Ginbag-o nga mga Talaksan, Ginguba nga Pagsalig

Sang panahon ni Hari Henry I sang Inglaterra (1100-​1135), ang isa ka yarda ginabulubanta subong “ang distansia halin sa punta sang ilong sang Hari tubtob sa punta sang iya kamalagku kon untayon ang iya butkon.” Daw ano ka sibu ang yardahan sang mga sinakpan ni Hari Henry? Ang personal nga pagkadto sa hari daw amo ang lamang nga paagi agod mapat-od ang eksakto nga takus.

ANG mga takus karon mas sibu nga mahibaluan pasad sa mga talaksan. Sa amo ang metro ginapaathag subong ang distansia nga ginalakbay sang kasanag sa vacuum sa isa ka segundo nga ginabahin sa 299,792,458. Agod mangin sibu, ang wavelength sini nga kasanag wala nagabulubag-o kag ginapasilak sang isa ka pinasahi nga sahi sang laser. Kon may kagamitan sila nga makailog gid sa sini nga talaksan, mahimo mapat-od sang mga tawo bisan diin nga ang ila takus sang kalabaon pareho kay bisan sin-o.

Ang mga pagbag-o sa mga talaksan sang takus, bisan daw ano man ka diutay, mangin kabangdanan sang pagkawalay kapat-uran, kag ginapanikasugan gid sing daku agod matipigan ang mga talaksan. Halimbawa, sa Britanya ang talaksan sa pagtakus sang kabug-aton amo ang isa ka barita sang sinubong nga platinum kag iridium nga nagabug-at sing isa ka kilo. Ini nga barita makita sa National Physical Laboratory. Bangod sang polusyon sa hangin gikan sa trapiko kag nagalabay nga mga eroplano sa ibabaw, nagadugang ang bug-at sang talaksan sang kilo kada adlaw. Apang ining barita, ukon silindro nga metal isa ka kopya sang talaksan sa bug-os nga kalibutan nga gintago sa tatlo ka korte-lingganay nga banga sa isa ka vault sa idalom duta sa International Bureau of Weights and Measures sa Sèvres, Pransia. Apang bisan ang kabug-aton sining talaksan nagabag-o bangod sang mikroskopiko nga paghigko. Tubtob karon, ang mga metrologo sa kalibutan wala pa makaimbento sing isa ka mas masaligan nga talaksan nga wala nagabulubag-o.

Bisan pa ang magamay kaayo nga mga pagbag-o daw wala sing kabilinggan sa kinaandan nga tawo, ang bug-os nga pagbag-o sa talaksan mahimo makatuga sing kagumon. Sa Britanya, ang pagbag-o halin sa imperyal nga pagtakus sa kabug-aton (mga libra kag onsa) pakadto sa metriko (mga kilogramo kag gramo) nagtuga sing daku nga pagkawalay pagsalig​—⁠kag may rason gid ini. Ginhingalitan sang di-bunayag nga mga manugbaligya ang pagkadipamilyar sang kalabanan nga mga tawo sa bag-o nga sistema agod sensilyuhan sing indi husto ang ila mga kustomer.

Mga Talaksan sa Pamilya kag sa Moral

Kamusta naman ang mga pagbag-o sa mga talaksan sa pamilya kag sa moral? Ang epekto sang amo nga mga pagbag-o mahimo nga labi pa ka makahalalit. Ang mga report karon tuhoy sa pagkaguba sang pamilya, pagkasalamwanan sa sekso, kag lapnag nga pag-abuso sa bata nagapakugmat sa madamo kag nagapamatuod nga nagakabuhi kita sa dag-on sang nagausmod nga mga talaksan. Ang nagasolo-sing-ginikanan nga mga pamilya, mga kabataan nga ginpadaku sang mga “ginikanan” nga pareho sing sekso, kag ang makasiligni nga seksuwal nga pag-abuso sa mga kabataan sa idalom sang pag-atipan sang lokal nga mga awtoridad resulta tanan sang mga tawo nga nagasikway sang ginabaton nga mga talaksan. Labi pa gid nga ang mga tawo nangin “mga mahigugmaon sang kaugalingon, . . . mga wala sing  kinaugali nga gugma, . . . mga wala sing gugma sa kaayuhan, . . . mga mahigugmaon sa kinasadya sa baylo sang sa Dios,” subong sang gintagna sang Biblia mga duha ka libo ka tuig na ang nagligad.​—⁠2 Timoteo 3:1-4.

Ang pagnubo sang mga talaksan sa moral suod nga naangot sa walay pasunaid nga pagguba sang pagsalig. Sining karon lang, ang maathag gid nga paglisa gikan sa mataas nga mga talaksan sang medikal nga propesyon nabuyagyag sa Hyde, isa ka banwa sa naaminhan nga Inglaterra, diin ang mga pumuluyo nagasalig sa ila “respetado kag masaligan” nga mga doktor sang pamilya. Apang makapasubo nga ang ila pagsalig ginguba. Paano? Ginpakita sang mga report sa kasaba nga isa ka doktor ang gintunaan sang kamatayon sang di-magkubos 15 sang iya mga pasyente nga babayi. Sa pagkamatuod, dapat usisaon liwat sang mga pulis ang kapin sa 130 ka iban pa nga kamatayon nga nagaulamid sa sining doktor. Ginpadaku ang kasangkaron sang pagguba sang pagsalig sang ang doktor napamatud-an nga nakasala kag ginpamatbatan sing pagkabilanggo. Duha ka opisyales sang prisuhan nga ang ila mga iloy mahimo nga ginpatay sini nga doktor ang ginhatagan sing lain nga trabaho agod indi nila maatipan ang nabantugan nga bilanggo. Indi katingalahan nga ginlaragway sang isa ka report tuhoy sa kaso sa The Daily Telegraph ang nakasala nga doktor subong “ ‘Yawa’ nga doktor.”

Bangod sang nagabulubag-o kag naganubo nga mga talaksan sa madamo kaayo nga bahin sang kabuhi, kay sin-o gid ikaw mahimo makasalig? Diin mo masapwan ang wala nagabag-o nga mga talaksan, nga ginasakdag sang isa ka awtoridad nga may gahom sa pagtib-ong sini? Binagbinagon sang masunod nga artikulo ini nga mga pamangkot.