Ang Problema Tuhoy sa Pag-antos sang Tawo

“NGAA, DIOS KO, NGAA?” Inang daku nga ulong-dinalan makita sa panghapin nga pahina sang pinakalapnag nga pamantalaan pagkatapos sang isa ka makahalapay nga linog sa Asia Minor. Ginapakita sang kaupod nga larawan ang isa ka naligban nga amay nga nagahakwat sang iya pilason nga bata nga babayi halin sa ila narusdak nga puluy-an.

Ang mga inaway, gutom, epidemya, kag kinaugali nga mga kalamidad ginbangdan sang daku kaayo nga kasakit, madamo gid nga pagluha, kag di-maisip nga kamatayon. Ilakip pa sa sini ang pag-antos sang mga biktima sang paglugos, pag-abuso sa mga bata, kag iban pa nga mga krimen. Binagbinaga ang tuman kadamo nga nasamaran kag napatay bangod sang mga aksidente. Kag yara man ang kalisang nga naeksperiensiahan sang binilyon ka tawo bangod sang balatian, katigulangon, kag kamatayon sang mga hinigugma.

Naeksperiensiahan sang ika-20 nga siglo ang pinakamalala gid nga pag-antos. Kutob sang 1914 tubtob 1918, ang Bug-os Kalibutan nga Inaway I nagpatay sang halos napulo ka milyon ka soldado. Ang pila ka mga istoryador nagsiling nga nagpatay ini sang subong man kadamo nga sibilyan. Sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, mga 50 milyones ka soldado kag sibilyan ang napatay, pati na ang minilyon ka walay inugpangapin nga kababayin-an, kabataan, kag tigulang nga kalalakin-an. Sa bug-os nga nagligad nga siglo, minilyon pa ang nangin biktima sang pagpapas sang mga rasa, rebolusyon, etniko nga kasingki, gutom, kag kaimulon. Ang Historical Atlas of the Twentieth Century nagbulubanta nga kapin sa 180 milyones ka tawo ang nagkalamatay bangod sining “makasiligni nga pagpamatay sang kadam-an.”

Ang trangkaso Espanyol sang 1918/19 nagpatay sang 20 milyones ka tawo. Sang nagligad nga duha ka dekada, mga 19 milyones ang napatay sa AIDS, kag mga 35 milyones karon ang may virus nga ginabangdan sini. Minilyon ka kabataan ang nabilin nga wala sing mga ginikanan​​—⁠napatay sila bangod sa AIDS. Kag di-maisip nga kadamuon sang mga lapsag ang napatay sa AIDS, nga ginlaton sa ila sang yara pa lang sila sa taguangkan sang ila iloy.

Madamo pa ang gin-antos sang mga kabataan sa iban nga mga paagi. Nagasambit sang impormasyon nga ginhatag sang United Nations Children’s Fund (UNICEF), sang katapusan sang 1995, ang Manchester Guardian Weekly sa Inglaterra nagsiling: “Sa mga inaway sang nagligad nga dekada, 2 milyones ka kabataan ang ginpatay, 4-5 milyones ang nangin inutil, 12 milyones ang nadulaan sing puluy-an, kapin sa isa ka milyon ang nailo ukon napahilayo gikan sa ila mga ginikanan kag 10 milyones ang naapektuhan ang hunahuna bangod sang malain nga inagihan.” Idugang pa sa sini ang ginabulubanta nga 40 tubtob 50 milyones nga aborsion sa bug-os nga kalibutan​​—⁠sa tagsa ka tuig!

Ano ang Matabo sa Palaabuton?

Madamo ang nagapanan-aw sang malain pa nga mahanabo sa palaabuton. Ang isa ka grupo sang mga sientipiko nagsiling: “Ang mga hilikuton sang tawo . . . mahimo gid nga magbalhin sang may kabuhi nga  kalibutan amo nga indi na ini makasangkol sa pagsakdag sang kabuhi sa paagi nga aton nahibaluan.” Nagdugang sila: “Bisan pa sa sini nga tion, isa sa lima ka tawo ang nagapangabuhi sing puraot gid kaayo nga wala sing nagakaigo nga pagkaon, kag isa sa napulo ang nagaeksperiensia sang malala nga malnutrisyon.” Ang mga sientipiko naggamit sini nga kahigayunan agod “paandaman ang tanan nga katawhan kon ano ang yara sa unahan” kag nagsiling: “Ang daku nga pagbag-o sa aton pag-atipan sa duta kag sa kabuhi sa sini kinahanglanon, agod malikawan ang daku nga pag-antos sang mga tawo kag agod ang aton puluy-an sa sining planeta nga duta indi mahalitan sing permanente.”

Ngaa gintugutan sang Dios ang daku gid nga pag-antos kag kalautan? Paano niya tadlungon ang kahimtangan? San-o?

[Picture Credit Lines sa pahina 3]

Ibabaw, wheelchair: UN/DPI Photo 186410C by P.S. Sudhakaran; tunga, gutom nga mga kabataan: WHO/OXFAM; ubos, tuman kaniwang nga lalaki: FAO photo/B. Imevbore