Nagapanghikot Bala ang mga Malaut?

“Ang kalibutan sang katawhan ginagamuhan, daw subong nga ang tanan nga pang-emerhensia nga guluwaan ginabalabagan sang labaw-sa-kinaugali nga mga gahom.”—⁠Jean-Claude Souléry, dyurnalista.

‘Ang pagkawalay mahimo sang indibiduwal daw nagapabatyag nga ang malaut nagapanghikot.’​—⁠Josef Barton, istoryador.

BANGOD sang kakugmat sang pagsalakay sang mga terorista sang Septiembre 11, 2001, serioso nga ginahunahuna sang madamo ang natabo. Si Michael Prowse nagsulat sa Financial Times sa Inglaterra: “Wala sing sapat ang mahimo magpanghikot kag makapanghikot sing subong kapintas.” Ang editoryal sang New York Times nagkomento nga wala labot nga ang pagsalakay nagakinahanglan sing pagplano, “importante man nga binagbinagon kon daw ano gid ka daku nga dumot ang kinahanglan agod himuon ini. Isa ini ka dumot nga labaw pa sa kinaandan nga mga padugi sa inaway, nga wala sing mga limitasyon, nga wala sing mga kasugtanan nga ginasunod.”

Ginhunahuna sing serioso sang mga tawo nga may lainlain sing pagtuluuhan ang posibilidad nga nagapanghikot ang isa ka malaut nga gahom. Ang isa ka taga-Sarajevo nga negosyante nga nakasaksi sa mga kakugmat sang pagdumot sa minoridad nga kaliwat sa Bosnia nagsiling: “Pagkatapos sang isa ka tuig nga inaway sa Bosnia nagapati ako nga si Satanas amo ang nagakontrol sang tanan. Kabuangan gid ini.”

Sang ginpamangkot kon nagapati sia sa Yawa, ang istoryador nga si Jean Delumeau nagsabat: “Paano ko mapanghiwala ang gahom sang malaut samtang nakita ko ang nagakatabo kag ang natabo sugod sang matawo ako: Ang ikaduha nga bug-os kalibutan nga inaway, nga may kapin sa 40 milyones ka biktima; ang Auschwitz kag mga kampo konsentrasyon; ang pagpapas sa rasa sa Cambodia; ang madugo nga pagpamigos sang rehimen Ceauşescu; ang pagpaantos subong sistema sang gobierno sa madamo nga duog sa bug-os nga kalibutan. Wala sing katapusan ang listahan sang makasiligni nga mga hitabo. . . . Gani nagapati ako nga husto nga tawgon naton ini nga mga buhat subong ‘yawan-on,’ indi bangod gin-inspirar ini sang isa ka Yawa nga may sungay kag biyak nga mga kuko kundi sang isa ka Yawa nga amo ang simbulo sang nagaimpluwensia nga puwersa kag malaut nga gahom nga nagapanghikot sa kalibutan.”

Kaangay ni Jean Delumeau, ginakabig sang madamo nga tawo nga “yawan-on” ang makasiligni nga mga hitabo karon sa tawhanon nga katilingban, halin sa pamilya pakadto sa bug-os nga kalibutan. Apang ano ang buot silingon sini? Ini bala nga makasiligni nga mga hitabo mapasibangod sa mga gahom sang malaut, ukon may yara bala malaut nga mga persona nga nagasugyot sa mga tawo nga maghimo sing makangilil-ad nga mga krimen nga labaw sa naandan nga kalainan sang tawo? Ini bala nga mga puwersa ginapangunahan sang prinsipe sang kalautan​—⁠si Satanas nga Yawa?

[Picture Credit Line sa pahina 3]

Children: U.⁠S. Coast Guard photo