Sugilanon sang Kabuhi

Gintilawan sa Kalayuhon nga Hurno sang Pag-antos

PANUGIRON NI PERICLES YANNOURIS

Nagapalanupsop sa akon mga tul-an ang tugnaw sang mahun-og nga selda. Samtang nagapungko ako diri sing isahanon, nga nagakunop sing manipis nga habol, mapanan-aw ko pa ang matigdas nga nawong sang akon lamharon nga asawa samtang ginaguyod ako sang mga paramilitar palayo sa akon puluy-an duha ka adlaw na ang nagligad, nga ginbiyaan sia kag ang amon duha ka nagamasakit nga mga bata. Sang ulihi, ang akon asawa, nga wala nagaugyon sa akon pagtuo, nagpadala sing isa ka pinutos sa akon kag isa ka malip-ot nga sulat nga nagasiling: “Ginapadala ko sa imo ini nga mga tinapay, kag kabay nga magmasakit ka man pareho sa imo mga bata.” Makabalik pa ayhan ako nga buhi agod makita ang akon pamilya?

ISA lamang ini ka hitabo sa malawig kag mabudlay nga pagpakig-away para sa Cristianong pagtuo, isa ka pagpakig-away nga naglakip sa pagpamatok sang pamilya, pagsikway sang komunidad, pagpakig-away sa korte, kag walay kaluoy nga paghingabot. Apang paano kag ngaa ako, nga isa ka hipuson kag may kahadlok sa Dios nga indibiduwal, nakadangat sa sini nga miserable nga duog? Tuguti ako palihug nga makapaathag.

Isa Ka Imol nga Bata nga May Mataas nga Handum

Sang ginbun-ag ako sa Stavromeno, Creta, sang 1909, ang pungsod nagaantos sa inaway, kaimulon, kag gutom. Sang ulihi, diutayan lang kami sang akon apat ka manghod mapatay sa pagsalakay sang trangkaso Espanyol. Madumduman ko pa nga may mga tion nga sinemana kami nga wala ginpaguwa sa amon balay sang amon mga ginikanan agod indi kami malatnan sang trangkaso.

 Si Tatay, nga isa ka kubos nga mangunguma, tuman gid ka relihioso apang isa ka tawo nga may bukas nga hunahuna. Bangod nakaistar anay sa Pransia kag Madagascar, may ihibalo sia sa liberal nga mga ideya tuhoy sa relihion. Apang, ang amon pamilya nagpabilin nga matutom sa Griegong Ortodokso nga Simbahan, nga nagatambong sa Misa kada Domingo kag nagabukas sang amon puluy-an agod mangin dalayunan sang lokal nga obispo sa tion sang iya pagbisita kada tuig. Isa ako sadto sa mga bata nga lalaki nga nagakanta sa simbahan, kag handum ko gid nga mangin isa ka pari.

Sang 1929, nangin pulis ako. Nadestino ako sa Tesalonica, sa naaminhan nga Gresya, sang napatay si Tatay. Sa pagpangita sing lugpay kag espirituwal nga kasanagan, nagpangabay ako nga sayluhon sa Mount Athos, isa ka malapit lang nga komunidad sang mga pari, nga ginatamod subong “balaan nga bukid” sang Ortodokso nga mga Cristiano.⁠ * Nadestino ako diri sa sulod sang apat ka tuig, kag naobserbahan ko gid kon paano nagakabuhi ang mga pari. Sa baylo nga mangin suod sa Dios, nadismaya ako sa hayag nga imoralidad kag kagarukan sang mga pari. Nangil-ad ako sang nagpakita sing seksuwal nga interes sa akon ang isa ka ginatahod ko nga pari nga may ranggo nga manubonubo lang sa obispo. Bisan naguba ang akon maayo nga pagtamod sa ila, sinsero gihapon ako nga alagaron ang Dios kag mangin pari. Nagsuksok pa gani ako sing sutana sang pari kag nagpakuha sing retrato agod mangin handumanan ko. Sang ulihi, nagpauli ako sa Creta.

“Yawa Gid Sia!”

Sang 1942, nagpakasal ako kay Frosini, isa ka matahom nga dalaga, nga gikan sa isa ka respetado nga pamilya. Labi pa gid nga nangin desidido ako nga mangin pari sang nangasawa ako, bangod relihioso gid katama ang pamilya sang akon asawa.⁠ * Determinado ako nga magkadto sa Atenas agod magtuon sa seminaryo. Sang talipuspusan sang 1943, nakalab-ot na ako sa pantalan sang Iráklion, Creta, apang wala ako makadayon sa Atenas. Ayhan bangod sini nga tion, nakasapo ako sing liwan nga tuburan sang espirituwal nga kaumpawan. Ano ang natabo?

Sa sulod sang pila na ka tuig, si Emmanuel Lionoudakis, isa ka mapisan nga lamharon nga manugbantala sang mga Saksi ni Jehova, nagatudlo sa bug-os nga Creta sing makapasanag nga mga kamatuoran gikan sa Biblia.⁠ * Naganyat ang pila ka mga tawo sa maathag nga paghangop sang mga Saksi sa Pulong sang Dios kag nagbiya sa butig nga relihion. Gintukod ang isa ka grupo sang makugi nga mga Saksi sa malapit lang nga siudad sang Sitía. Ginkaakig ini sang lokal nga obispo, nga​—⁠bangod nakaistar anay sia sa Estados Unidos⁠—nakahibalo gid kon daw ano ka epektibo nga mga manugbantala ang mga Saksi ni Jehova. Determinado sia nga papason ini nga “erehiya” sa iya nasakupan nga teritoryo. Bangod sang iya pagsugyot, regular nga ginakarsel sang mga pulis ang mga Saksi ukon ginadala sa atubangan sang husgado bangod sa nanuhaytuhay nga butig nga mga akusasyon.

Nagtinguha ang isa sining mga Saksi nga ipaathag sa akon ang kamatuoran sang Biblia, apang nasat-uman niya nga indi ako interesado. Gani ginpadala niya ang isa ka mas eksperiensiado nga ministro agod makighambal sa akon. Bangod sang akon indi maayo nga pagpakig-atubang, nagbalik ini nga Saksi sa ila diutay nga grupo kag nagsiling: “Imposible nga mangin Saksi si Pericles. Yawa gid sia!”

Ang Una nga Pagpamatok nga Naeksperiensiahan

Nalipay ako kay indi kaangay sini ang pagtamod sang Dios sa akon. Sang Pebrero 1945 ang akon utod nga si Demosthenes, nga kumbinsido nga ang mga Saksi ni Jehova nagatudlo sang kamatuoran, naghatag sa akon sang polyeto nga Comfort All That Mourn.⁠ * Nagdayaw gid ako sa unod sini. Nag-untat kami sa gilayon sa pagkadto sa Ortodokso nga Simbahan, nag-upod sa diutay nga grupo sa Sitía, kag nagpanaksi sa amon mga utod tuhoy sa amon bag-o lang nasapwan nga pagtuo. Tanan sila nagbaton sing kamatuoran sang Biblia. Subong ginpaabot, gintamay kag ginpamatukan ako sang akon asawa kag sang iya pamilya bangod sang akon desisyon nga talikdan ang butig nga relihion. Sa sulod sang pila ka tion nangindi ang akon ugangan nga lalaki nga makighambal sa akon. Pirme lang may binais kag sinabtanay sa sulod sang balay.  Walay sapayan sini, ginbawtismuhan ako kag si Demosthenes ni Brother Minos Kokkinakis sang Mayo 21, 1945.⁠ *

Sang ulihi, natuman ko gid man ang akon handum nga mag-alagad subong tunay nga ministro sang Dios! Madumduman ko pa ang akon una nga pagpamalaybalay. Isahanon nga nagsakay ako sa bus kag nagpadulong sa isa ka baryo nga may dala nga 35 ka polyeto sa akon bag. Nagsugod ako sa pagpamalaybalay nga daw nahuya pa. Samtang madamo nga balay ang akon nakadtuan, nangin mas maisog ako. Sang nag-abot ang isa ka akig nga pari, may kaisog ako nga nag-atubang sa iya, nga wala ginasapak ang iya pagpamilit nga mag-upod ako sa iya sa estasyon sang pulis. Ginsilingan ko sia nga mahalin lang ako kon maduaw ko na ang bilog nga baryo, kag amo gid sina ang akon ginhimo. Nalipay gid ako katama amo nga wala na ako makahulat sa pag-abot sang bus kundi ginlakat ko ang 15 kilometros pauli.

 Sa Kamot sang Mapintas nga mga Hurong

Sang Septiembre 1945, ginhatagan ako sing dugang nga responsibilidad sa amon bag-o lang matukod nga kongregasyon sa Sitía. Wala madugay, nagsugod ang guerra sibil sa Gresya. Mapintas nga nag-ilinaway ang lain-lain nga grupo sang mga gerilya. Subong pagpamentaha sa sitwasyon, ginsugyot sang obispo ang isa ka lokal nga grupo sang mga gerilya nga papason ang mga Saksi sa ano man nga paagi nga luyag nila. (Juan 16:⁠2) Samtang ang grupo sang mga gerilya nagasakay sa bus padulong sa amon lugar, nabatian sang isa ka may simpatiya sa mga Saksi nga babayi nga yara sa bus ang ila mga plano nga himuon ang ila “gintangdo sang Dios” nga hilikuton, kag ginpaandaman niya kami. Nagpanago kami, kag nagpatunga ang isa sang amon mga paryente agod mabuligan kami. Naluwas ang amon kabuhi.

Panugod pa lang ini sang madamo pa nga nag-alabot nga pag-antos. Nangin ordinaryo na lang ang pagpangkastigo kag pagpamahog. Ginpilit kami sang mga nagapamatok sa amon nga magbalik sa simbahan, bunyagan ang amon mga kabataan, kag manguros. Sa isa ka hitabo, ginkastigo nila ang akon utod nga lalaki tubtob nga abi nila patay na sia. Nasakitan gid ako nga masaksihan ang paggisi sa bayo kag pagkastigo sa akon duha ka utod nga babayi. Sa sulod sang amo nga tion, gin-ahat nga bunyagan sang simbahan ang walo sa mga kabataan sang mga Saksi ni Jehova.

Sang 1949, napatay ang akon iloy. Ginhingabot kami liwat sang pari, nga nag-akusar sa amon nga wala namon kuno gintuman ang legal nga mga kinahanglanon sa pagkuha sing permiso para sa lubong. Ginkasaba ako sa korte kag napamatud-an nga wala sing sala. Naghatag ini sing maayo gid nga panaksi, bangod nahinambitan ang ngalan ni Jehova sa pamulongpulong sa umpisa sang kaso. Ang nabilin na lang nga paagi para sa amon mga kaaway agod “makamaradmad kami” amo ang pag-aresto kag pagtapok sa amon. Ginhimo nila ini sang Abril 1949.

Sa Kalayuhon nga Hurno

Isa ako sa tatlo ka utod nga lalaki nga gin-aresto. Wala gani ako ginduaw sang akon asawa sa estasyon sang lokal nga pulisiya. Ang una nga gindalhan sa amon amo ang prisuhan sa Iráklion. Subong sang ginlaragway sa umpisa sining panaysayon, masubo ako kag napung-awan. Ginbiyaan ko ang isa ka lamharon pa nga asawa nga indi ko masigkatumuluo, kag duha ka magagmay nga bata. Hugot ako nga nangamuyo kay Jehova sing bulig. Nadumduman ko ang mga tinaga sang Dios nga nasulat sa Hebreo 13:⁠5: “Indi ko gid kamo pagbiyaan ukon pagpatumbayaan.” Nakita ko ang kaalam sa pagbutang sang akon bug-os nga pagsalig kay Jehova.​​—⁠Hulubaton 3:5.

Nabatian namon nga dal-on gali kami sa Makrónisos, isa ka lamgod nga isla malapit sa baybayon sang Attica, Gresya. Bisan mahinambitan lang ang ngalan sang Makrónisos nagakurog na sa kahadlok ang bisan sin-o bangod ang mga kampo sang prisuhan diri nakilal-an sa mapintas nga pagpaantos kag pagpatrabaho subong ulipon. Pakadto sa prisuhan, naghapit kami sa Piraeus. Bisan pa may mga posas, napalig-on gid kami sang ang pila ka mga masigkatumuluo nagsaka sa sakayan kag naghakos sa amon.​​—⁠Binuhatan 28:​14, 15.

Ang pangabuhi sa Makrónisos daw isa ka malain nga damgo. Ginamaltrato sang mga soldado ang mga priso halin sa aga hasta sa gab-⁠i. Madamo sang indi Saksi nga mga priso ang nagbuang, ang iban napatay, kag madamo ang nangin mga inutil. Sa kagab-ihon, mabatian namon ang mga singgit kag ugayong sang mga ginapaantos. Nakahatag lamang sing diutay nga init sa matugnaw nga mga kagab-ihon ang akon manipis nga habol.

Amat-amat nga nakilal-an sing maayo ang mga Saksi ni Jehova sa kampo bangod ginasambit mismo ini nga ngalan kon lawagon kami kada aga. Gani, madamo kami sing kahigayunan agod magpanaksi. Nangin pribilehiyo ko pa gani nga bawtismuhan ang isa ka priso bangod sa politika nga nag-uswag tubtob sa punto sang pagdedikar sang iya kabuhi kay Jehova.

Samtang yara ako sa prisuhan, wala ako mag-untat sa pagsulat sa akon palangga nga asawa bisan pa wala gid sia nagabalos. Wala ini nagpugong sa akon nga magsulat sa iya sing mahigugmaon, nga nagahatag sing lugpay, nga nagapasalig sa iya nga temporaryo lamang ini nga kabudlayan kag mangin malipayon kami liwat.

Samtang nagligad ang mga tion, nagdamo kami kay dugang pa nga mga utod ang nag-alabot. Ginpangamigo ko ang isa ka komandante nga koronel sang kampo. Bangod ginataha niya ang mga Saksi, nagpakaisog ako nga pamangkuton sia kon puwede kami makabaton sing pila ka literatura sang Biblia halin sa opisina sang mga Saksi ni Jehova sa Atenas. “Imposible ina,” siling niya, “apang ngaa indi ninyo pagsingganan ang inyo mga kaupdanan sa Atenas nga ibutang ini sa inyo bagahe, kag isulat sa sini ang akon ngalan, kag ipadala ini sa akon?” Nahayanghag ako! Pila ka adlaw sang ulihi samtang  ginadiskarga namon ang karga sang isa ka nagdungka nga sakayan, may isa ka pulis nga nagsaludo sa koronel kag nagsiling sa iya: “Sir, nag-abot na ang imo bagahe.” “Ano nga bagahe?” sabat niya. Natabuan nga malapit ako kag nabatian ko ang ila ginahambalan, gani ginhutikan ko sia: “Basi amon ina, nga ginpadala paagi sa imo, subong sang ginsugo mo.” Amo ini ang isa sa mga paagi nga ginpat-od ni Jehova nga may espirituwal kami nga pagkaon.

Wala Ginapaabot nga Pagpakamaayo​​—⁠Kag Dugang Pa nga Pag-antos

Sa tapos sang 1950, ginhilway ako. Nagpauli ako​​—⁠nga masakiton, malapsi, maniwang, kag indi sigurado kon paano ako abiabihon. Daku gid ang akon kalipay nga makita ko liwat ang akon asawa kag mga kabataan! Mas maayo pa sini, nakibot gid ako nga naghaganhagan ang pagpamatok ni Frosini. Ang mga sulat halin sa prisuhan nangin epektibo. Natandog si Frosini sang akon pagbatas kag pagkamapinadayunon. Wala madugay pagkatapos sini, may mahidaiton ako nga pagpakigsugilanon sa iya. Ginbaton niya ang isa ka pagtuon sa Biblia kag ginpalambo ang pagtuo kay Jehova kag sa iya mga saad. Isa sa pinakamalipayon nga mga adlaw sang akon kabuhi amo sang ginbawtismuhan ko sia subong dedikado nga alagad ni Jehova sang 1952!

Sang 1955, gin-umpisahan namon ang kampanya nga panagtagan ang tagsa ka pari sing kopya sang polyeto nga Christendom or Christianity​​—⁠Which One Is “the Light of the World”? Gin-aresto ako kag ginkasaba, upod sa pila ka kaupod ko nga mga Saksi. Tuman gid kadamo sang mga kaso batok sa mga Saksi ni Jehova nga kinahanglan maghimo sing isa ka pinasahi nga sesyon ang korte agod bistahon ini tanan. Sang amo nga adlaw, nagtambong ang bug-os nga legal nga establisimiento sang probinsia, kag ang korte puno sing mga pari. Nagpakadto-pakari ang obispo sa mga alagyan. Ginkasuhan ako sing proselitismo sang isa ka pari. Ginpamangkot sia sang huwes: “Mahuyang gid bala ang imo pagtuo amo nga mahaylo ka na paagi lamang sa pagbasa sing isa ka brosyur?” Wala nakasabat ang pari. Naabsuwelto ako, apang pila ka mga utod nga lalaki ang ginsentensiahan sing tubtob anom ka bulan nga pagkabilanggo.

Sa masunod nga mga tuig, liwat-liwat kami nga gin-aresto, kag nagdamo ang mga kaso sa korte. Nangin masako pirme ang amon mga abogado sa pag-atubang sa mga kaso. Ginkasuhan ako sa korte sing may kabilugan nga 17 ka beses. Walay sapayan sang pagpamatok, regular kami sa amon pagbantala nga hilikuton. Malipayon nga ginbaton namon ini nga hangkat, kag ang mapintas nga mga pagtilaw nagpaputli sang amon pagtuo.​​—⁠Santiago 1:​2, 3.

Bag-o nga mga Pribilehiyo kag mga Hangkat

Nagsaylo kami sa Atenas sang 1957. Wala madugay gintangdo ako nga mag-alagad sa isa ka bag-o lang matukod nga kongregasyon. Bangod sang bug-os tagipusuon nga suporta sang akon asawa, nahimo namon nga simple ang amon pagkabuhi kag nasentro sa espirituwal nga mga hilikuton. Gani nahinguyang namon ang daku nga tion sa pagbantala. Sa sulod sang nagligad nga mga tinuig, ginpangabay kami nga magsaylo sa nanuhaytuhay nga mga kongregasyon diin may kinahanglanon.

Nangin 21 anyos ang akon anak nga lalaki sang 1963 kag kinahanglan nga magreport sia  kag magpalista sa pagkasoldado. Bangod sang ila pagkaneutral, ang tanan nga mga Saksi nga gintawag agod magpalista sa pagkasoldado nag-antos sing pagkastigo, pagyaguta, kag pagpakahuya. Naagyan man ini sang akon anak nga lalaki. Gani ginhatag ko sa iya ang akon habol gikan sa Makrónisos agod palig-unon sia sa isa ka makahulugan nga paagi nga sundon ang ehemplo sang nahaunang mga manughupot sing integridad. Ginbista sa korte militar ang mga ginpatawag nga mga utod nga lalaki kag masami ginpamatbatan sing duha tubtob apat ka tuig nga pagkabilanggo. Kon makaguwa na, tawgon sila liwat kag sentensiahan. Subong isa ka relihioso nga ministro, ginbisitahan ko ang nanuhaytuhay nga mga prisuhan kag limitado nga nakigkita sa akon anak kag sa iban pa matutom nga mga Saksi. Ginpriso sing sobra sa anom ka tuig ang akon anak nga lalaki.

Ginbuligan Kami ni Jehova

Pagkatapos nga mapasag-uli ang relihioso nga kahilwayan sa Gresya, nangin pribilehiyo ko nga mag-alagad subong temporaryo nga espesyal payunir sa isla sang Rhodes. Nian sang 1986 nag-utwas ang kinahanglanon sa Sitía, Creta, diin gin-umpisahan ko ang akon Cristiano nga karera. Nalipay ako nga magbaton sini nga hilikuton kag mag-alagad liwat upod sa mahal ko nga mga masigkatumuluo nga kilala ko halin sa akon pagkapamatan-on.

Subong patriarka sang akon pamilya, nalipay ako nga makit-an ang may kabilugan nga halos 70 sang akon mga kapamilya nga matutom nga nagaalagad kay Jehova. Kag padayon pa nga nagadugang ang kadamuon. May pila nga nag-alagad subong mga gulang, mga ministeryal nga alagad, mga payunir, mga Bethelite, kag nagalakbay nga mga manugtatap. Sa sulod sang kapin sa 58 ka tuig, ang akon pagtuo gintilawan sa kalayuhon nga hurno sang pag-antos. Karon 93 anyos na ako, kag samtang ginadumdom ko ang mga nagligad, wala ako naghinulsol sa pag-alagad sa Dios. Ginhatagan niya ako sing kusog agod batunon ang iya mahigugmaon nga pangagda: “Anak ko, ihatag sa akon ang imo tagipusuon, kag kabay nga magkalipay ang imo mga mata sa akon mga dalanon.”​​—⁠Hulubaton 23:26.

[Mga nota]

[Kahon pahina 27]

Makrónisos—Isa ka Isla Sang Kakugmat

Sa sulod sang napulo ka tuig, halin sang 1947 tubtob 1957, nangin puluy-an sang kapin sa 100,000 ka priso ang lamgod kag wala sing kabuhi nga isla sang Makrónisos. Upod sini amo ang madamo nga matutom nga mga Saksi nga ginpriso diri bangod sang ila Cristiano nga neutralidad. Masami nga ang Griego nga Ortodokso nga mga pari amo ang nagsugyot agod itapok sila, nga sayop nga nag-akusar nga mga Komunista ang mga Saksi.

Tuhoy sa proseso sang “reporma” nga gingamit sa Makrónisos, ang Griego nga insiklopedia nga Papyros Larousse Britannica nagsiling: “Ang mga metodo sang mapintas nga pagpaantos, .  . . ang mga kahimtangan sa pagkabuhi, nga indi sarang batason sang isa ka sibilisado nga pungsod, kag ang manubo nga pagtratar sang mga guardia sa mga priso . . . nagahatag sing kahuy-anan sa kasaysayan sang Gresya.”

Ang pila ka Saksi ginsilingan nga indi gid sila paghilwayon sa prisuhan luwas kon talikdan nila ang ila relihioso nga mga pagpati. Walay sapayan sina, nagpabilin gihapon nga malig-on sa ila integridad ang mga Saksi. Dugang pa, ginbaton sang pila ka ginpriso bangod sa politika ang kamatuoran sang Biblia subong resulta sang ila pagpakig-angot sa mga Saksi.

[Retrato sa pahina 27]

Si Minos Kokkinakis (ikatlo halin sa tuo) kag ako (ikap-at halin sa wala) sa bilangguan nga isla sang Makrónisos

[Retrato sa pahina 29]

Kaupod sang isa pa ka Saksi sa Sitía, Creta, diin nagpangalagad ako sang pamatan-on pa lang ako