Ang Nagasinumpakilay nga mga Ideya ni Tertullian

‘MAGKAANGGID bala ang Cristiano kag ang pilosopo? ang isa nga nagapatiko sang kamatuoran, kag ang isa nga nagapasag-uli kag nagatudlo sini? Nagahisantuanay bala ang eskwelahan ni Plato kag ang Simbahan?’ Ining makahalangkat nga mga pamangkot ginpautwas ni Tertullian, isa ka manunulat sadtong ikaduha kag ikatlo nga siglo C.⁠E. Nakilal-an sia subong “isa sang mga ginakuhaan sang madamo gid nga impormasyon tuhoy sa maragtas sang Simbahan kag sang mga doktrina nga ginatudlo anay sang iya panahon.” Natalupangdan niya ang halos tanan nga aspekto sang relihioso nga pagkabuhi.

Ayhan kilala gid si Tertullian sa iya wala-nagasantuanay, ukon nagasumpakilay nga mga pinamulong, kaangay sini: “Ilabi na nga daku ang Dios, kon gamay Sia.” “Dapat gid patihan [ang kamatayon sang Anak sang Dios], bangod indi ini rasonable.” “Ginlubong [si Jesus], kag nabuhi liwat; matuod gid ini, bangod imposible ini.”

Apang indi lamang ang mga pinamulong ni Tertullian ang nagasinumpakilay. Bisan pa gintuyo niya nga amligan kuntani sang iya mga sinulatan ang kamatuoran kag sakdagon ang integridad sang simbahan kag ang mga doktrina sini, sa pagkamatuod gindagtaan niya ang matuod nga mga panudlo. Ang iya panguna nga kontribusyon sa Cristiandad nangin isa ka teoriya diin ginpasad sang ulihi sang mga manunulat ang doktrina sang Trinidad. Agod mahantop naton kon paano ini natabo, aton anay hibaluon sa malip-ot kon sin-o si Tertullian.

“Indi Gid Sia Makatalaka”

Diutay lang katama ang nahibaluan tuhoy sa kabuhi ni Tertullian. Nagaugyon ang kalabanan nga iskolar nga natawo sia sang mga 160 C.⁠E. sa Carthage, Aminhan nga Aprika. Maathag nga edukado sia kag pamilyar gid sa panguna nga mga eskwelahan sang pilosopiya sang iya panahon. Mahimo nga ang nagganyat sa iya sa Cristianismo amo ang kahanda sang nagapangangkon nga mga Cristiano nga panginmatyan ang ila pagtuo. May kaangtanan sa pagkamartir sang mga Cristiano, namangkot sia: “Kay sin-o bala nga nagahunahuna sini [pagkamartir], ang wala na nagausisa kon ano ang motibo sa sini? sin-o, nga pagkatapos niya mausisa, indi magbaton sang aton mga doktrina?”

Pagkatapos sia makumbertir sa ginapangangkon nga Cristianismo, nangin mapahituon nga manunulat si Tertullian nga may talento sa malip-ot kag makahalam-ot nga pinamulong. “May ikasarang [sia] nga tumalagsahon sa mga teologo,” siling sang libro nga The Fathers of the Church. “Indi gid sia makatalaka.” Ang isa ka iskolar nagsiling: “Mas [may] abilidad si Tertullian sa mga tinaga sangsa mga dinalan kag mas mahapos hangpon ang iya mga lahog sangsa iya mga argumento. Ayhan amo sini ang rason kon ngaa pirme sia ginakutlo apang talagsa lang ginakutlo sing malawig.”

Pagpangapin sa Cristianismo

Ang pinakabantog nga binuhatan ni Tertullian amo ang Apology, nga ginkabig nga isa sang labing maimpluwensia nga sinulatan sa pagdepensa sa ginapangangkon nga Cristianismo. Ginsulat ini sa tion nga ang mga Cristiano masami nangin biktima sang panatiko nga mga guban. Ginpangapinan ni Tertullian ining mga Cristiano kag ginpamatukan ang di-makatarunganon nga pagtratar sa ila. Siling niya: “Ginkabig sang [mga nagapamatok] nga ang mga Cristiano ang balasulon sa tanan nga kalamidad kag kapahamakan sang  katawhan. . . . Kon indi matubigan sang Nilo ang mga kaumhan, kon indi magbag-o ang tiempo, kon may linog, tiggulutom, kalalat-an​​—⁠mabatian gilayon ang pagsinggit: ‘Ihaboy ang mga Cristiano sa mga leon!’ ”

Bisan pa masami ginasumbong ang mga Cristiano nga di-mainunungon sa Estado, gintinguhaan gid ni Tertullian nga ipakita nga sa pagkamatuod sila ang pinakamasaligan nga mga banwahanon sang pungsod. Pagkatapos mapatalupangod ang madamo nga pagtinguha nga pukanon ang Romanong panguluhan, ginpahanumdom niya sa mga nagapamatok sa iya nga sa pagkamatuod mga pagano yadtong mga manughimbon kag indi mga Cristiano. Ginpatalupangod ni Tertullian nga sang ginpatay ang mga Cristiano, kadulaan gid yadto sa Estado.

Ang iban nga sinulatan ni Tertullian nagahinun-anon sa Cristianong pagkabuhi. Halimbawa, sa iya sinulatan nga On the Shows, naglaygay si Tertullian batok sa pagkadto sa mga duog sang kalingawan, paganong hinampang, kag teatro. Maathag nga madamo sadto nga bag-ong nakumbertir ang nagatambong sa mga miting para sa instruksion sang Biblia kag nian nagatambong man sa mga paganong hinampang. Sa tuyo nga pukawon ang ila panghunahuna, nagsulat si Tertullian: “Daw ano kalain ang magkadto gikan sa simbahan sang Dios pakadto sa iya sang yawa​​—⁠gikan sa espirituwal nga mga aktibidades pakadto sa sapatsapaton nga mga aktibidades.” Nagsiling sia: “Kon ano ang ginasikway ninyo nga himuon, dapat indi ninyo pagbatunon sa pulong.”

Nagapatiko sa Kamatuoran Samtang Nagaapin sa Sini

Ginsugdan ni Tertullian ang iya salaysay nga Against Praxeas sa pagsiling: “Ginasumpong kag ginapamatukan sang yawa ang kamatuoran sa madamong paagi. Kon kaisa ang iya tulumuron amo ang paglaglag sa kamatuoran paagi sa pag-apin sa sini.” Ang tawo nga ginhingalanan nga Praxeas sa sining salaysay wala makilal-i sing espesipiko, apang ginhangkat ni Tertullian ang iya panudlo tuhoy sa Dios kag kay Cristo. Gintamod niya si Praxeas subong tawotawo ni Satanas nga malimbungon nga nagatinguha nga dagtaan ang Cristianismo.

Ang importante gid nga isyu sa tunga sang nagapangangkon nga mga Cristiano sadtong tion amo ang relasyon sa ulot sang Dios kag ni Cristo. Ang pila sa ila, ilabi na yadtong may Griegong ginhalinan, nabudlayan maghisanto sang pagpati sa isa ka Dios kag sa papel ni Jesus subong Manluluwas kag Manunubos. Gintinguhaan ni Praxeas nga lubaron ang ila problema paagi sa pagtudlo nga si Jesus isa lamang ka tuhay nga dagway sang Amay kag wala sing kinatuhayan sa ulot sang Amay kag sang Anak. Ining teoriya nga gintawag nga modalismo, nagasiling nga ginpahayag sang Dios ang iya kaugalingon “sa dagway sang Amay sa tion sang Pagtuga kag sa tion sang paghatag sang Kasuguan, sa dagway sang Anak kay Jesucristo, kag sa dagway sang Balaan nga Espiritu pagkatapos sang pagkayab ni Cristo.”

Ginpakita ni Tertullian nga ang Kasulatan nagapakita sang maathag nga kinatuhayan sang Amay kag sang Anak. Pagkatapos makutlo ang 1 Corinto 15:​27, 28, nangatarungan sia: “Sia nga nagpasakop (sang tanan nga butang), kag Sia nga ginpasakupan sini​​—⁠dapat gid mangin duha ka magkatuhay nga Persona.” Ginpatalupangod ni  Tertullian ang pinamulong mismo ni Jesus: “Ang Amay mas daku pa sangsa akon.” (Juan 14:28) Nagagamit sing mga bahin sang Hebreong Kasulatan, subong sang Salmo 8:​5, ginpakita niya kon paano ginalaragway sang Biblia ang “pagkakubos” sang Anak. “Busa ang Amay tuhay sa Anak, mas daku sa Anak,” hinakop ni Tertullian. “Bangod Sia nga nagtuga tuhay, kag Sia nga gintuga tuhay man; Sia, man, nga nagpadala tuhay, kag Sia nga ginpadala tuhay man; kag Sia, sa liwat, nga nagahimo tuhay, kag Sia nga paagi sa iya ginhimo ang butang tuhay man.”

Ginkabig ni Tertullian ang Anak nga kubos sa Amay. Apang, sa iya pagtinguha nga kontrahon ang modalismo, ‘naglampas sia sa mga butang nga nasulat.’ (1 Corinto 4:6) Samtang sayop nga gintinguhaan ni Tertullian nga pamatud-an ang pagkadios ni Jesus paagi sa isa pa ka teoriya, nag-imbento sia sing ideya nga “isa ka lawas sa tatlo ka persona.” Nagagamit sining ideya, gintinguhaan niya nga ipakita nga ang Dios, ang iya Anak, kag ang balaan nga espiritu tatlo ka magkatuhay nga persona sa isa lamang ka diosnon nga lawas. Busa si Tertullian ang una nga naggamit sing Latin nga porma sang tinaga nga “trinidad” para sa Amay, sa Anak, kag sa balaan nga espiritu.

Mag-andam sa Kalibutanon nga Pilosopiya

Paano nakaimbento si Tertullian sing teoriya nga “isa ka lawas sa tatlo ka persona”? Bangod ini sang iya wala nagasinanto nga pagtamod sa pilosopiya. Gintawag ni Tertullian ang pilosopiya nga “ ‘mga doktrina’ sang mga tawo kag ‘sang mga demonyo.’ ” Dayag niya nga ginamulay ang paggamit sing pilosopiya sa pagsakdag sang Cristianong mga kamatuoran. “Likawi ang pagpatiko sa Cristianismo paagi sa Estoico, Platonico, kag dayalektiko nga mga pilosopiya,” siling niya. Apang, si Tertullian mismo ang masami nagagamit sing sekular nga mga pilosopiya kon nagahisanto ini sa iya kaugalingon nga mga ideya.​​—⁠Colosas 2:8.

Ang isa ka reperensia nagasiling: “Ang teolohiya sang Trinidad nagakinahanglan sing Hellenistiko nga mga ideya kag kategoriya agod mapalambo ini kag mapabutyag.” Kag ang libro nga The Theology of Tertullian nagsiling: “[Isa yadto] ka kombinasyon sang legalistiko kag pilosopiko nga mga ideya kag mga termino, nga nagbulig kay Tertullian nga mapresentar ang doktrina sang trinidad sa isa ka porma nga, walay sapayan sang mga limitasyon kag kakulangan sini, naghatag sing sadsaran sang ulihi sa pagpresentar sang doktrina sa Konsilyo sang Nicaea.” Busa, ang ideya ni Tertullian nga tatlo ka persona sa isa ka diosnon nga lawas nagtungod sing daku nga papel sa pagpalapnag sing relihiosong kasaypanan sa bug-os nga Cristiandad.

Ginsumbong ni Tertullian ang iban nga nagalaglag sa kamatuoran samtang ginatinguhaan nila nga pangapinan ini. Apang, paagi sa pagsamo sang gin-inspirar sang Dios nga kamatuoran sa Biblia kag sang tawhanon nga pilosopiya, amo gid sini ang ginhimo man niya. Busa dumdumon gid naton ang paandam sang Kasulatan batok sa ‘paghatag sing igtalupangod sa nagapatalang nga inspirado nga mga pinamulong kag mga panudlo sang mga demonyo.’​—⁠1 Timoteo 4:1.

[Mga retrato sa pahina 30]

Ginmulay ni Tertullian ang pilosopiya apang gingamit ini sa pagsakdag sang iya kaugalingon nga mga ideya

[Credit Line]

Pahina 29 kag 30: © Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris

[Retrato sa pahina 31]

Ginalikawan sang matuod nga mga Cristiano ang pagsamo sang kamatuoran sang Biblia sa tawhanon nga pilosopiya