Ang mga Escita—Ang Misteryuso nga mga Tawo sang Una

NAGASIBAD sakay sa kabayo sa yab-ukon nga duta, nag-abot ang kabalyero sang isa ka manlugayaw nga pungsod, nga buta sing mga bahandi ang ila mga puyopuyo sa silyahan. Teritoryo sining misteryuso nga mga tawo ang patag kag ang wala sing kakahuyan nga mga duog sang Eurasia kutob sang mga 700 tubtob 300 B.⁠C.⁠E. Nian nadula sila​​—⁠apang sa tapos lamang nga makabilin sing isa ka dayon nga tanda sa maragtas sang tawo. Ginhinambitan gani sila bisan sa Biblia. Sila amo ang mga Escita.

Sa sulod sang mga siglo, ang mga manlugayaw kag mga panong sang ilahas nga mga kabayo nagalibotlibot sa mga kahilamnan halin sa mga Kabukiran sang Carpathian sa nasidlangan nga Europa tubtob sa ginatawag karon nga nabagatnan-nasidlangan nga Rusya. Sang ikawalo nga siglo B.⁠C.⁠E., bangod sang pagsalakay ni Emperador Hsüan sang Tsina, nagsaylo sila sa katundan. Nagpanakatundan, nakig-away ang mga Escita kag gintabog ang mga Cimmerian, nga nagasakop anay sa Caucasus kag sa aminhan nga bahin sang Black Sea.

Nagapangita sing manggad, gin-ati sang mga Escita ang kapital sang Asiria, ang Ninive. Sang ulihi, nakig-alyansa sila sa Asiria batok sa Media, Babilonia, kag sa iban pa nga mga pungsod. Ang ila mga pagsalakay naglab-ot pa gani sa naaminhan nga Egipto. Ang katunayan nga ang siudad sang Beth-shan sa naaminhan-nasidlangan nga Israel gintawag sang ulihi nga Scythopolis mahimo nagpatimaan sang isa ka panag-on sang pagpanakop sang mga Escita.​​—⁠1 Samuel 31:​11, 12.

Sang ulihi, ang mga Escita nagpuyo sa patag kag wala sing kakahuyan nga duog sang karon Romania, Moldova, Ukraine, kag nabagatnan nga Rusya. Didto nagmanggaranon sila, nga nagpangalagad subong mga ahente sa tunga sang mga Griego kag sang mga mangunguma sang uyas sang karon Ukraine kag nabagatnan nga Rusya. Ginpabayluhan sang mga Escita ang uyas, dugos, balahibo sang sapat, kag baka sing Griegong alak, tela, hinganiban,  kag mga butang nga ginhimo sing sampaton. Gani nakatipon sila sang daku gid nga manggad.

Makahaladlok nga mga Manugkabayo

Para sa sining mga mangangaway sa patag kag wala sing kakahuyan nga duog, ang kabayo amo ang katumbas sang kamelyo para sa mga taga-desyerto. Ang mga Escita maayo gid nga mga manugkabayo kag amo ang pinakauna nga naggamit sang siya kag estribo. Ginakaon nila ang karne sang kabayo kag ginainom ang gatas sang babayi nga kabayo. Sa katunayan, ginagamit nila ang mga kabayo para sa mga halad nga sinunog. Kon mapatay ang isa ka hangaway nga Escita, ang iya kabayo ginapatay kag ginahatagan sing isa ka dungganon nga lubong​​—⁠nga may garnisyon kag mga puni.

Subong ginlaragway sang isa ka istoryador nga si Herodotus, ang mga Escita may tuman kapintas nga mga kustombre, nga nagalakip sang paggamit sa mga bagol sang ila mga biktima subong ilimnan nga mga kopa. Hinali nga nagasalakay sa ila mga kaaway, ginapapas nila sila paagi sa salsalon nga mga espada, palakol, bangkaw, kag may siit nga mga pana nga nagariri sang unod.

Mga Lulubngan nga Nasangkapan sa Walay Katubtuban

Ang mga Escita nagbuhat sing pangaswang kag shamanismo kag nagsimba sa kalayo kag sa iloy-nga-diosa. (Deuteronomio 18:10-​12) Gintamod nila ang lulubngan subong puluy-an sang mga patay. Ang mga ulipon kag mga kasapatan ginhalad para mag-alagad kag magamit sang ila napatay nga agalon. Ang manggad kag mga suluguon sa panimalay nagaupod kuno sa mga pangulo padulong sa “masunod nga kalibutan.” Sa isa ka harianon nga lulubngan, lima ka suluguon nga lalaki ang nasapwan nga nagahigda nga ang ila mga tiil yara malapit sa agalon, nga handa sa pagbangon kag sa paghimo sang ila mga katungdanan.

Ginlubong ang mga pangulo nga may magarbo nga mga halad, kag sa tion sang paglalaw, ginapatulo sang mga Escita ang ila dugo kag ginautdan ang ila mga buhok. Si Herodotus nagsulat: “Ginalihap nila ang isa ka bahin sang ila mga dulunggan, ginakiskisan ang ila mga ulo, ginapilasan ang palibot sang ila mga butkon, ginasamad ang ila mga agtang kag mga ilong, kag ginatuhog ang ila nawala nga kamot sang mga baslay.” Sa kabaliskaran, ang Kasuguan sang Dios sa mga Israelinhon sadto man nga dag-on nagsugo: “Dili ninyo pagpilasan ang inyo lawas bangod sa napatay nga kalag.”​​—⁠Levitico 19:28.

Ginbiyaan sang mga Escita ang linibo ka kurgan (bulubungyod nga mga lulubngan). Madamo nga puni nga nakita sa mga kurgan ang nagalaragway sa adlaw-adlaw nga pagkabuhi sang mga Escita. Ang Ruso nga Czar nga si Pedro Daku nagsugod sa pagtipon sining mga butang sang 1715, kag ining nagainggat nga mga butang makita karon sa mga museo sa Rusya kag Ukraine. Ining mga butang nagalakip sa kabayo, agila, dapay, kuring, panther, elk, usa, bird-griffin, kag lion-griffin (mitolohiko nga mga tinuga nga may pakpak ukon walay pakpak nga lawas sang isa ka sapat kag may ulo sang lain nga sapat).

Ang mga Escita kag ang Biblia

Makaisa lamang ginsambit sing direkta sang Biblia ang mga Escita. Sa Colosas 3:​11, mabasa naton: “Walay Griego ukon Judiyo, sirkunsidado ukon di-sirkunsidado, dumuluong, Escita, ulipon, hilway nga tawo, kundi si Cristo amo ang tanan nga butang kag yara sa tanan.” Sang ginsulat sang Cristianong si apostol Pablo yadto nga mga pulong, ang Griegong termino nga ginbadbad “Escita” nagapahangop, indi sa isa ka espesipiko nga pungsod, kundi sa pinakamalain sang di-sibilisado nga mga tawo. Ginpadaku ni Pablo nga sa idalom sang pag-impluwensia sang balaan nga espiritu, ukon aktibo nga puwersa,  ni Jehova, bisan ining mga indibiduwal makasuklob sang diosnon nga personalidad.​​—⁠Colosas 3:​9, 10.

Nagapati ang pila ka arkeologo nga ang ngalan nga Ashkenaz nga masapwan sa Jeremias 51:27 katumbas sang Asirianhon nga Ashguzai, ang isa ka termino nga naaplikar sa mga Escita. Ang cuneiform nga mga tapi-tapi naghinambit sang pag-alyansa sini nga mga tawo kag sang Mannai batok sa Asiria sang ikapito nga siglo B.⁠C.⁠E. Antes gid lang nagsugod si Jeremias sa pagpanagna, ang mga Escita wala sing halit nga naglabay sa duta sang Juda sa ila paglakbay pakadto kag halin sa Egipto. Busa, madamo sang nakabati sa iya nga nagtagna sang isa ka pagsalakay sa Juda halin sa aminhan ang mahimo nagduhaduha sa pagkasibu sang iya tagna.​​—⁠Jeremias 1:​13-​15.

Ang pila ka iskolar naghunahuna nga ginapatuhuyan ang mga Escita sa Jeremias 50:​42, nga mabasa: “Nagauyat sila sang pana kag sumbiling. Mapintas sila kag walay kaluoy. Ang ila tingog subong sang nagadaguhob nga dagat, kag magasakay sila sa mga kabayo; nagapaagisod subong sang isa ka tawo nga makig-away sa imo, O anak nga babayi sang Babilonia.” Apang ining bersikulo nagapatuhoy sing una sa mga Medianhon kag sa mga Persianhon, nga nagsakop sang Babilonia sang 539 B.⁠C.⁠E.

Ginapanugda nga “ang duta sang Magog” sa Ezequiel kapitulo 38 kag 39 nagapatuhoy sa mga tribo sang mga Escita. Apang, “ang duta sang Magog” may isa ka simbuliko nga kahulugan. Maathag ini nga nagapatuhoy sa palibot sang duta, diin si Satanas kag ang iya mga anghel gintagbong pagkatapos sang inaway sa langit.​​—⁠Bugna 12:​7-​17.

Ang mga Escita nadalahig sa katumanan sang tagna ni Nahum tuhoy sa pagkapukan sang Ninive. (Nahum 1:​1, 14) Ginlaglag sang mga Caldeanhon, mga Escita, kag mga Medianhon ang Ninive sang 632 B.⁠C.⁠E., nga ginbangdan sang pagkapukan sang Emperyo sang Asiria.

Ang Misteryuso nga Pag-usmod

Ang mga Escita nadula apang ngaa? “Ang matuod, wala gid kita makahibalo kon ano ang natabo,” siling sang isa ka nagapanguna nga arkeologo nga taga-Ukraine. Ang pila nagapati nga bangod ginpaluya sang ila kaluyag sa daku nga manggad nalutos sila sadtong nahauna kag ikaduha nga mga siglo B.⁠C.⁠E. sang isa ka bag-ong grupo sang mga manlulugayaw gikan sa Asia​​—⁠ang mga Sarmatian.

Nagapati ang iban nga ang pinuyas sa tunga sang Escita nga mga kaliwat nagdul-ong sa ila pag-usmod. Nagasiling naman ang iban nga ang nagkalabilin sang mga Escita mahimo masapwan sa tunga sang mga Ossetian sang Caucasus. Sa ano man nga kaso, ining misteryuso nga mga tawo sang una nagbilin sing isa ka tanda sa maragtas sang tawo​​—⁠isa nga naghimo sa ngalan nga Escita nga kaanggid sa kapintas.

[Mapa sa pahina 24]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Kiev

□ Dumaan nga Siudad

• Moderno nga Siudad

Danube

SCYTHIA ← RUTA SANG PAGSAYLO

• Kiev

Dnieper

Dniester

Black Sea

OSSETIA

Caucasus Mountains

Caspian Sea

ASSYRIA ← RUTA SANG PAGPANALAKAY

□ Nineveh

Tigris

MEDIA ← RUTA SANG PAGPANALAKAY

MESOPOTAMIA

BABYLONIA ← RUTA SANG PAGPANALAKAY

□ Babylon

Euphrates

PERSIAN EMPIRE

□ Susa

Persian Gulf

PALESTINE

• Beth-shan (Scythopolis)

EGYPT ← RUTA SANG PAGPANALAKAY

Nile

Mediterranean Sea

GREECE

[Mga retrato sa pahina 25]

Ang mga Escita mga mangangaway

[Credit Line]

The State Hermitage Museum, St. Petersburg

[Mga retrato sa pahina 26]

Ginpabayluhan sang mga Escita ang ila mga baligya sing Griegong mga butang nga ginhimo sing sampaton kag nangin tuman ka manggaranon

[Credit Line]

Courtesy of the Ukraine Historic Treasures Museum, Kiev