Sugilanon sang Kabuhi

Ang Pagpadayon sa Dalanon ni Jehova amo ang Amon Kusog kag Kalipay

PANUGIRON NI LUIGGI D. VALENTINO

“Amo ini ang dalan. Lakat sa sini,” laygay ni Jehova. (Isaias 30:21) Ang pagsunod sa sini nga laygay amo ang akon tulumuron kutob pa sang nabawtismuhan ako sang nagligad nga 60 ka tuig. Maaga pa nga ginpahamtang ini nga tulumuron paagi sa halimbawa sang akon mga ginikanan nga mga imigrante halin sa Italya kag nagpuyo sa Cleveland, Ohio, E.⁠U.⁠A., sang 1921. Didto nila ginpadaku ang tatlo ka kabataan​—⁠ang akon magulang nga lalaki nga si Mike, ang akon manghod nga babayi nga si Lydia, kag ako.

GIN-USISA sang akon mga ginikanan ang nanuhaytuhay nga mga relihion apang nangampo sang ulihi bangod nalugaw-an sila. Nian isa ka adlaw sang 1932, nagpamati si Tatay sa isa ka Italyano nga programa sa radyo. Isa ini ka pagpalayag sang mga Saksi ni Jehova, kag naluyagan ni Tatay ang iya nabatian. Nagpangabay sia sing dugang pa nga impormasyon paagi sa sulat, kag isa ka Italyano nga Saksi gikan sa ulong-talatapan sang mga Saksi ni Jehova sa Brooklyn, New York, ang nagduaw sa amon. Pagkatapos sang masadya nga paghambalanay nga naglawig tubtob sa kaagahon, nakumbinsi ang akon mga ginikanan nga nakita na nila ang matuod nga relihion.

Nagsugod sa pagtambong sanday Tatay kag Nanay sa Cristianong mga miting kag malipayon nga  ginpadayon sa ila balay ang nagalakbay nga mga manugtatap. Bisan bata pa ako sadto, gin-upod ako sini nga mga lalaki kon magbantala sila kag bangod sini nahunahuna ko nga alagdon si Jehova sing bug-os tion. Ang isa anay sadto nga bisita amo si Carey W. Barber, katapo na karon sang Nagadumala nga Hubon sang mga Saksi ni Jehova. Wala magdugay, sang Pebrero 1941, ginbawtismuhan ako sa edad nga 14, kag sang 1944, nagpayunir ako sa Cleveland. Naglakat man sanday Mike kag Lydia sa dalanon sang kamatuoran sang Biblia. Gin-alagad ni Mike si Jehova tubtob napatay sia, kag gin-updan ni Lydia ang iya bana, nga si Harold Weidner, sa sulod sang 28 ka tuig sa nagalakbay nga ministeryo. Sa karon, nagaalagad sila sa pinasahi bug-os tion nga ministeryo.

Ginpabakod Sang Pagkabilanggo ang Akon Determinasyon sa Pagpadayon

Sadtong maaga nga bahin sang 1945, ginbilanggo ako sa Chillicothe Federal Prison sa Ohio bangod ginsunod ko ang akon nahanas-sa-Biblia nga konsiensia nga nahisuno sa Isaias 2:⁠4, nga nagapamulong tuhoy sa pagsalsal sang mga espada nga mangin mga punta sang arado. Sang una, pila lamang ka literatura sa Biblia nga ginabalhag sang mga Saksi ni Jehova ang gintugutan sang mga awtoridad sang prisuhan nga matigayon sang mga Saksi nga bilanggo. Apang, nagbulig ang mga Saksi halin sa kaingod nga kongregasyon. Kon kaisa, ginwigit nila ang pila ka publikasyon sa mga latagon malapit sa prisuhan. Pagkaaga, samtang ginadala ang mga bilanggo pakadto sa ila ginapangabudlayan, ginapangita nila ini nga mga publikasyon kag ginadala ini sa sulod sang prisuhan. Sang ginbilanggo ako, gintugutan na kami nga makatigayon sing dugang nga mga literatura. Walay sapayan sini, natun-an ko gid nga pakabahandion ang espirituwal nga pagkaon nga ginaaman ni Jehova​—⁠isa ka leksion nga madumduman ko gihapon sa tagsa ka tion nga mabaton ko ang bag-o nga guwa sang Ang Lalantawan ukon Magmata!

Bisan pa gintugutan kami sa paghiwat sa prisuhan sing mga miting sa kongregasyon, wala gintugutan sa pagtambong ang indi mga Saksi. Walay sapayan sini, ang pila ka opisyal sang prisuhan kag mga bilanggo nagtambong sing patago, kag ginbaton pa gani sang pila sa ila ang kamatuoran. (Binuhatan 16:30-34) Ang mga pagduaw ni Utod A. H. Macmillan isa gid ka tumalagsahon nga ginhalinan sang lugpay. Pirme niya kami ginpasalig nga ang tion nga ginhinguyang namon sa prisuhan indi walay pulos bangod ginhanas kami sini para sa palaabuton nga mga asaynment. Ining pinalangga nga magulang nga utod nangin inspirasyon gid sa akon kag nagpabakod sang akon determinasyon nga maglakat sa dalanon ni Jehova.

Nakatigayon Ako Sing Kaupod

Sang natapos ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, ginhilway kami sa bilangguan, kag ginpadayon ko ang pagpayunir, ang bug-os tion nga ministeryo. Apang sang 1947 napatay ang akon amay. Agod masuportahan ang pamilya, nagtrabaho ako sing sekular kag nangin kalipikado man nga masahista​—⁠isa ka kalantip nga nagbulig sa akon sa tion sang kabudlayan nga gin-atubang namon sang akon asawa pagligad sang mga 30 ka tuig. Apang wala na mapasunod ang akon sugilanon. Pasugira ako anay tuhoy sa akon asawa.

Isa ka hapon sang 1949 sang didto ako sa Kingdom Hall, nagtunog ang telepono. Ginsabat ko ini kag nabatian ko ang matahom nga tingog nga nagasiling: “Ako si Christine Genchur. Isa ako ka Saksi ni Jehova. Nagsaylo ako sa Cleveland agod mangita sing trabaho, kag luyag ko makig-upod sa isa ka kongregasyon.” Ang amon Kingdom Hall malayo sa iya ginaistaran, apang naluyagan ko ang iya tingog, gani ginhatag ko sa iya ang direksion pakadto sa amon tilipunan kag ginpalig-on sia nga magkadto sadto nga Domingo​—⁠ang adlaw nga magahatag ako sing pamulongpulong publiko. Sang Domingo, ako ang una nga nag-abot sa Kingdom Hall, apang wala sing nag-abot nga bag-ong utod nga babayi. Sa bug-os nga pamulongpulong, pirme ako nagapasiplat sa puwertahan, apang wala sing nag-abot. Gintawgan ko sia sang masunod nga adlaw, kag ginsiling niya nga indi pa niya sunado ang ruta sang bus. Gani nagboluntaryo ako nga makigkita sa iya agod ipaathag ini sa iya sing maayo.

Nahibal-an ko nga ang iya mga ginikanan, nga mga imigrante halin sa Czechoslovakia, nagsugod sa pagpakig-upod sa mga Estudyante sang Biblia sa tapos mabasa ang polyeto nga Where Are the Dead? Ginbawtismuhan ang iya mga ginikanan sang 1935. Sang 1938, ang amay ni Christine nangin company servant (ginatawag karon nga nagadumala nga manugtatap) sang kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova sa Clymer, Pennsylvania, E.⁠U.⁠A., kag sang 1947, ginbawtismuhan si Christine sa edad nga 16. Kadali lang sa akon nga naluyag sa sining matahom, mahunahunaon-sa-espirituwal nga utod. Ginkasal kami sang Hunyo 24, 1950,  kag sugod sadto nangin matutom ko nga kaupod si Christine, nga handa gid sa pag-una sang mga intereses sang Ginharian. Nagapasalamat gid ako kay Jehova nga nagsugot ining sangkol nga kaupod nga mag-updanay kami sa kabuhi.​—⁠Hulubaton 31:10.

Isa ka Daku nga Sorpresa

Sang Nobiembre 1, 1951, nagpayunir kami. Duha ka tuig sang ulihi, sa isa ka kombension sa Toledo, Ohio, ginsugilanon nanday Utod Hugo Riemer kag Albert Schroeder ang isa ka grupo sang mga payunir nga interesado sa misyonero nga pag-alagad. Lakip kami sa ila. Ginpalig-on kami nga magpadayon sa pagpayunir sa Cleveland, apang sang masunod gid nga bulan, nakabaton kami sing isa ka daku nga sorpresa​—⁠isa ka pangagda sa pag-eskwela sa ika-23 nga klase sang Watchtower Bible School of Gilead, nga nagsugod sang Pebrero 1954!

Samtang nagabiyahe kami pakadto sa Eskwelahan sang Gilead, nga didto anay sa South Lansing, New York, ginakulbaan gid si Christine amo nga pirme niya ako ginasilingan, “Hinaya lang ang pagmaneho!” Nagsiling ako, “Christine, kon maghinay pa kita, daw nagaparada na lang kita.” Apang, pag-abot sa eskwelahan, nangin komportable na kami. Gin-abiabi ni Utod Nathan Knorr ang grupo sang mga estudyante kag ginlagaw kami sa palibot. Ginpaathag man niya kon paano namon makinot ang tubig kag koryente, ginapadaku nga ang pagkinot isa ka maayo nga kinaiya kon nagaatipan sang mga intereses sang Ginharian. Nagtudok gid ini nga laygay sa amon hunahuna. Ginasunod namon ini gihapon.

Pagbiyahe Pakadto sa Rio

Wala madugay naggradwar kami, kag sang Disiembre 10, 1954, nagsakay kami sa eroplano sa matugnaw nga New York City, nga nakunyag sa pagbiyahe pakadto sa amon bag-o nga asaynment sa mainit nga Rio de Janeiro, Brazil. Kaupod namon sa paglakbay sanday Peter kag Billie Carrbello, nga mga masigkamisyonero. Beinte-kuatro oras ang pagbiyahe, nga may malip-ot nga pagdulog sa Puerto Rico, Venezuela, kag Belém sa naaminhan nga Brazil. Apang, bangod sang mga problema sa makina, pagligad pa sang 36 ka oras nga nakita namon sa ubos ang Rio de Janeiro. Apang katahom gid nga talan-awon! Nagaigpat-igpat ang mga suga sa siudad kaangay sang nagasiga nga mga diamante sa maitom nga tela, kag ang daw pilak nga kapawa sang bulan nagabanaag sa tubig sang Guanabara Bay.

Pila ka katapo sang pamilya Bethel ang nagsugat sa amon sa erport. Pagkatapos sang mainit nga pag-abiabi sa amon, gindul-ong nila kami sa sanga talatapan, kag nagtulog kami sang mga alas tres sang kaagahon. Pagligad sang pila ka oras, ang nagapamukaw nga alarma nagpahanumdom sa amon nga nagsugod na ang amon una nga adlaw subong mga misyonero!

Isa ka Maaga nga Leksion

Nakatuon kami sa gilayon sang isa ka importante nga leksion. Isa ka gab-i, nagduaw kami sa puluy-an sang isa ka pamilya nga Saksi. Sang malakat na kami kuntani pauli sa sanga, ginpunggan kami sang tagbalay, “Indi, indi kamo maglakat; nagaulan pa,” kag ginpilit niya kami nga magpaligad sang gab-i sa ila. “Nagaulan man sa ginhalinan namon,” siling ko, nagalamho nga wala lang ginsapak ang iya ginsiling. Kag naglakat kami.

Bangod sang kabukiran sa palibot sang Rio, madasig nga nagadalom ang tubig kag nagasulog padulong sa siudad, nga masami ginatunaan sang mga baha. Wala madugay nagaubog na kami sa tagatuhod nga tubig. Ang mga dalan malapit sa sanga nangin masulog nga mga suba nga naglab-ot tubtob sa amon dughan. Basa gid kami katama sang nakalambot kami sa Bethel. Sang masunod nga adlaw, naglain ang pamatyag ni Christine kag gintipos sia, nga madugay nga nagpaluya sa iya. Matuod man, subong mga misyonero, namati kami kuntani sa laygay sang eksperiensiado nga mga Saksi didto.

Nahauna nga mga Tikang sa Misyonero kag Nagalakbay nga Hilikuton

Pagkatapos sining daw indi maayo nga panugod, malangkagon namon nga gin-umpisahan ang amon pag-alagad sa latagon. Ginabasahan namon sing Portugues nga presentasyon ang bisan sin-o nga amon masugilanon, kag daw amoamo man ang amon pag-uswag sa paghambal sing Portugues. Ang isa ka tagbalay magasiling kay Christine, “Mahangpan  ko ikaw, apang indi ko sia mahangpan,” nga ginatudlo ako. Ang isa naman ka tagbalay magasiling sa akon, “Mahangpan ko ikaw apang sia indi.” Walay sapayan sini, nalipay kami nga nakatigayon sing kapin sa 100 ka suskripsion sa Lalantawan sa nahauna nga pila ka semana. Sa pagkamatuod, ginbawtismuhan ang pila sang amon mga estudyante sa Biblia sa amon nahauna nga tuig sa Brazil, nga nagpatilaw sa amon kon daw ano ka mabungahon ining lugar nga gintangdo sa amon subong mga misyonero.

Sang tungatunga sang katuigan 1950, madamong kongregasyon sa Brazil ang wala maduaw sing regular sang mga manugtatap sa sirkito bangod kulang sing kalipikado nga mga utod. Gani bisan nagatuon pa lang ako sang hambal kag wala pa makahatag sing pamulongpulong publiko sa Portugues, gintangdo ako sa sirkito nga hilikuton sa estado sang São Paulo sang 1956.

Bangod ang una nga kongregasyon nga amon ginduaw wala maduaw sang isa ka manugtatap sa sirkito sa sulod sang duha ka tuig, daku gid ang ginapaabot sang tanan sa pamulongpulong publiko. Sa paghanda sa sina nga pamulongpulong, gingunting ko ang mga parapo halin sa mga artikulo sa Portugues nga Lalantawan kag ginpatapik ini sa papel. Sadto nga Domingo, puno ang Kingdom Hall. Ang mga tawo naglingkod bisan sa entablado, ang tanan nagahulat sa importante nga okasyon. Ang pamulongpulong, ukon pagbasa gali, nagsugod. Nagatungkaaw ako sa pulupanag-on, kag sa akon katingala wala gid sing isa nga nagagiho, pati na ang mga bata. Nagahimutad ang tanan sa akon. Nahunahuna ko: ‘Abaw, Valentino, maayo ka na gid sa Portugues! Nagapamati gid ini nga mga tawo.’ Mga tinuig sang ulihi, sang ginduaw ko liwat yadto nga kongregasyon, ang isa ka utod nga lalaki nga nakatambong sa sadtong nahauna nga pagduaw nagsiling: “Nadumduman mo bala yadtong pamulongpulong publiko nga ginhatag mo anay? Wala kami sadto sing nahangpan bisan isa ka tinaga.” Ginbaton ko nga bisan ako wala man sing nahangpan sa sadto nga pamulongpulong.

Sa sadtong nahauna nga tuig sa hilikuton sa sirkito, pirme ko ginabasa ang Zacarias 4:⁠6. Ang pinamulong nga, ‘Indi paagi sa gahom kundi paagi sa akon espiritu,’ nagpahanumdom sa akon nga ang espiritu ni Jehova amo lamang ang kabangdanan sang pag-uswag sang hilikuton sang Ginharian. Kag nag-uswag gid ini, walay sapayan sang amon hayag nga mga limitasyon.

Mga Problema kag mga Pagpakamaayo

Ang hilikuton sa sirkito nagakahulugan sang paglakbay sa pungsod nga dala ang isa ka makinilya, kinarton nga mga literatura, mga maleta, kag mga bag. Maalamon nga ginabutangan ni Christine sing numero ang amon mga dala agod wala sing isa nga malimtan samtang nagadalidali kami sa pagsaylo sa lainlain nga mga bus. Kinaandan na nga maglakbay paagi sa bus sa sulod sang 15 ka oras sa mahigko nga mga dalan agod makalab-ot sa amon masunod nga kaladtuan. Kon kaisa, kululbaan gid kon ang duha ka bus magsugat-anay sa mahuyang nga taytay, nga halos magsag-iranay na. Nagbiyahe man kami paagi sa tren, sa barko, kag sa kabayo.

Sang 1961 nag-alagad kami sa distrito, nagalakbay sa lainlain nga mga sirkito sa baylo nga sa lainlain nga mga kongregasyon. Sa pila ka gab-i sa sulod sang isa ka semana, nagapasalida kami sing mga sine nga ginhimo sang organisasyon ni Jehova​—⁠ang tagsa sini sa lain nga lugar. Masami nga kinahanglan kami maghulag sing maabtik agod malansi ang lokal nga mga klero, nga nagapamalabag sa sini nga mga pagpasalida. Sa isa ka banwa, ginpilit sang pari ang tag-iya sang isa ka tilipunan nga kanselahon ang iya kontrata sa amon. Pagkatapos sang inadlaw nga pagpangita, nakakita kami sing lain nga duog, apang wala kami sing ginsugiran tuhoy sini kag padayon namon nga gin-agda ang tanan sa una nga lokasyon. Antes magsugod ang programa, nagkadto si Christine sa sadto nga tilipunan kag mahipos nga gintudluan ang mga luyag magtan-aw sang sine sang bag-o nga lokasyon. Sadto nga gab-i, 150 ka tawo ang nagtan-aw sang sine, nga may nagakaigo nga tig-ulo, The New World Society in Action.

Bisan pa makalalapyo kon kaisa ang paglakbay sa nabaw-ing nga mga duog, ang kubos nga mga kauturan nga nagapuyo didto mainapresyahon gid sa amon mga pagduaw kag maabiabihon gid sa pagpaambit sa amon sang ila mga puluy-an, kag ginpasalamatan namon pirme si Jehova nga makaupod namon sila. Ang pagpakig-abyan sa ila nagresulta sa makalilipay nga mga pagpakamaayo sa amon. (Hulubaton 19:17; Hageo 2:⁠7) Busa, nasubuan gid kami nga pagligad sang kapin sa 21 ka tuig nga pag-alagad namon sa Brazil, natapos ang amon pagmisyonero!

Sa Tion Sang Krisis, Ginpakita ni Jehova ang Dapat Namon Himuon

Sang 1975, gin-operahan si Christine. Nagbalik kami sa nagalakbay nga hilikuton, apang naglala  ang kahimtangan sang panglawas ni Christine. Nakita namon nga daw labing maayo nga magbalik kami sa Estados Unidos agod mapabulong sia. Sang Abril 1976, nag-abot kami sa Long Beach, California, kag nag-istar kami sa akon iloy. Bangod sang pagpangabuhi sa iban nga pungsod sa sulod sang duha ka dekada, indi namon mahibaluan kon paano atubangon ang sitwasyon. Nagtrabaho ako subong masahista, kag ang mga kinitaan halin sa sina nga trabaho amo ang nagsakdag sa amon. Ginhatagan sang estado sang California si Christine sing duog sa ospital, apang labi pa gid sia nga nagaluya didto kada adlaw bangod ang mga doktor indi luyag magbulong sa iya nga wala nagagamit sing dugo. Desperado gid kami, gani nakitluoy kami kay Jehova nga ubayan kami.

Sang nagguwa ako sa latagon sang isa ka hapon, nakita ko ang opisina sang isa ka doktor, kag sa gilayon namat-od ako nga magsulod. Bisan pa manugpauli na ang doktor, ginpasulod niya ako sa iya opisina, kag nagsugilanon kami sa sulod sang duha ka oras. Nian nagsiling sia: “Ginaapresyar ko ang inyo hilikuton subong mga misyonero, kag bulngon ko ang imo asawa sing libre kag wala nagagamit sing dugo.” Daw indi ako makapati sa akon nabatian.

Ginsaylo si Christine sining mainayuhon nga doktor, nga isa gali ka talahuron nga espesyalista, sa isa ka ospital nga ginatrabahuan niya, kag bangod sang iya maayo nga pag-atipan, nag-ayoayo sang ulihi ang kahimtangan ni Christine. Nagapasalamat gid kami bangod ginpakita ni Jehova sa amon ang dapat himuon sa sining mabudlay nga tion!

Bag-o nga mga Asaynment

Samtang nagaayoayo na si Christine, nagpayunir kami kag nalipay nga nakabulig sa pila ka tawo sa Long Beach nga mangin mga sumilimba ni Jehova. Sang 1982 ginpangabay kami nga mag-alagad sa sirkito sa Estados Unidos. Ginpasalamatan namon si Jehova adlaw-adlaw bangod sang paggamit niya liwat sa amon sa nagalakbay nga hilikuton​—⁠isa ka sahi sang ministeryo nga naluyagan gid namon. Nag-alagad kami sa California kag dayon sa New England, diin nalakip sa sirkito ang pila ka Portugues nga mga kongregasyon. Sang ulihi nalakip man sa sini ang Bermuda.

Pagligad sang apat ka makapapagsik nga tuig, nakabaton kami sing isa pa ka asaynment. Gin-agda kami nga mag-alagad subong mga espesyal payunir kon diin namon luyag. Bisan pa nasubuan kami nga biyaan ang nagalakbay nga hilikuton, determinado kami nga magpadayon sa amon bag-o nga asaynment. Apang diin? Sang yara pa sa nagalakbay nga hilikuton, natalupangdan ko nga nagakinahanglan sing bulig ang Portugues nga kongregasyon sa New Bedford, Massachusetts​—⁠gani nagkadto kami sa New Bedford.

Sang pag-abot namon, ang kongregasyon nag-abiabi sa amon paagi sa isa ka daku nga sinalusalo. Nagpabatyag gid yadto sa amon nga ginaapresyar! Nakahibi kami bangod sini. Mainayuhon kami nga ginsapopo sang isa ka lamharon nga mag-asawa nga may duha ka lapsag sa ila balay tubtob nakakita kami sang amon kaugalingon nga apartment. Ginpakamaayo gid ni Jehova ining espesyal payunir nga asaynment sing labaw pa sa amon mga ginapaabot. Kutob sang 1986 nabuligan namon ang mga 40 ka tawo sa sini nga banwa nga mangin mga Saksi. Sila ang amon espirituwal nga pamilya. Dugang pa, nalipay ako nga makita ang pag-uswag sang lima ka utod nga lalaki sa sini nga lugar kag nangin matinatapon nga mga manugbantay sang panong. Daw kaangay ini sa pag-alagad sa isa ka mabungahon nga misyonero nga asaynment.

Samtang ginahinumdom namon ang nagligad, nalipay kami nga gin-alagad namon si Jehova kutob sa pagkapamatan-on kag ginhimo ang kamatuoran subong amon dalanon sa kabuhi. Matuod, apektado kami karon sang katigulangon kag mga balatian, apang ang pagpadayon sa dalanon ni Jehova amo gihapon ang amon kabakod kag kalipay.

[Retrato sa pahina 26]

Bag-o lang mag-abot sa Rio de Janeiro

[Retrato sa pahina 28]

Ang amon espirituwal nga pamilya sa New Bedford, Massachusetts