May Yara Pa Bala Kabuhi sa Tapos sang Kamatayon?

“KON ang mapagros nga tawo mapatay, mabuhi pa bala sia?” pamangkot sang patriarka nga si Job sang nagligad nga mga 3,500 ka tuig. (Job 14:14) Ini nga pamangkot nagpalibog sa hunahuna sang katawhan sa sulod sang mga milenyo. Sa bug-os nga mga dag-on, ini nga pamangkot ginbinagbinag sang mga tawo sang tanan nga katilingban kag nakahimo sila sing lainlain nga mga teoriya.

Madamo sang ginatawag nga mga Cristiano ang nagapati sa langit kag impierno. Sa pihak nga bahin, ang mga Hindu nagapati sa reinkarnasyon. Nagakomento sa pagtamod sang mga Muslim, si Emir Muawiyah, nga kabulig sa isa ka sentro sang relihion nga Islam, nagsiling: “Nagapati kami nga may isa ka adlaw sang paghukom sa tapos sang kamatayon, kon mag-atubang ka sa Dios, nga si Allah, nga kaangay lamang sang pagsulod sa korte.” Suno sa pagtuluuhan sang mga Islam, tulutimbangon nian ni Allah ang pagkabuhi sang tagsa ka tawo kag pakadtuon sia sa paraiso ukon sa kalayuhon nga impierno.

Sa Sri Lanka, ginabilin nga bukas sang mga Budhista kag mga Katoliko ang ila mga ganhaan kag mga bintana kon may mapatay sa ila panimalay. Ginasindihan ang kingki, kag ang lungon ginaplastar nga ang tiil sang napatay nagaatubang sa ganhaan. Nagapati sila, nga paagi sini, mahapos nga makaguwa ang espiritu sang napatay.

Suno kay Ronald M. Berndt sang University of Western Australia, ang mga Aborigine sang Australia nagapati nga “ang mga tawo may yara espirituwal nga bahin nga wala nagakapatay.” Ang pila ka tribo sa Aprika nagapati nga sa tapos sang kamatayon ang ordinaryo nga mga tawo mangin mga murto, samtang ang prominente nga mga tawo mangin espiritu sang mga katigulangan nga ginapadunggan kag ginapakitluuyan subong di-makita nga mga lider sang komunidad.

Sa pila ka kapungsuran, ang mga pagpati may kaangtanan sa kahimtangan sang mga patay kombinasyon sang lokal nga tradisyon kag sang ginatawag nga Cristianismo. Sa tunga sang madamong Katoliko kag Protestante sa Katundan nga Aprika, halimbawa, kinabatasan na nga ginatabunan ang espeho kon may mapatay agod wala sing isa ang mahimo nga mangespeho kag makita ang espiritu sang napatay.

Sa pagkamatuod, nagkalainlain ang sabat nga ginahatag sang mga tawo sa pamangkot, ‘Ano ang nagakatabo sa aton kon kita mapatay?’ Apang, ang sadsaran nga ideya amo: May isa ka butang sa sulod sang isa ka tawo nga di-mamalatyon kag nagalampuwas sa kamatayon. Ang iban nga tawo nagapati nga inang “isa ka butang” espiritu. Halimbawa, sa iban nga mga lugar sang Aprika kag Asia kag sa bug-os nga rehiyon sang Polynesia, Melanesia, kag Micronesia sa Pasipiko, madamo ang nagapati nga ang espiritu​—⁠indi ang kalag​—⁠ang di-mamalatyon. Sa katunayan, ang iban nga mga hambal wala gani sing tinaga nga “kalag.”

May espiritu bala sa buhi nga tawo? Nagabiya gid bala ina nga espiritu sa lawas kon mapatay? Kon amo, ano ang nagakatabo sa sini? Kag ano ang paglaum sang mga patay? Ining mga pamangkot indi dapat nga pasapayanan lamang. Ano man ang imo kultura ukon relihion, ang kamatayon isa ka katunayan nga dapat atubangon. Kon amo, ang mga pamangkot nagadalahig gid sa imo. Ginapalig-on ka namon nga usisaon ini.