Kinahanglan Gid Bala Naton ang Iban?

“KON usisaon naton ang aton kabuhi kag mga panikasog, makita naton sa gilayon nga halos ang tanan naton nga ginahimo kag ginahandum may yara kaangtanan sa pagkabuhi sang iban nga mga tawo,” siling sang bantog nga sientipiko nga si Albert Einstein. Nagsiling pa sia: “Nagakaon kita sing kalan-on nga ginpatubas sang iban, nagasuksok sing panapton nga ginhimo sang iban, nagapuyo sa mga balay nga ginpatindog sang iban. . . . Ang indibiduwal amo kon ano sia kag nakatigayon sia sing kabilihanan indi bangod sang iya kaugalingon nga ikasarang, kundi bangod katapo sia sang dakung tawhanon nga komunidad, nga nagatuytoy sang iya materyal kag espirituwal nga pagkabuhi halin sa duyan pakadto sa lulubngan.”

Ang duna nga pag-inupdanay kinaandan na nga makita sa mga sapat. Ang mga elepante nagapanong kon maglakat, nga ginabantayan sing maayo ang ila mga bata. Ang babayi nga mga leon magkaupod nga nagapangayam kag ginapaambit ang ila pagkaon sa mga lalaki. Ang mga dolphin magkaupod nga nagahampang kag ginaamligan pa gani ang iban nga mga sapat ukon ang mga nagalangoy nga yara sa katalagman.

Apang, sa tunga sang mga tawo, natalupangdan sang mga social scientist ang isa ka huyog nga ginatunaan sang daku nga kabalaka. Suno sa isa ka pamantalaan nga ginbalhag sa Mexico, ang iban nga mga sientipiko nagsiling nga ang “dinekada nga pagkinaugalingon kag pagbugnaw sang maayo nga pagtamdanay sa komunidad may makahalalit nga epekto sa katilingban sang Estados Unidos.” Ang pamantalaan nagsiling nga “ang kaayuhan sang pungsod nasandig sa masangkad nga pagbag-o sa katilingban, nga nagakinahanglan sang pagpasag-uli sang maayo nga pagtamdanay sa komunidad.”

Ini nga problema ilabi na nga naglapnag sa mga nagapuyo sa manggaranon nga mga pungsod. Nagadamo ang may huyog sa pagpain sa ila kaugalingon. Luyag sang tawo “magkabuhi sing kinaugalingon” kag indi gid luyag nga ‘hilabtan’ sila sang iban. Ginasiling nga ini nga panimuot nagdul-ong sa tawhanon nga katilingban nga mas madali maapektuhan sang mga problema sa emosyon, kapung-aw, kag paghikog.

Bahin sini, si Dr. Daniel Goleman nagsiling: “Ang pagpain gikan sa katilingban​—⁠ang ideya nga ang isa wala sing masugiran sang personal nga ginabatyag ukon mapakig-angutan sing suod⁠—mahimo gid nga tunaan sang pagmasakit ukon kamatayon.” Ang isa ka report nga ginbalhag sa balasahon nga Science naghinakop nga ang pagpain gikan sa katilingban ‘ginatunaan sang kamatayon subong sang pagpanigarilyo, mataas nga presyon sang dugo, mataas nga kolesterol, sobra nga pagkatambok, kag kakulang sing pisikal nga ehersisyo.’

Kon amo, kinahanglan gid naton ang iban bangod sang nagkalainlain nga rason. Indi mahimo nga magkinaugalingon kita. Gani paano malubad ang problema sa pagkinaugalingon? Ano ang naghatag sing matuod nga kabilinggan sa kabuhi sang madamo? Ini nga mga pamangkot sabton sa masunod nga artikulo.

[Blurb sa pahina 3]

“Halos ang tanan naton nga ginahimo kag ginahandum may yara kaangtanan sa pagkabuhi sang iban nga mga tawo.”​—⁠Albert Einstein