Sin-o ang Dapat Basulon​—Ikaw Ukon ang Imo mga “Gene”?

ANG mga sientipiko nagapangabudlay sing lakas agod matukiban ang genetiko nga mga kabangdanan sang alkoholismo, homoseksuwalidad, pagkasalamwanan, kasingki, iban pa di-kalahamut-an nga paggawi, kag bisan sang kamatayon mismo. Indi bala makapaumpaw nga mahibaluan nga indi kita ang dapat basulon sa aton mga buhat kundi mga biktima lamang kita sang biolohiya? Kinaugali sang tawo nga basulon ang isa ka tawo ukon ang isa ka butang tungod sa aton mga kasaypanan.

Kon ang mga gene ang dapat basulon, ang mga sientipiko nagatanyag sing posibilidad nga islan ini, dulaon ang wala maluyagi nga mga kinaiya paagi sa genetic engineering. Ang karon nga kadalag-an sa paghibalo sa bug-os nga genome sang tawo nagahatag sing bag-o nga pangpapagsik sa sining mga paglaum.

Apang, ini nga posibilidad napasad sa haumhaum nga ang aton napanubli nga mga gene amo gid ang dapat basulon sa aton tanan nga kasal-anan kag kasaypanan. May nagakaigo nga ebidensia bala nga nakita ang mga sientipiko agod isumbong ang aton mga gene? Maathag gid nga ang sabat may daku nga epekto sa kon paano naton ginatamod ang aton kaugalingon kag ang aton palaabuton. Apang, antes usisaon ang ebidensia, makahatag sing kasanagan ang pagbinagbinag sa ginhalinan sang tawo.

Kon Paano Ini Tanan Nagsugod

Ang kalabanan nga mga tawo nakahibalo, ukon sa bisan paano nakabati, sang sugilanon tuhoy sa pagpakasala sang una nga mag-asawa, sanday Adan kag Eva, sa katamnan sang Eden. Ginhimo bala sila nga may duna nga depekto sa mga gene sugod gid sa umpisa, isa ka sahi sang depekto sa desinyo amo nga sila nagpakasala kag naglapas?

Ang ila Manunuga, si Jehova nga Dios, nga ang tanan niya nga binuhatan himpit, nagsiling nga ang iya katapusan nga gintuga sa duta “tama gid kaayo.” (Genesis 1:31; Deuteronomio 32:4) Bilang dugang nga ebidensia nga kontento sia sa iya ginhimo, ginpakamaayo niya ang una nga mag-asawa kag ginsugo sila nga magmabungahon, pun-on ang duta sing tawhanon nga mga tinuga, kag tatapon ang iya mga tinuga sa duta​—⁠butang nga indi himuon sang isa nga indi sigurado sa iya binuhatan.​—⁠Genesis 1:28.

May kaangtanan sa pagtuga sa unang mag-asawa, ang Biblia nagasugid sa aton: “Gintuga sang Dios ang tawo sa iya dagway, sa dagway sang Dios gintuga niya sia; lalaki kag babayi gintuga niya sila.” (Genesis 1:27) Wala ini nagakahulugan nga ang mga tawo ginhimo nga mangin kaanggid sa Dios sa pisikal nga dagway, kay “ang Dios Espiritu.” (Juan 4:24) Sa baylo, nagakahulugan ini nga ang tawhanon nga mga tinuga ginhatagan sing diosnon nga mga kinaiya kag sing ikasarang sa pagkilala sang husto kag sala, ang konsiensia.  (Roma 2:​14, 15) Hilway man sila sa pagbuot, nga makasarang sa pagtulutimbang sang mga bagay kag sa pagpamat-od kon ano ang himuon.

Apang, ang aton unang mga ginikanan wala ginpabay-an nga wala sing mga panuytoy. Sa baylo, ginpaandaman sila sang mga resulta sang sala. (Genesis 2:17) Gani ginapakita sang ebidensia nga sang si Adan kinahanglan magdesisyon, ginpili niya nga himuon ang para sa iya daw nagakaigo ukon maayo sadto. Gin-ilog niya ang iya asawa sa iya pagpakasala sa baylo nga binagbinagon ang iya kaangtanan sa iya Manunuga ukon ang madugay nga epekto sang iya buhat. Gintinguhaan man niya sang ulihi nga basulon si Jehova, sa pagsiling nga ginpatalang sia sang asawa nga ginhatag sa iya sang Dios.​—⁠Genesis 3:​6, 12; 1 Timoteo 2:14.

Ang reaksion sang Dios sa pagpakasala ni Adan kag ni Eva nagahatag sing kasanagan. Wala niya gintinguhaan nga tadlungon ang pila ka ‘depekto sa desinyo’ sa ila mga gene. Sa baylo, ginhimo niya ang ginsiling niya sa ila nga mangin resulta sang ila ginhimo, nga nagdul-ong sa ila kamatayon sang ulihi. (Genesis 3:17-19) Ining dumaan nga maragtas nagabulig sa aton nga mahangpan ang kinaugali sang tawhanon nga panimuot.⁠ *

Ang Ebidensia Batok sa Biolohiya

Sa malawig nga tion, ginahimo sang mga sientipiko ang mabudlay nga hilikuton nga tukibon ang genetiko nga mga kabangdanan kag mga bulong sang mga balatian kag panimuot sang tawo. Pagkatapos sang napulo ka tuig nga pagpangabudlay sang anom ka grupo sang mga manugpanalawsaw, ang gene nga naangot sa Huntington’s disease nakilal-an, bisan pa nga wala sing ideya ang mga manugpanalawsaw kon paano ang mga gene ginabangdan sang balatian. Apang, nagareport sa sining panalawsaw, ginbalikwat sang Scientific American ang biologo sang Harvard nga si Evan Balaban, nga nagsiling nga “mabudlay madiskobre kon bala ang mga gene may kaangtanan sa problema nga mga panimuot.”

Sa katunayan, indi madinalag-on ang panalawsaw nga nagatinguha nga iangot ang espesipiko nga mga gene sa panimuot sang tawo. Halimbawa, sa Psychology Today, ang report tuhoy sa mga panikasog nga tukibon ang genetiko nga mga kabangdanan sang depresyon nagsiling: “Ang rekord may kaangtanan sa pagluntad kag pagtapna sa balatian sa populasyon tuhoy sa nagapanguna nga mga balatian sa isip nagaathag nga indi ini malimitehan sa genetiko lamang nga mga kabangdanan.” Ang report nagahatag sing halimbawa: “Ang mga Amerikano nga natawo antes sang 1905 may 1 porsiento nga kataason sang depresyon sa edad nga 75. Sa mga Amerikano nga natawo kalim-an ka tuig sang ulihi, 6 porsiento ang madepresyon sa edad nga 24!” Busa, nagahinakop ini nga ang nagguwa ukon sosyal nga mga kabangdanan amo lamang ang mahimo nga makapaluntad sining daku nga mga pagbalhin sa subong kalip-ot nga tion.

Ano ang ginasugid sa aton sini kag sang madamo  pa nga mga pagtuon? Bisan pa ang mga gene may epekto sa pagdihon sa aton mga personalidad, maathag nga may iban pa nga mga impluwensia. Ang isa ka daku nga kabangdanan amo ang aton palibot, nga nagbalhin sing daku sa aton modernong tion. Tuhoy sa pagkanadayag sang mga pamatan-on karon sa popular nga kalingawan, ang libro nga Boys Will Be Boys nagsiling nga indi mahimo nga ang mga bata magapalambo sing maayong mga prinsipio sa moral kon “magdaku [sila] nga nagatan-aw sing napulo ka libo ka oras sang mga programa kag mga pelikula sa telebisyon diin ang mga tawo ginasalakay, ginatiro, ginabuno, ginaririan, ginahatukhatok, ginapanitan, ukon ginautod-utod, kon magdaku ang mga bata nga nagapamati sa musika nga nagapadaku sang paglugos, paghikog, droga, alkohol, kag pagkapanatiko.”

Maathag nga gindihon ni Satanas, nga “manuggahom sining kalibutan,” ang palibot nga nagabusog sa malaut nga mga kailigbon sang tawo. Kag sin-o ang makapanghiwala sa daku nga impluwensia sining palibot sa aton tanan?​—⁠Juan 12:31; Efeso 6:12; Bugna 12:​9, 12.

Ang Kabangdanan sang Problema sang Katawhan

Subong sang nakita na naton, ang mga problema sang tawo nagsugod sang ang una nga mag-asawa nagpakasala. Ang resulta? Bisan pa ang mga kaliwatan sang mga kaanakan ni Adan wala sing salabton sa sala ni Adan, sila tanan natawo nga nakapanubli sang sala, di-kahimpitan, kag kamatayon. Ang Biblia nagapaathag: “Amo ina kon ngaa, subong nga paagi sa isa ka tawo nagsulod ang sala sa kalibutan kag ang kamatayon paagi sa sala, kag busa ang kamatayon naglapnag sa tanan nga tawo bangod sila tanan nakasala.”​—⁠Roma 5:12.

Disbentaha gid sa tawo ang iya pagkadihimpit. Apang wala ini nagahilway sa iya sa tanan nga moral nga salabton. Ginapakita sang Biblia nga ang mga nagatuo sa kahimusan ni Jehova agod matigayon ang kabuhi kag nagapahisanto sang ila kabuhi sa mga talaksan sang Dios kahamut-an niya. Bangod sang iya mahigugmaon nga kaayo, si Jehova maluluy-on nga naghimo sing kahimusan nga gawaron ang katawhan, baklon liwat, kon sa aton pa, ang nadula ni Adan. Ini nga kahimusan amo ang halad nga gawad sang iya himpit nga Anak, si Jesucristo, nga nagsiling: “Ginhigugma gid sang Dios ang kalibutan sa bagay nga ginhatag niya ang iya bugtong nga Anak, agod nga ang bisan sin-o nga magtuo sa iya indi malaglag kundi may kabuhi nga walay katapusan.”​—⁠Juan 3:16; 1 Corinto 15:​21, 22.

Ginpabutyag ni apostol Pablo ang iya tudok nga pagpasalamat sa sining kahimusan. Sia nagtu-aw: “Kailo ako nga tawo! Sin-o bala ang magaluwas sa akon gikan sa lawas nga nagaagom sini nga kamatayon? Salamat sa Dios paagi kay Jesucristo nga aton Ginuo!” (Roma 7:​24, 25) Nahibaluan ni Pablo nga kon magpakasala sia bangod sang kaluyahon, makapangayo sia sing kapatawaran sa Dios pasad sa halad nga gawad ni Jesucristo.⁠ *

Kaangay sang unang siglo, madamo karon nga nagakabuhi anay sing tuman kalain ukon nga daw wala na sing paglaum ang kahimtangan ang nakadangat sa sibu nga ihibalo sang kamatuoran sang Biblia, naghimo sing kinahanglanon nga mga pagbag-o, kag yara na sa kahimtangan nga makabaton sang kahamuot sang Dios. Indi madali ang mga pagbag-o nga ginhimo nila, kag madamo ang nagapakigbato gihapon sa makahalalit nga mga huyog. Apang sa bulig sang Dios, nahuptan nila ang integridad kag nakasapo sing kalipay sa pag-alagad sa iya. (Filipos 4:13) Binagbinaga ang isa lamang ka halimbawa sang isa ka tawo nga naghimo sing daku nga pagbag-o agod pahamut-an ang Dios.

Isa ka Makapalig-on nga Eksperiensia

“Sang bata pa ako kag nagaeskwela sa eskwelahan nga may dormitoryo, ginhimo ko ang ginabuhat sang mga homoseksuwal, bisan pa nga wala ko gid ginkabig ang akon kaugalingon nga isa ka homoseksuwal. Ang akon mga ginikanan nagbulagay, kag uhaw ako sa pagpalangga sang mga ginikanan. Sang makatapos sa pag-eskwela,  nagsoldado ako. May isa ka grupo sang mga homoseksuwal sa amon katupad nga kuwartel. Nahisa ako sa ila pagsinalayo, gani nakig-upod ako sa ila. Paglipas sang isa ka tuig nga pagpakig-upod sa ila, ginkabig ko ang akon kaugalingon nga isa ka homoseksuwal. ‘Amo gid ako sini,’ pangatarungan ko, ‘kag wala na ako sing mahimo pa.’

“Natun-an ko ang lenguahe sang mga homoseksuwal kag nagakadto sa mga klab para sa mga agi, diin mahapos makuha ang droga kag alkohol. Bisan pa nga kon tan-awon ang tanan daw tuman ka makakulunyag kag makagalanyat, makangilil-ad gid ini. Sa akon tagipusuon, nakita ko nga ini nga sahi sang relasyon indi natural kag wala sing palaabuton.

“Sa isa ka diutay nga banwa, nakita ko ang Kingdom Hall sang mga Saksi ni Jehova samtang may miting nga ginahiwat. Nagsulod ako kag namati sa pamulongpulong, nga nagapaathag sang palaabuton nga mga kahimtangan sa Paraiso. Pagkatapos sini nakilala ko ang iban nga mga Saksi kag gin-agda nila ako sa isa ka asambleya. Nagkadto ako, kag makatilingala gid ini para sa akon​—⁠nga makita ang malipayon nga mga pamilya nga nagasimba sing ulupod. Nagsugod ako sa pagtuon sa Biblia sa mga Saksi.

“Bisan pa mabudlay gid ini para sa akon, gin-aplikar ko ang akon natun-an sa Biblia. Gin-untatan ko ang akon tanan nga mahigko nga ginahimo. Pagkatapos sang pagtuon sa sulod sang 14 ka bulan, gindedikar ko ang akon kabuhi kay Jehova kag ginbawtismuhan. Sa nahauna nga tion sa akon kabuhi, nakatigayon ako sing matuod nga mga abyan. Nabuligan ko ang iban nga matun-an ang kamatuoran gikan sa Biblia, kag nagaalagad ako karon subong isa ka ministeryal nga alagad sa Cristianong kongregasyon. Ginpakamaayo gid ako ni Jehova.”

Kita ang Dapat Basulon

Ang pagtinguha nga basulon lamang ang gene sa aton malain nga paggawi indi gid ang solusyon. Sa baylo nga magabulig ini sa aton nga malubad ukon malandas ang aton mga problema, ang paghimo sini, siling sang Psychology Today, “mahimo magtudlo sa aton sang pagkawalay mahimo nga amo ang kabangdanan sang madamo nga problema naton. Sa baylo nga buhinan ining mga problema, daw ginagatungan sini ang paglubha sini.”

Matuod nga dapat pakigbatuan naton ang malain nga mga puwersa, lakip na ang aton mismo makasasala nga mga huyog kag ang mga panikasog ni Satanas nga buyukon kita nga lapason ang Dios. (1 Pedro 5:8) Matuod man nga mahimo kita impluwensiahan sang aton mga gene sa nagkalainlain nga paagi. Apang indi nga wala gid kita sing mahimo. Ang matuod nga mga Cristiano may yara gamhanan nga mga kaalyado​—⁠si Jehova, si Jesucristo, ang balaan nga espiritu sang Dios, ang iya Pulong ang Biblia, kag ang Cristianong kongregasyon.​—⁠1 Timoteo 6:​11, 12; 1 Juan 2:1.

Antes magsulod sa Ginsaad nga Duta ang pungsod sang Israel, ginpahanumdom ni Moises ang katawhan sang ila responsabilidad sa atubangan sang Dios, nga nagasiling: “Ginbutang ko ang kabuhi kag kamatayon sa atubangan mo, ang pagpakamaayo kag ang pagpakamalaut; kag dapat pilion mo ang kabuhi agod padayon ka nga mabuhi, ikaw kag ang imo kaliwatan, paagi sa paghigugma kay Jehova nga imo Dios, paagi sa pagpamati sa iya tingog kag paagi sa pagpabilin sa iya.” (Deuteronomio 30:​19, 20) Amo man sa karon, ang tagsa ka masaligan nga indibiduwal obligado sa pagdesisyon nga alagaron ang Dios kag tumanon ang iya mga ginapatuman. Ikaw ang dapat magpili.​—⁠Galacia 6:​7, 8.

[Mga Nota]

[Mga retrato sa pahina 9]

Nagpakasala bala sanday Adan kag Eva bangod sang pila ka depekto sa ila mga gene?

[Mga retrato sa pahina 10]

Dapat bala batunon sang tanan nga tawo ang salabton para sa ila mga desisyon?

[Credit Line]

Drug user: Godo-Foto

[Retrato sa pahina 11]

Ang mga panikasog nga mahibaluan ang genetiko nga mga kabangdanan sang panimuot sang tawo indi madinalag-on

[Retrato sa pahina 12]

Ang pag-aplikar sa ginasiling sang Biblia makabulig sa mga sinsero nga magbag-o