Si Tatian​​—⁠Apolohista Ukon Erehes?

SA HINGAPUSAN sang iya ikatlo nga paglakbay subong misyonero, nakigsapol si apostol Pablo sa mga gulang sang kongregasyon sa Efeso. Ginsilingan niya sila: “Nahibaluan ko nga kon makahalin na ako magasulod ang mapiguson nga mga lobo sa tunga ninyo kag indi magapakig-angot sing mapinalanggaon sa panong, kag gikan sa inyo mismo magabangon ang mga tawo kag magapamulong sing tiko nga mga butang agod ipahilayo ang mga disipulo sunod sa ila.”​​—⁠Binuhatan 20:​29, 30

Suno gid sa pinamulong ni Pablo, ang ikaduhang siglo C.⁠E. napamatud-an nga tion sang pagbag-o kag sang gintagna nga apostasya. Nagauswag ang Gnostisismo, isa ka lapnag nga hublag sa relihion kag pilosopiya nga nagdagta sa pagtuo sang pila ka tumuluo. Ginapatihan sang mga Gnostico nga maayo ang espirituwal nga mga butang kag malaut ang tanan nga pisikal ukon materyal nga mga butang. Nagapangatarungan nga malaut ang tanan nga unod, ginsikway nila ang pag-asawahay kag pagpamata, nagapangangkon nga naghalin ini kay Satanas. Ang pila sa ila nagapati nga sanglit ang mga butang lamang nga may kaangtanan sa espiritu amo ang maayo, indi importante kon ano ang himuon sang isa ka tawo sa iya pisikal nga lawas. Ini nga mga pagtamod nagresulta sa sobra nga mga estilo sang pagkabuhi, nga mahimo nagadingot sa kaugalingon ukon nagapatuyang sa unod. Ang pangangkon sang mga Gnostico nga ang kaluwasan gikan lamang sa makatalanhaga nga Gnostisismo, ukon ihibalo sa kaugalingon, nagsikway sa kamatuoran sang Pulong sang Dios.

Ano ang reaksion sang nagapangangkon nga mga Cristiano sa katalagman sang Gnostisismo? Ang pila ka maalam nga tawo namatok sa sayop nga doktrina sini, samtang naimpluwensiahan naman ang iban. Si Irenaeus, halimbawa, bug-os kabuhi nga nakig-away batok sa erehes nga mga panudlo. Estudyante sia ni Polycarp, nga kadungan sang mga apostoles. Ginrekomendar ni Polycarp ang estrikto nga pagsunod sa mga panudlo ni Jesucristo kag sang iya mga apostoles. Apang, bisan gintudluan man ni Polycarp ang abyan ni Irenaeus nga si Florinus, ginbaton sang ulihi ni Florinus ang mga panudlo ni Valentinus, ang labing prominente nga lider sang Gnostico nga kahublagan. Magarot gid sadto nga tion.

Nagahatag sing kasanagan sa relihioso nga mga panghunahuna sadto nga tion ang mga sinulatan ni Tatian, isa ka kilala nga manunulat sang ikaduha nga siglo. Ano nga sahi sang tawo si Tatian? Paano sia nangin isa ka nagapangangkon nga Cristiano? Kag paano niya gin-atubang ang impluwensia sang Gnostico nga pagkaerehes? Ang iya interesante nga mga sabat kag ang iya mismo halimbawa nagahatag sing importante nga mga leksion sa mga nagapangita sang kamatuoran karon.

Pagbasa sing “Pangayaw nga mga Sinulatan”

Si Tatian tumandok sang Siria. Ang iya madamo nga mga paglakbay kag binasahan naghatag sa  iya sing maayo nga paghangop sa Griego-Romano nga kultura sang iya panahon. Nakalab-ot si Tatian sa Roma subong nagalakbay nga manugpamulongpulong. Apang sang yara sia sa Roma, naganyat sia sa Cristianismo. Nakig-upod sia kay Justin Martyr, kag ayhan nangin estudyante sia niya.

Sa kasaysayan sang iya pagkumbertir sa ginapangangkon nga Cristianismo, si Tatian nagsiling: “Nangita ako sing paagi kon paano ko madiskobrehan ang kamatuoran.” Nagapaathag sang iya personal nga eksperiensia sang nabasa ang Kasulatan, sia nagsiling: “Nakabasa ako sing pangayaw nga mga sinulatan, nga tuman ka daan kon ipaanggid sa mga pagpati sang mga Griego, kag tuman ka maayo kon ipaanggid sa ila mga sayop; kag nagtuo ako sa sini bangod sang tampad nga pagkasulat, sang pagkasinsero sang mga manunulat, sang ginpakita nga ihibalo tuhoy sa palaabuton nga mga hitabo, sang ekselente nga kalidad sang mga kasuguan, kag sang kapahayagan nga ang gobierno sang uniberso nasentro sa isa ka Persona.”

Wala nangalag-ag si Tatian nga agdahon ang iya mga kadungan nga usisaon ang Cristianismo sang iya tion kag talupangdon ang pagkasimple kag pagkaathag sini kon ipaanggid sa pagkasibod sang paganismo. Ano ang aton matun-an sa iya mga sinulatan?

Ano ang Ginapakita sang Iya mga Sinulatan?

Ang mga sinulatan ni Tatian nagapakita nga isa sia ka apolohista, isa ka manunulat nga maisog nga nagapangapin sang iya pagtuluuhan. Ginmulay niya kag ginpamatukan ang pagano nga mga pilosopiya. Sa iya sinulatan nga Address to the Greeks, ginpadaku ni Tatian ang pagkawalay pulos sang paganismo kag ang pagkarasonable sang ginapangangkon niya nga Cristianismo. Ang iya estilo mamulayon gid samtang ginapabutyag niya ang kaugot sa Griego nga mga pamaagi. Halimbawa, tuhoy sa pilosopo nga si Heracleitus, sia nagsiling: “Apang, ginapakita sang kamatayon ang pagkabuangbuang sini nga tawo; kay, sang nagbalatian sia sing edema, sanglit nakatuon sia sing medisina kag pilosopiya, ginhampulan niya ang iya lawas sing ipot sang baka, nga, sang nagbagtik ini, nagpalanghugot ang iya bug-os nga kaunuran, amo nga napihakpihak sia, kag gani napatay.”

Gintahod gid ni Tatian ang pagpati sa isa lamang ka Dios, ang Manunuga sang tanan nga butang. (Hebreo 3:⁠4) Sa Address to the Greeks, ginpatuhuyan niya ang Dios subong “isa ka Espiritu” kag nagsiling: “Sia lamang ang wala sing ginsuguran, kag Sia mismo ang ginsuguran sang tanan nga mga butang.” (Juan 4:​24; 1 Timoteo 1:17) Nagasikway sa paggamit sing mga imahen sa pagsimba,  si Tatian nagsulat: “Paano ko mapatuhuyan ang mga kahoy kag mga bato subong mga dios?” (1 Corinto 10:14) Nagpati sia nga ang Pulong, ukon Logos, nagluntad subong panganay sa mga tinuga sang langitnon nga Amay kag gingamit pagkatapos sa pagtuga sing materyal nga uniberso. (Juan 1:​1-3; Colosas 1:​13-​17) Tuhoy sa pagkabanhaw sa gintalana nga tion, si Tatian nagsiling: “Nagapati kami nga may pagkabanhaw sang mga lawas pagkatapos sang katapusan sang tanan nga mga butang.” Kon ngaa nagakapatay kita, si Tatian nagsulat: “Wala kita gintuga agod mapatay, apang nagakapatay kita bangod sa aton sala. Ginlaglag kita sang aton kahilwayan sa pagbuot; kita nga mga hilway nangin mga ulipon; ginbaligya kita bangod sa sala.”

Makalilibog ang paathag ni Tatian tuhoy sa kalag. Nagsiling sia: “Ang kalag indi di-mamalatyon, O mga Griego, apang mamalatyon. Apang posible nga indi ini mapatay. Kon, sa pagkamatuod, wala sini mahibaluan ang kamatuoran, ini nagakapatay, kag nagakadunot upod sa lawas, apang mabuhi ini liwat upod sa lawas sa katapusan sang kalibutan, nga ginahukman sing kamatayon paagi sa walay katubtuban nga pagsilot.” Indi maathag kon ano gid ang buot silingon ni Tatian sa sining mga pinamulong. Posible ayhan nga samtang nagasunod sa pila ka panudlo sang Biblia, ginpahamut-an man niya ang iya mga kadungan kag gani ginsimbugan ang mga kamatuoran sa Kasulatan sang pagano nga mga pilosopiya?

Ang isa pa ka talalupangdon nga sinulatan ni Tatian amo ang Diatessaron, ukon Harmony of the Four Gospels. Si Tatian amo ang una nga naghatag sa mga kongregasyon sa Siria sang Ebanghelyo sa ila kaugalingon nga lenguahe. Gintahod gid ini nga sinulatan, nga nagtingob sang apat ka Ebanghelyo sa isa lamang ka panaysayon. Gingamit ini sang Syrian Church.

Cristiano Bala Ukon Erehes?

Ang mahalungon nga pag-usisa sang mga sinulatan ni Tatian nagapakita nga sunado niya ang Kasulatan kag may daku sia nga pagtahod sa sini. Nagsulat sia tuhoy sa impluwensia sini sa iya: “Wala ako nagatinguha nga mangin manggaranon; wala ko ginbaton ang posisyon sa militar; ginakangil-aran ko ang pagpakighilawas; wala ako ginapahulag sang walay kaayawan nga gugma sa manggad agod mangin marinero; . . . Wala ako nagasalimuang sa kabantugan . . . Ang tanan nagapanginpulos sa isa lang ka adlaw, ang tanan nagakapatay, nagakabuhi man sila sa kalipay ukon kapigaduhon.” Si Tatian naglaygay: “Mangin patay sa kalibutan, nga nagasikway sa kabuangan nga masapwan sa sini. Magkabuhi sa Dios, kag paagi sa pagkilala sa Iya ubaha ang imo daan nga personalidad.”​​—⁠Mateo 5:​45; 1 Corinto 6:​18; 1 Timoteo 6:⁠10.

Apang, talupangda ang ginsulat ni Tatian nga gintig-uluhan On Perfection According to the Doctrine of the Savior. Sa sining sinulatan, ginbasol niya ang Yawa sa pagtukod sang pag-asawahay. Nagapangangkon nga ginapaulipon sang mga indibiduwal ang ila kaugalingon sa umalagi nga kalibutan paagi sa pagpangasawa, mabaskog ini nga ginpakamalaut ni Tatian.

Daw ginapakita nga sang mga 166 C.⁠E., pagkatapos mapatay si Justin Martyr, mahimo nga nagtukod ukon nagpakig-upod si Tatian sa isa ka asetiko nga sekta nga gintawag Encratites. Ginpadaku sang mga sumalakdag sini ang estrikto nga pagpugong sa kaugalingon kag bug-os nga pagkontrol sa lawas. Ang asetisismo nga ila ginpatihan nagakinahanglan sang paglihi sa alak, pag-asawahay, kag pagpanag-iya sing mga pagkabutang.

Isa Ka Leksion nga Dapat Matun-an

Ngaa tuman gid ang paglisa ni Tatian gikan sa Kasulatan? Sia bala nangin “malipaton nga manugpamati”? (Santiago 1:​23-​25) Napaslawan bala si Tatian sa pagsikway sang butig nga mga sugilanon kag nabiktima sang tawhanon nga pilosopiya? (Colosas 2:⁠8; 1 Timoteo 4:⁠7) Bangod tuman kadaku ang mga sayop nga iya ginsakdag, mahimo ayhan nga temporaryo nga nadula ang iya husto nga pamensaron?

Ano man ang kahimtangan, ang mga sinulatan kag halimbawa ni Tatian nagahatag sing paghantop sa relihioso nga kahimtangan sang iya panahon. Ginapakita sini ang makahalalit nga impluwensia sang kalibutanon nga pilosopiya. Kabay nga sundon naton ang paandam ni apostol Pablo nga likawan “ang walay pulos nga mga pagwakal nga nagatamay sa kon ano ang balaan kag ang mga pagsumpakilay sang butig nga ginatawag nga ‘ihibalo.’”​​—⁠1 Timoteo 6:20.