“Nagahatag Ako sa Inyo sing Sulundan”
“Nagahatag Ako sa Inyo sing Sulundan”
“Dapat nga mangin mga manunudlo na kamo bangod sang tion.”—HEBREO 5:12.
1. Ngaa ang mga pulong sang Hebreo 5:12 natural lang nga magapabalaka sa isa ka Cristiano?
SAMTANG ginabasa mo ang inspirado nga mga pulong sang aton tema nga teksto, daw nabalaka ka bala sa imo kaugalingon? Kon amo, wala ka nagaisahanon. Subong mga sumulunod ni Cristo, nakahibalo kita nga dapat kita mangin mga manunudlo. (Mateo 28:19, 20) Nakahibalo kita nga nagakabuhi kita sa hilingagawon nga mga tion amo nga dapat sampaton gid kita sa pagpanudlo. Kag nakahibalo kita nga ang aton ginatudlo mahimo pa gani magkahulugan sing kabuhi ukon kamatayon sa aton mga ginatudluan! (1 Timoteo 4:16) Kon amo, natural lang nga pamangkuton naton ang aton kaugalingon: ‘Isa gid bala ako ka manunudlo? Paano ako mag-uswag?’
2, 3. (a) Paano ginpaathag sang isa ka manunudlo ang sadsaran sang maayo nga pagpanudlo? (b) Ano nga sulundan sa pagpanudlo ang ginhatag ni Jesus sa aton?
2 Ini nga mga kabalaka indi dapat magpaluya sa aton. Kon ang pagtamod naton sa pagpanudlo isa lamang ka butang nga nagakinahanglan sing pila ka pinasahi nga teknik, mahimo mabudlayan kita nga mag-uswag. Apang, ang sadsaran sang maayo nga pagpanudlo indi ang teknik kundi ang butang nga mas importante pa sa sini. Talupangda ang ginsulat sa libro sang isa ka eksperiensiado nga manunudlo tuhoy sini: “Ang maayo nga pagpanudlo wala nasandig sa espesipiko nga mga teknik ukon mga estilo, mga plano ukon mga aksion. . . . Ang pagpanudlo isa gid ka butang nga may kaangtanan sa gugma.” Sa pagkamatuod, pagtamod ini sang isa ka sekular nga manunudlo. Apang, ang ginsiling niya mahimo nga labi pa nga maaplikar sa pagpanudlo nga ginahimo naton subong mga Cristiano. Paano?
3 Ang aton Huwaran sang isa ka manunudlo wala sing liwan kundi si Jesucristo, nga nagsiling sa iya mga sumulunod: “Nagahatag ako sa inyo sing sulundan.” (Juan 13:15) Ginapatuhuyan niya ang iya ginpakita nga halimbawa tuhoy sa pagkamapainubuson, apang ang sulundan nga ginhatag ni Jesus sa aton nagalakip gid sang iya labing importante nga hilikuton subong isa ka tawo sa duta—ini amo ang pagtudlo sing maayong balita sang Ginharian sang Dios sa mga tawo. (Lucas 4:43) Bangod sini, kon papilion ka sing isa ka tinaga nga magalaragway sa ministeryo ni Jesus, mahimo pilion mo ang tinaga nga “gugma,” indi bala? (Colosas 1:15; 1 Juan 4:8) Ang gugma ni Jesus sa iya langitnon nga Amay, si Jehova, amo ang labing importante. (Juan 14:31) Apang, subong isa ka manunudlo, ginpakita ni Jesus ang gugma sa duha pa ka paagi. Ginhigugma niya ang mga kamatuoran nga iya gintudlo, kag ginhigugma niya ang mga tawo nga iya gintudluan. Binagbinagon naton sing maayo ining duha ka bahin sang sulundan nga ginhatag niya sa aton.
Ang Madugay Na nga Gugma sa mga Kamatuoran sang Dios
4. Paano ginpalambo ni Jesus ang gugma sa mga panudlo ni Jehova?
4 Ang panimuot sang isa ka manunudlo sa iya ginatudlo may yara daku nga epekto sa kalidad Isaias 50:4, 5 ining nagakaigo nga mga pulong: “Ang Soberanong Ginuong Jehova naghatag sa akon sang dila sang mga natudluan, agod mahibaluan ko kon paano sabton ang ginakapoy paagi sa pulong. Nagapamukaw sia kada aga; ginapukaw niya ang akon igdulungog agod makabati kaangay sang mga natudluan. Ang Soberanong Ginuong Jehova nagbukas sang akon igdulungog, kag ako, sa akon bahin, indi rebelyuso. Wala ako magliso sa pihak nga direksion.”
sang iya pagpanudlo. Kon indi sia interesado, mahimo ini makita kag mahibaluan sang iya mga estudyante. Si Jesus interesado gid sa hamili nga mga kamatuoran nga gintudlo niya tuhoy kay Jehova kag sa Iya Ginharian. Ang gugma ni Jesus tuhoy sini madalom gid. Ginpalambo niya ini nga sahi sang gugma subong isa ka estudyante. Sa bug-os nga tion antes sia mangin tawo, ang bugtong nga Anak isa ka maukod nga estudyante. Ginarekord sang5, 6. (a) Ano ang naeksperiensiahan ni Jesus sang ginbawtismuhan sia, kag ano ang epekto sini sa iya? (b) Ano nga kinatuhayan ang makita naton sa ulot ni Jesus kag ni Satanas kon tuhoy sa paggamit sing Pulong sang Dios?
5 Samtang nagadaku sia nga isa ka tawo sa duta, padayon nga ginhigugma ni Jesus ang kaalam sang Dios. (Lucas 2:52) Nian, sang ginbawtismuhan sia, may pinasahi sia nga naeksperiensiahan. “Ang langit nagbukas,” siling sang Lucas 3:21. Mahimo nga nadumduman ni Jesus ang iya kahimtangan antes sia mangin tawo. Pagkatapos sadto nagpuasa sia sing 40 ka adlaw sa kahanayakan. Nalipay gid sia nga pamalandungan ang madamong okasyon sa langit nga gintudluan sia ni Jehova. Apang, wala madugay, ang iya gugma sa mga kamatuoran sang Dios gintilawan.
6 Sang si Jesus kapoy kag gutom, gintilawan sia ni Satanas. Magkatuhay gid ang makita naton sa sining duha ka anak sang Dios! Lunsay sila nagbalikwat sa Hebreong Kasulatan—apang magkatuhay ang ila panimuot. Ginpatiko ni Satanas ang Pulong sang Dios, kag gingamit niya ini sing di-matinahuron para sa iya makagod nga mga katuyuan. Sa pagkamatuod, ginpasipalahan lamang sadtong rebelde ang mga kamatuoran sang Dios. Sa pihak nga bahin, ginbalikwat ni Jesus ang Kasulatan nga may maathag gid nga gugma, gingamit niya ang Pulong sang Dios sa tagsa ka sabat. Si Jesus madugay na nga nagakabuhi antes una nga ginsulat yadtong inspirado nga mga pulong, apang gintahod niya ini. Hamili nga mga kamatuoran ini gikan sa iya langitnon nga Amay! Ginsilingan niya si Satanas nga ining mga pulong gikan kay Jehova mas importante pa sa pagkaon. (Mateo 4:1-11) Huo, ginhigugma ni Jesus ang tanan nga kamatuoran nga gintudlo ni Jehova sa iya. Apang, paano niya ginpakita ini nga gugma subong isa ka manunudlo?
Gugma sa mga Kamatuoran nga Gintudlo Niya
7. Ngaa wala mag-imbento si Jesus sang iya kaugalingon nga mga panudlo?
7 Pirme makita ang gugma ni Jesus sa mga kamatuoran nga gintudlo niya. Kay man, mahapos kuntani nga mapauswag niya ang iya kaugalingon nga mga ideya. May madamo sia nga ihibalo kag kaalam. (Colosas 2:3) Walay sapayan sini, ginpahanumdom niya pirme sa iya tagpalamati nga ang tanan nga butang nga gintudlo niya indi gikan sa iya kundi sa iya langitnon nga Amay. (Juan 7:16; 8:28; 12:49; 14:10) Ginhigugma gid niya ang mga kamatuoran sang Dios amo nga wala niya ini gin-islan sang iya panghunahuna.
8. Sa pamuno sang iya ministeryo, paano si Jesus naghatag sing sulundan nga magsandig sa Pulong sang Dios?
8 Sang ginsugdan ni Jesus ang iya dayag nga ministeryo, naghatag sia gilayon sing sulundan. Binagbinaga kon paano niya una nga ginpahayag sa katawhan sang Dios nga sia amo ang ginsaad nga Mesias. Nag-atubang lang bala sia sa kadam-an, nagpahayag nga sia ang Cristo, kag nian naghimo sing makatilingala nga mga milagro agod pamatud-an ini? Wala. Nagkadto sia sa sinagoga, diin ang katawhan sang Dios kinabatasan na nga nagabasa gikan sa Kasulatan. Ginbasa niya didto sing mabaskog ang Isaias 61:1, 2 kag ginpaathag nga ining matagnaon nga mga kamatuoran naaplikar sa iya. (Lucas 4:16-22) Ang iya madamo nga milagro nagpamatuod nga ginasuportahan sia ni Jehova. Walay sapayan sini, ang iya panudlo nasandig pirme sa Pulong sang Dios.
9. Sa pagpakig-angot niya sa mga Fariseo, paano ginpakita ni Jesus ang iya mainunungon nga gugma sa Pulong sang Dios?
9 Sang ginhangkat si Jesus sang relihiosong mga kaaway, wala sia makigbais sa ila agod ipakita nga mas maalam sia sa ila, bisan pa nga mahapos kuntani nga nadaug niya sila. Sa baylo, gingamit niya ang Pulong sang Dios agod pamatud-an nga sala sila. Dumduma, halimbawa, sang nagsumbong ang mga Fariseo nga ginlapas sang mga sumulunod ni Jesus ang kasuguan sa Adlaw nga Mateo 12:1-5) Sa pagkamatuod, mahimo nga nabasa gid sining nagapakamatarong-sa-kaugalingon nga mga lalaki ining inspirado nga rekord sa 1 Samuel 21:1-6. Kon amo, wala nila mahantop ang importante nga leksion sini. Apang, labaw pa sa pagbasa lamang sa rekord ang ginhimo ni Jesus. Ginbinagbinag niya ang kahulugan sini kag gin-aplikar ang mga prinsipio nga matun-an gikan sa sini. Ginhigugma niya ang mga prinsipio nga gintudlo ni Jehova paagi sa sining bahin sang Kasulatan. Gani gingamit niya ini nga rekord, subong man ang halimbawa gikan sa Mosaikong Kasuguan, agod ipakita ang pagkarasonable sang Kasuguan. Sing kaanggid, bangod sang iya mainunungon nga gugma, si Jesus napahulag nga pangapinan ang Pulong sang Dios batok sa mga panikasog sang mga relihiosong lider nga patikuon ini para sa ila kaugalingon nga benepisyo ukon taguon ini sa makapagumon nga tawhanon nga mga tradisyon.
Inugpahuway sang nagpangutol sila sing pila ka uhay sa uma kag ginkaon nila ini samtang nagaagi sa sini. Si Jesus nagsabat: “Wala bala ninyo mabasahi ang ginhimo ni David sang sia kag ang mga lalaki nga kaupod niya gingutom?” (10. Paano gintuman ni Jesus ang mga tagna bahin sa kalidad sang iya pagpanudlo?
10 Bangod sang gugma ni Jesus sa kamatuoran nga gintudlo niya, wala sia magtudlo sing amo-amo lang pirme kag sing makatalaka. Ginapahangop sang inspirado nga mga tagna nga ang Mesias nagpamulong nga may ‘pangganyat sa iya mga bibig,’ nga nagagamit sing “makahalamuot nga mga pulong.” (Salmo 45:2; Genesis 49:21) Gintuman ni Jesus ining mga tagna paagi sa paghimo sang iya mensahe nga makawiwili kag maathag, nga nagagamit sing “matahom nga mga pulong” samtang ginatudlo niya ang mga kamatuoran nga ginhigugma gid niya. (Lucas 4:22) Ang iya kapagsik pat-od gid nga makita sa iya pangguyahon, kag ang iya mga mata nagakilan bangod sang daku niya nga interes sa iya ginatudlo. Daw ano gid ka makalilipay nga magpamati sa iya, kag daw ano gid kaayo nga sundon naton ini kon nagapakighambal sa iban tuhoy sa natun-an naton!
11. Ngaa si Jesus indi nangin bugalon walay sapayan sang iya mga ikasarang subong manunudlo?
11 Nangin bugalon bala si Jesus bangod sang iya maayo gid nga paghangop sa mga kamatuoran sang Dios kag sang iya makagalanyat nga paghambal? Masami ini nagakatabo sa tawhanon nga mga manunudlo. Apang, dumduma nga si Jesus maalam sa diosnon nga paagi. Ini nga kaalam indi matinaastaason, kay “ang kaalam yara sa mga maugdang.” (Hulubaton 11:2) May butang pa nga nagapugong kay Jesus nga mangin bugalon ukon matinaastaason.
Ginahigugma ni Jesus ang mga Tawo nga Gintudluan Niya
12. Paano ginpakita ni Jesus nga indi niya luyag nga mahadlok sa iya ang iya mga sumulunod?
12 Ang tudok nga gugma ni Jesus sa mga tawo makita pirme sa iya panudlo. Ang iya panudlo wala gid magpahadlok sa mga tawo, indi kaangay sa panudlo sang bugalon nga mga tawo. (Manugwali 8:9) Sa tapos masaksihan ang isa sa mga milagro ni Jesus, si Pedro nahayanghag gid, kag naghapa sia sa mga tuhod ni Jesus. Apang indi luyag ni Jesus nga mahadlok sa iya ang iya mga sumulunod. Mainayuhon sia nga nagsiling, “Dili mahadlok” kag nian ginsugiran niya si Pedro sang makapapagsik nga hilikuton nga pakigbahinan ni Pedro kag ini amo ang hilikuton nga paghimo sing disipulo. (Lucas 5:8-10) Luyag ni Jesus nga ang iya mga disipulo mapahulag sang ila mismo gugma sa hamili nga mga kamatuoran nahanungod sa Dios, indi sang pagkahadlok sa ila manunudlo.
13, 14. Sa anong mga paagi nagpakita si Jesus sing empatiya sa mga tawo?
13 Ang gugma ni Jesus sa mga tawo nga ginatudluan niya makita man sa iya empatiya sa ila. Mateo 9:36) Naluoy sia sa ila kahimtangan kag napahulag nga buligan sila.
“Sang nakita niya ang kadam-an naluoy sia sa ila, kay ginpanitan sila kag nag-alaplaag kaangay sang mga karnero nga wala sing manugbantay.” (14 Talupangda ang empatiya ni Jesus sa isa pa ka okasyon. Sang nagpalapit sa iya sa tunga sang kadam-an ang isa ka babayi nga ginatagasan sang dugo kag gintandog ang sidsid sang iya panapton, ang babayi milagruso nga nag-ayo. Nakabatyag si Jesus nga nagguwa ang gahom sa iya, apang wala niya makita kon sin-o ang nag-ayo. Namilit sia nga makita ang babayi. Ngaa? Indi agod akigan sia kay ginlapas niya ang Kasuguan ukon ang mga pagsulundan sang mga escriba kag mga Fariseo, subong sang mahimo nga ginakahangaw-an sang babayi. Sa baylo, si Jesus nagsiling sa iya: “Anak, ang imo pagtuo nagpaayo sa imo. Lakat ka sa paghidait, kag magaayo ang imo lawas gikan sa imo malubha nga balatian.” (Marcos 5:25-34) Talupangda ang empatiya sa sining mga pulong. Wala lamang sia magsiling, “Mag-ayo ka.” Sa baylo, sia nagsiling: “Magaayo ang imo lawas gikan sa imo malubha nga balatian.” Gingamit diri ni Marcos ang tinaga nga mahimo magkahulugan sing literal nga “pagbunal,” isa ka sahi sang paghanot nga masami ginagamit subong silot. Sa amo, ginkilala ni Jesus nga ang babayi nag-antos, ayhan sing daku nga kasakit sa pisikal kag emosyon, bangod sang iya balatian. May empatiya sia sa iya.
15, 16. Ano nga mga hitabo sa ministeryo ni Jesus ang nagapakita nga ginatalupangod niya ang maayo nga mga kinaiya sang iban?
15 Nagpakita man si Jesus sing gugma sa mga tawo paagi sa pagtalupangod sang ila maayo nga mga kinaiya. Binagbinaga ang natabo sang nakilala niya si Natanael, nga nangin isa ka apostol sang ulihi. “Nakita ni Jesus si Natanael nga nagapalapit sa iya kag nagsiling nahanungod sa iya: ‘Tan-awa, ang matuod nga Israelinhon, nga sa iya walay limbong.’ ” Milagruso nga nakita ni Jesus ang nasulod nga mga kinaiya ni Natanael, kag sa sini nga paagi madamo kita sing matun-an sa iya. Sa pagkamatuod, si Natanael indi himpit. Kaangay naton tanan, may mga kaluyahon man sia. Ang matuod, sang makabati sia tuhoy kay Jesus, nagkomento sia sing daw masakit: “May maayo nga butang bala nga magagikan sa Nazaret?” (Juan 1:45-51) Apang, sa tanan nga butang nga mahimo masiling tuhoy kay Natanael, ginpili ni Jesus ang butang nga dalayawon, ang iya pagkabunayag.
16 Sing kaanggid, sang ang isa ka opisyal sang hangaway—ayhan isa ka Gentil, isa ka Romano—nagpalapit kag nangabay kay Jesus nga paayuhon ang iya nagamasakit nga ulipon, nahibaluan ni Jesus nga ang soldado may mga kakulangan. Ayhan ang nagligad nga pagkabuhi sang isa ka opisyal sang hangaway sadto puno anay sang madamo nga kasingki, pagpatulo sing dugo, kag sang butig nga pagsimba. Apang, ginpatalupangod ni Jesus ang maayo nga kinaiya—ang tumalagsahon nga pagtuo sang lalaki. (Mateo 8:5-13) Sang ulihi, sang nakighambal si Jesus sa malaut nga tawo nga nagabitay sa usok sang pag-antos sa tupad niya, wala niya ginsabdong ang tawo bangod sang iya ginhimo nga krimen sang nagligad kundi ginpalig-on sia upod ang paglaum sa palaabuton. (Lucas 23:43) Nakahibalo gid si Jesus nga ang negatibo kag mamulayon nga pagtamod sa iban magapaluya lamang sa ila. Pat-od gid nga bangod sang iya mga panikasog nga talupangdon ang maayo nga mga kinaiya sang iban, napalig-on niya ang madamo nga maghimo sing kapin pa.
Kahanda sa Pag-alagad sa mga Tawo
17, 18. Sang ginbaton ang hilikuton nga magkari sa duta, paano nagpakita si Jesus sing kahanda nga mag-alagad sa iban?
17 Ang isa pa ka mabakod nga pamatuod sang gugma ni Jesus sa mga tawo nga gintudluan niya amo ang iya kahanda nga alagaran sila. Antes sia mangin tawo, ang Anak sang Dios nahamuot pirme sa mga tawo. (Hulubaton 8:30, 31) Subong ang “Pulong,” ukon humalambal ni Jehova, mahimo nakig-angot sia sa mga tawo sing madamong beses. (Juan 1:1) Apang, agod tudluan ang katawhan sing mas direkta, “gin-uba niya ang iya kaugalingon kag nangin dagway sang ulipon,” ginbiyaan ang iya mataas nga posisyon sa langit. (Filipos 2:7; 2 Corinto 8:9) Samtang yari sa duta, si Jesus wala magpaabot nga alagaran. Sa baylo, sia nagsiling: “Ang Anak sang tawo nagkari, indi agod alagdon, kundi agod mag-alagad, kag ihatag ang iya kalag subong gawad nga kabaylo sang madamo.” (Mateo 20:28) Gintuman gid ni Jesus ining mga pulong.
18 Si Jesus mapainubuson nga nagbulig sa mga gintudluan niya, kag gilayon nga nag-alagad sa ila. Nagpanglakaton sia sa Ginsaad nga Duta, nga nagalakat sing ginatos ka kilometro agod makabantala sa mas madamo nga tawo kon posible. Indi kaangay sa bugalon nga mga Fariseo kag mga escriba, nagpabilin sia nga mapainubuson kag mahapos palapitan. Ang tanan nga sahi sang mga tawo—ang mga halangdon, soldado, abogado, babayi, kabataan, imol, masakiton, bisan ang mga ginasikway sang sosiedad—nagpalapit sa iya sing malangkagon kag walay kahadlok. Walay sapayan nga himpit, si Jesus isa ka tawo, nga mahimo kapuyon kag gutumon. Apang, bisan pa nga kapoy sia ukon kinahanglan nga magpahuway ukon magpangamuyo, gin-una niya ang mga kinahanglanon sang iban sangsa iya.—Marcos 1:35-39.
19. Paano naghatag si Jesus sing sulundan sa pagpakig-angot sing mapainubuson, mapailubon, kag mainayuhon sa iya mga disipulo?
19 Si Jesus handa man nga mag-alagad sa iya mga disipulo. Ginhimo niya ini paagi sa pagtudlo sa ila sing mainayuhon kag mapailubon. Sang indi nila gilayon nahangpan ang pila ka importante nga mga leksion, wala sia mag-untat, maakig, ukon magsabdong sa ila. Padayon sia nga nangita sing bag-ong mga paagi agod buligan sila nga makahangop. Halimbawa, hunahunaa lamang kon daw ano kasunson nagbaisay ang mga disipulo kon sin-o ang labing daku sa ila. Sa liwat kag liwat, tubtob sang gab-i antes sia ginpatay, nakakita si Jesus sing bag-ong mga paagi agod tudluan sila nga pakig-angutan sing mapainubuson ang isa kag isa. Tuhoy sa pagkamapainubuson, subong sang tanan iban pa nga mga butang, si Jesus makasiling sing husto: “Nagahatag ako sa inyo sing sulundan.”—Juan 13:5-15; Mateo 20:25; Marcos 9:34-37.
20. Anong paagi sa pagtudlo ang nagahimo kay Jesus nga tuhay sa mga Fariseo, kag ngaa ang iya pamaagi epektibo?
20 Talupangda nga wala lamang ginsilingan ni Jesus ang mga disipulo kon ano ang sulundan; ‘naghatag sia sing sulundan.’ Nagtudlo sia sa ila paagi sa halimbawa. Wala sia magpamulong sa ila nga nagaduko gikan sa mataas nga kahimtangan, subong nga daw ginakabig niya ang iya kaugalingon nga tuman kataas agod maghimo sing mga butang nga ginapahimo niya sa ila. Amo sina ang paagi sang mga Fariseo. “Sila nagasiling apang wala nagabuhat,” siling ni Jesus tuhoy sa ila. (Mateo 23:3) Mapainubuson nga ginpakita ni Jesus sa iya mga estudyante kon ano gid ang buot silingon sang iya mga panudlo paagi sa pag-aplikar kag pagbuhat sini. Gani sang ginlaygayan niya ang iya mga sumulunod nga magkabuhi sing simple nga hilway sa materyalismo, indi na nila kinahanglan nga magpalagpat kon ano ang buot niya silingon. Nakita nila ang kamatuoran sa iya mga pulong: “Ang mga sora may mga lungib kag ang mga pispis sa langit may mga hapunan, apang ang Anak sang tawo wala gid sing ulunlan sang iya ulo.” (Mateo 8:20) Nag-alagad si Jesus sa iya mga disipulo paagi sa mapainubuson nga paghatag sing sulundan sa ila.
21. Ano ang binagbinagon sa masunod nga artikulo?
21 Maathag gid nga si Jesus amo ang labing daku nga Manunudlo nga nagkabuhi sa duta! Ang iya gugma sa kon ano ang gintudlo niya kag ang iya gugma sa mga tawo nga gintudluan niya makita sang tanan nga mga bunayag nga nakakita kag nakabati sa iya. Makita man ini naton nga nagatuon karon sa sulundan nga ginhatag niya. Apang, paano naton masunod ang himpit nga halimbawa ni Cristo? Ini nga pamangkot binagbinagon sa masunod nga artikulo.
Paano Mo Sabton?
• Ano ang sadsaran sang maayo nga panudlo, subong nga ginpakita ni sin-o?
• Sa anong mga paagi ginpakita ni Jesus ang gugma sa mga kamatuoran nga gintudlo niya?
• Paano ginpakita ni Jesus ang gugma sa mga tawo nga gintudluan niya?
• Ano nga mga halimbawa ang nagapakita sang mapainubuson nga kahanda ni Jesus nga alagaran ang mga ginatudluan niya?
[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]
[Retrato sa pahina 12]
Paano ginpakita ni Jesus nga ginahigugma niya ang mga prinsipio nga masapwan sa Pulong sang Dios?