dios may kaangtanan sini. Nagakaon kita sang pagkaon kag nagahaklo sang oksiheno nga ginapatubas samtang nagapakita sing maayo nga reaksion ang mga tanom sa kapawa. Makabasa kita, makita ang nawong sang aton mga hinigugma, matan-aw ang mga pagtunod sang adlaw, kag madamo pa. Samtang ginahimo naton ina, indi bala dapat nga kilalahon naton ang makatilingala nga mga binuhatan sang Dios?​—⁠Salmo 104:​1, 2; 145:⁠5; Isaias 45:⁠7; Jeremias 31:35.

22. Ano ang reaksion ni David sang una sa makatilingala nga mga binuhatan sang Dios?

²² Ang tulumuron sang aton pagpamalandong sa makatilingala nga mga binuhatan ni Jehova agod lamang bala magdayaw kita, subong nga daw nahayanghag ukon wala makatingog bangod sini? Indi gid. Ginbaton sang dumaan nga salmista nga imposible mahangpan kag mapaathag ang tanan nga binuhatan sang Dios. Si David nagsulat: “Madamo nga butang ang imo nahimo, O Jehova nga akon Dios, bisan ang imo makatilingala nga mga binuhatan . . . Handumon ko man nga magsugid kag maghambal tuhoy sa sini, mas madamo ini sangsa akon sarang masugid.” (Salmo 40:⁠5) Apang, pat-od gid nga indi niya buot silingon nga magahipos na lamang sia tuhoy sining dalagku nga mga binuhatan. Ginpamatud-an ini ni David paagi sa iya determinasyon nga ginpabutyag sa Salmo 9:⁠1: “Dayawon ko ikaw, O Jehova, sa bug-os ko nga tagipusuon; ibantala ko ang tanan mo nga makatilingala nga binuhatan.”

23. Ano ang imo reaksion sa makatilingala nga mga binuhatan sang Dios, kag paano mo mabuligan ang iban?

 ²³ Indi bala nga dapat man kita mapahulag? Indi bala nga, bangod sang aton pagdayaw sa dalagku nga mga binuhatan sang Dios, dapat kita mapahulag nga maghambal tuhoy sa iya, tuhoy sa ginhimo niya, kag tuhoy sa himuon pa niya? Ang sabat maathag​—⁠dapat naton ‘ipahayag sa tunga sang mga pungsod ang iya himaya, sa tunga sang tanan nga katawhan ang iya makatilingala nga mga binuhatan.’ (Salmo 96:3-⁠5) Huo, mapadayag naton ang aton mapainubuson nga pag-apresyar sa makatilingala nga mga binuhatan sang Dios paagi sa pagsugid sa iban sang aton natun-an tuhoy sa iya. Bisan pa nagdaku sila sa isa ka katilingban nga wala nagatuo sa Manunuga, ang aton positibo kag impormatibo nga mga ekspresyon mahimo magpukaw sa ila agod kilalahon ang Dios. Labaw pa sa sina, mahimo ini magpahulag sa ila nga magtuon kag mag-alagad sa isa nga “nagtuga sang tanan nga butang,” ang Naghimo sang makatilingala nga mga binuhatan, si Jehova.​—⁠Bugna 4:11.

Paano Ka Magasabat?

• Ang laygay nga narekord sa Job 37:14 nagadul-ong sa imo nga hunahunaon ang tuhoy sa ano nga mga binuhatan sang Dios?

• Ano ang pila ka butang nga ginapadaku sa Job kapitulo 37 kag 38 nga indi mapaathag sing maayo sang siensia?

• Ano ang imo balatyagon tuhoy sa makatilingala nga mga binuhatan sang Dios, nga nagapahulag sa imo nga himuon ang ano?

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

[Retrato sa pahina 7]

Sin-o ang naglambay sang dagat, ginahuptan ini sa duog sini?

[Retrato sa pahina 7]

Sin-o ang nagduaw sa tanan nga matahom nga talan-awon sa aton duta, nga gintuga sang Dios?