Daw Ano ka Importante ang Katinlo?

LAINLAIN ang kahulugan sang katinlo sa lainlain nga tawo. Halimbawa, kon ang isa ka bata ginsugo sang iya iloy nga manghugas sang iya kamot kag manghilam-os, mahimo hunahunaon sang bata nga bastante na nga ituon sa gripo ang iya mga tudlo kag bas-on ang iya mga bibig. Apang mas nakahibalo si Nanay. Gindala niya sia balik sa tubig kag ginhabunan kag ginbunlawan ang iya mga kamot kag guya—walay sapayan sang magahod niya nga pagreklamo!

Sa pagkamatuod, indi palareho ang talaksan sang katinlo sa bug-os nga kalibutan, kag nagdaku ang mga tawo nga may nanuhaytuhay nga ideya sa katinlo. Sang una, ang matinlo kag mahim-ong nga kahimtangan sa eskwelahan sa madamong pungsod nagbulig sa mga estudyante nga mapalambo ang maayo nga batasan sa katinlo. Sa karon, ang palibot sang pila ka eskwelahan puno sing sagbot amo nga daw mas basurahan ini tulukon sangsa isa ka duog nga ginahampangan ukon ginaehersisyuhan. Kag kamusta naman ang mga hulot-klasehan? Si Darren, nga dyanitor sa isa ka hayskul sa Australia, nagsiling: “Karon makita naton ang mga sagbot bisan sa hulot-klasehan.” Para sa pila ka estudyante, ang sugo nga “Pudyuta ina” ukon “Tinlui ina” nagakahulugan nga ginasilutan sila. Ang problema amo nga ginagamit sang iban nga mga manunudlo ang pagpaninlo subong silot.

Sa pihak nga bahin, ang mga adulto indi sa tanan nga tion maayong mga halimbawa sang katinlo, sa matag-adlaw man nga kabuhi ukon sa patag sang negosyo. Halimbawa, madamong publiko nga duog ang magamo kag mahigko. Ang pila ka industriya nagahigko sa palibot. Apang, ang polusyon ginatuga, indi sang mga industriya kag mga negosyo, kundi sang mga tawo. Samtang ang kakagod mahimo amo ang panguna nga kabangdanan sang bug-os kalibutan nga problema sa polusyon kag sa madamong malain nga epekto sini, bahin sang problema ang resulta sang di-matinlo nga batasan sang mga indibiduwal. Ang anay pangulo nga direktor sang Commonwealth of Australia nagsakdag sini nga konklusion sang nagsiling sia: “Ang tanan nga hulusayon sa kapagros sa publiko naghalin sa pagbinagbinag sa katinlo sang tagsa ka indibiduwal.”

Apang, para sa iban ang katinlo isa ka personal nga butang nga wala sing labot ang iban. Amo gid bala?

Importante gid ang katinlo kon tuhoy sa aton pagkaon—ginabakal man naton ini sa balaligyaan, ginakaon ini sa isa ka restawran, ukon nagakaon sa balay sang isa ka abyan. Ang mataas nga talaksan sa katinlo ginapaabot sa mga nagauyat ukon nagaserbe sang  pagkaon naton. Ang ila ukon aton mahigko nga mga kamot mahimo bangdan sang madamo nga balatian. Kamusta ang mga ospital—nga labaw sa tanan, ang duog diin ginapaabot naton ang katinlo? Ang The New England Journal of Medicine nagreport nga ang indi pagpanghinaw sang mga doktor kag mga nars sang ila kamot nagapaathag kon ngaa ang mga pasyente sa ospital nagakaimpeksion kag nagalab-ot sa dies bilyones dolyares kada tuig ang pagpabulong. Nagakaigo lang nga magpaabot kita nga wala sing magbutang sang aton kapagros sa katalagman paagi sa iya di-matinlo nga batasan.

Serioso man nga butang kon may isa—hungod man ukon wala sa bungog—nga maghigko sang aton tubig. Kag hilway bala sa peligro ang pagdayandayan nga nagatiniil sa higad sang baybay diin makita sang isa ang mga heringgilya nga gingamit kag ginbilin sang mga nagiyan sa droga kag iban pa? Ayhan labi pa ka importante ini nga pamangkot: Matinlo bala kita sa aton mismo puluy-an?

Si Suellen Hoy, sa iya libro nga Chasing Dirt, namangkot: “Matinlo bala kita karon pareho sang una?” Sia nagsabat: “Mahimo nga indi.” Ginsambit niya nga ang panguna nga rason amo ang nagabag-o nga mga prinsipio sa katilingban. Samtang nagadiutay na lang ang tion nga ginahinguyang sang mga tawo sa puluy-an, ginabayaran na lang nila ang iban sa pagpaninlo. Gani, ang paghupot sa palibot nga matinlo indi na isa ka prioridad. “Wala ko ginatinluan ang banyo—ginatinluan ko ang akon kaugalingon,” siling sang isa ka tawo. “Ano gid kon mahigko ang akon balay, basta matinlo ako.”

Apang, ang katinlo indi lamang sa naguwa nga panagway. Prinsipio ini nga nagasakop sang tanan nga bahin sang mapagros nga pagkabuhi. Kahimtangan man ini sang hunahuna kag tagipusuon nga nagadalahig sang aton moral kag pagsimba. Tan-awon naton kon ngaa amo sini.