Ugarit—Dumaan nga Siudad sa Landong ni Baal

SANG tuig 1928, nasantik sang arado sang isa ka Sirianhon nga mangunguma ang lapida sang isa ka lulubngan nga nagaunod sang dumaan nga mga seramiko. Wala gid niya ginlauman ang importansia sang iya natukiban. Sa pagkabati sining di-hungod nga natukiban, nagpadulong sa duog pagkadason nga tuig ang isa ka hubon sang Pranses nga mga arkeologo nga ginpangunahan ni Claude Schaeffer.

Paglipas sang pila lamang ka tion, nakutkot ang isa ka inskripsion nga nakahatag sing impormasyon sa hubon agod makilal-an ang mga kagulub-an nga ila nakutkutan. Ini  amo ang Ugarit, “isa sa pinakaimportante nga dumaan nga siudad sang Malapit nga Sidlangan.” Nagsiling pa gani ang manunulat nga si Barry Hoberman: “Wala sing bisan isa sa natukiban sang mga arkeologo, bisan pa ang Dead Sea Scrolls, ang may mas masangkad nga epekto sa aton paghangop sa Biblia.”​​—⁠The Atlantic Monthly.

Kon Diin Nagatabuay ang mga Banas

Nahamtang sa bungyod nga ginatawag Ras Shamra, sa Mediteraneo nga Baybayon sang naaminhan nga Siria karon, ang Ugarit isa ka matin-ad internasyonal nga siudad sa ikaduhang milenyo B.⁠C.⁠E. Ang teritoryo sini nagasangkad sing 60 kilometros halin sa Mt. Casius sa aminhan pakadto sa Tell Sukas sa bagatnan kag 30 tubtob 50 kilometros halin sa Mediteraneo sa katundan pakadto sa Orontes Valley sa sidlangan.

Makasaho ang mga kasapatan sa kasarangan nga klima sang Ugarit. Ang duog nagapatubas sing lamigas nga mga kalan-on, lana sang olibo, alak, kag troso​​—⁠isa ka produkto nga indi gid masapwan sa Mesopotamia kag Egipto. Dugang pa, bangod nahamtang ang siudad sa ginsang-an sang importante gid nga mga ruta sang pagbaligyaanay, nangin isa ini sa nahaunang bantog nga internasyonal nga mga dulungkaan. Sa Ugarit, ang mga negosyante halin sa Aegean, Anatolia, Babilonia, Egipto kag iban pa nga bahin sang Natungang Sidlangan nagbaligyaanay sing mga metal, mga produkto sa agrikultura, kag madamo pa lokal nga mga produkto.

Bisan manggaranon ini, ang Ugarit nagpabilin gihapon nga isa ka sakop nga ginharian. Ang siudad amo ang pinakanaaminhan nga dulunan sang Emperyo sang Egipto tubtob nangin bahin ini sang sekular nga Emperyo sang Hethanon sang ika-14 nga siglo B.⁠C.⁠E. Napilitan ang Ugarit nga magbayad sing buhis kag magpadala sing mga soldado sa iya manuggahom. Sang ginsalakay sang mga “Tawo sa Dagat”⁠ * ang Anatolia (central Turkey) kag aminhan nga Siria, ang mga Hethanon nangabay sa Ugarit sing mga tropa kag mga bapor-de-guerra. Subong resulta, nawad-an sing depensa ang Ugarit kag bug-os nga napukan ini sang mga 1200 B.⁠C.⁠E.

Pagtalupangod sa Nagligad

Nabilin sa pagkapukan sang Ugarit ang isa ka daku nga bungyod nga mga 20 metros kataas kag kapin sa 25 ektaryas kalapad. Ikan-om nga parte lang sini ang nakutkot. Sa kagulub-an, nakutkutan sang mga arkeologo ang nabilin sang tuman ka daku nga palasyo nga may halos 100 ka kuarto kag indi magkubos sa anom ka luwang kag may kasangkaron nga 10,000 metros kuadrados. Ang palasyo may pasilidad sa tubig, mga paliguan kag kasilyas, kag mga imburnal. Ang mga kasangkapan napunihan sing bulawan, lapis lazuli, kag tiposo. Nasapwan ang mga dingding nga tiposo nga may komplikado nga mga desinyo. Ang isa ka napaderan nga hardin nga may hagdan panaug sa isa ka artipisyal nga linaw nagdugang sa katahom sang palasyo.

Ang siudad kag ang palibot sini puno sang mga templo ni Baal kag Dagan.⁠ * Ining torre nga mga  templo, ayhan 20 metros kataas, may makitid nga alagyan padulong sa isa ka nasulod nga hulot nga may imahen sang diosdios. May hagdan padulong sa balkonahe diin gindumalahan sang hari ang madamo nga seremonya. Kon gab-i ukon kon may bagyo, ayhan may suga nga nagasiga sa putukputukan sang templo sa paggiya sa mga bapor padulong sa dulungkaan nga luwas sa katalagman. Walay duhaduha nga ang mga marinero nga nagpatungod sang ila madinalag-on nga pagpauli sa dios sang bagyo nga si Baal-Hadad amo ang naghalad sang 17 ka angkla nga bato nga nasapwan sa iya santuaryo.

Malahalon nga Koleksion sang mga Inskripsion

Linibo ka mga tapitapi nga human sa daga ang nasapwan sa kabilugan nga kagulub-an sang Ugarit. Nasapwan ang mga sinulatan tuhoy sa ekonomiya, layi, pagpakig-angot sa iban nga mga pungsod, kag pagdumalahan sa walo ka lenguahe, nga nasulat sa lima ka alpabeto. Nasapwan sang grupo ni Schaeffer ang mga inskripsion nga nasulat sa indi anay kilala nga lenguahe⁠​—⁠nga gintawag Ugaritic​​—⁠nga nagagamit sing 30 ka cuneiform nga simbulo, nga nagaunod sing isa sa pinakadumaan nga mga alpabeto nga nadiskobrehan.

Dugang pa sa pagsaysay sa matag-adlaw nga mga hilikuton, ang Ugaritic nga mga dokumento nagalakip man sa mga sinulatan nga naghatag sing dugang nga kasanagan sa relihioso nga mga konsepto kag mga kinabatasan sadto. Ginpakita ang daku nga pagkaanggid sa relihion sang Ugarit sa relihion sang kaingod sini nga mga Canaanhon. Suno kay Roland de Vaux, ining mga sinulatan “halos sibu nga larawan sang sibilisasyon sa duta sang Canaan antes ini sakupon sang mga Israelinhon.”

Ang Relihion sa Siudad ni Baal

Kapin sa 200 ka dios kag diosa ang ginsambit sa mga sinulatan sa Ras Shamra. Ang pinakagamhanan nga dios amo si El, nga gintawag nga amay sang mga dios kag sang tawo. Ang dios sang bagyo nga si Baal-Hadad “manugsakay sa mga panganod” kag “ginuo sang duta.” Ginlaragway si El subong isa ka maalam, puti-burangos nga tigulang nga maila sa mga tawo. Sa pihak nga bahin, si Baal makusog kag ambisyuso nga dios nga nagatinguha nga gamhan ang mga dios kag mga tawo.

Ang nadiskobrehan nga mga sinulatan mahimo ginsaysay sa relihioso nga mga kapiestahan, subong sang bag-ong tuig ukon ani. Apang, indi maathag kon ano ang eksakto nga interpretasyon. Sa isa ka binalaybay tuhoy sa pag-inaway kon sin-o ang dapat maggahom, ginlutos ni Baal ang paborito nga anak nga lalaki ni El, ang dios sang dagat nga si Yamm. Ayhan ining kadalag-an naghatag sing pasalig sa mga marinero sang Ugarit nga proteksionan sila ni Baal sa dagat. Sa pagpakigduwelo kay Mot, nalutos si Baal kag nanaug sia sa kalibutan sang mga patay. Nagresulta ini sa tigpalamangag, kag nag-untat ang hilikuton sang mga tawo. Ang asawa kag utod ni Baal nga si Anat​​—⁠ang diosa sang gugma kag inaway​​—⁠nagpatay kay Mot kag nagbanhaw kay Baal. Ginpamatay ni Baal ang mga anak nga lalaki sang asawa ni El, nga si Athirat (Ashera), kag ginbawi ang trono. Apang nagbalik si Mot pagligad sang pito ka tuig.

 Ginainterpretar sang iban ini nga binalaybay subong simbulo sang tuigan nga siklo sang mga panag-on diin ginbuslan sang nagatagiti nga init sang tingadlaw ang nagahatag-kabuhi nga ulan kag nagabalik sa tigragas. Ang iban naman nagasiling nga ang pito ka tuig nga siklo may kaangtanan sa kahangawa sa tiggulutom kag tigpalamangag. Bisan diin man sa sini, ang pagdominar ni Baal ginkabig nga importante sa kadalag-an sang tawhanon nga mga buluhaton. Ang iskolar nga si Peter Craigie nagapatalupangod: “Ang katuyuan sang pagsimba kay Baal amo ang pagpat-od sa iya pagkasupremo; kay kon magpabilin lamang sia nga supremo, suno sa pagpati sang iya mga sumilimba, ang mga alanyon kag mga kasapatan nga importante gid agod mabuhi ang tawo magapadayon.”

Isa ka Proteksion Batok sa Paganismo

Gikan sa ginkutkot nga mga sinulatan mahangpan sing maathag ang kagarukan sang relihion sang Ugarit. Ang The Illustrated Bible Dictionary nagakomento: “Ang mga sinulatan nagapakita sa malaut nga mga resulta sang pagsimba sa sini nga mga dios; sa ila pagpadaku sa inaway, balaan nga prostitusyon, erotiko nga gugma kag sa resulta nga pag-usmod sang katilingban.” Si De Vaux nagatalupangod: “Sa pagbasa sining mga binalaybay, mahangpan sang isa ang pagkangil-ad nga nabatyagan sa sini nga pagsimba sang Hebreo nga mga sumilimba ni Yahweh sang una kag sang bantog nga mga propeta.” Ang Kasuguan nga ginhatag sang Dios sa dumaan nga pungsod sang Israel isa ka proteksion batok sa sining butig nga relihion.

Ang pagpamakot, astrolohiya, kag madyik masangkad nga ginahimo sa Ugarit. Ang mga tanda kag mga panimad-on ginatan-aw indi lamang sa kalangitan kundi sa may samad nga mga kiring (fetus) ukon sa mga kasudlan sang gin-ihaw nga mga sapat. “Ginapatihan nga ang dios nga ginhalaran sang isa ka sapat sa ritwal nangin kaupod sang sapat kag ang espiritu sang dios nag-upod sa espiritu sang sapat,” komento sang istoryador nga si Jacqueline Gachet. “Subong resulta, paagi sa pagbasa sa mga tanda nga makita sa sining mga organo, posible nga mahibaluan ang kabubut-on sang mga dios nga nagahatag sing maayo ukon malain nga sabat sa pamangkot tuhoy sa mga hitabo sa palaabuton ukon sa kon ano ang himuon sa isa ka espesipiko nga kahimtangan.” (Le pays d’Ougarit autour de 1200 av.J.C.) Sa kabaliskaran, dapat likawan sang mga Israelinhon ini nga mga buhat.​​—⁠Deuteronomio 18:​9-​14.

Maathag nga gindumilian sang Mosaikong kasuguan ang paghulid sa sapat. (Levitico 18:23) Paano ginatamod ining buluhaton sa Ugarit? Sa natukiban nga mga sinulatan, nakigsekso si Baal sa isa ka damulaga nga baka. “Kon irason nga si Baal nagtigbaliw sa isa ka toro agod mahimo ini,” komento sang arkeologo nga si Cyrus Gordon, “ang amo man indi masiling sa iya mga pari nga nagpasundayag sang mga ginhimo ni Baal sa mito.”

Ginsugo ang mga Israelinhon: “Indi ninyo pagpilasan ang inyo mga unod bangod sa isa ka patay nga kalag.” (Levitico 19:28) Apang, subong reaksion sa kamatayon ni Baal, “ginpilasan [ni El] ang iya panit sang kutsilyo, ginlihap sang labaha; ginpilasan niya ang iya guya kag sag-ang.” Ang ritwal sa pagpilas sa lawas maathag nga isa ka kostumbre sang mga sumilimba ni Baal.​​—⁠1 Hari 18:28.

Ang isa ka binalaybay sa Ugaritic daw nagapakita nga ang pagluto sa  tinday nga kanding sa gatas bahin sang ritwal sa pertilidad nga kinaandan sa relihion sang mga Canaanhon. Apang, sa Mosaikong Kasuguan, ginsugo ang mga Israelinhon: “Indi mo paglagaon ang tinday nga kanding sa gatas sang iya inang.”​​—⁠Exodo 23:⁠19.

Pagkomparar sa mga Sinulatan sa Biblia

Ginbadbad primero ang Ugaritic nga mga sinulatan labi na sa bulig sang Hebreo nga lenguahe nga gingamit sa Hebreo nga Kasulatan. Si Peter Craigie nagsiling: “Madamo ang tinaga nga gingamit sa Hebreo nga mga teksto sa Biblia nga indi maathag ang kahulugan, kag kon kaisa, indi mahibaluan; ginbantabanta sang mga manugbadbad antes sang ika-20 nga siglo, sa nanuhaytuhay nga paagi, ang posible nga kahulugan sini. Apang kon ang amo man nga mga tinaga makita sa Ugaritic nga mga sinulatan, posible nga mahangpan ang kahulugan sini.”

Halimbawa, ang Hebreo nga tinaga nga gingamit sa Isaias 3:​18 masami ginabadbad nga “higot sa ulo.” Ang amo man Ugaritic nga tinaga nga ginhalinan sini nagapatuhoy sa adlaw kag sa diosa-adlaw. Gani, ang mga babayi sa Jerusalem nga nahinambitan sa tagna ni Isaias ayhan may nagakabit nga diutay nga adlaw nga mga puni subong man “korte-bulan nga mga puni” sa pagpadungog sa Canaanhon nga mga dios.

Sa Hulubaton 26:​23 sa Masoretiko nga sinulatan, ang “nagadabdab nga mga bibig kag malaut nga tagipusuon” ginpaanggid sa isa ka suludlan nga human sa daga nga ginhalupan sing “buay nga pilak.” Ang isa ka ginhalinan nga tinaga sa Ugaritic nagpaposible nga badbaron ining pagpaanggid nga “subong sang pangpahining sa buong nga kulon.” Nagakaigo ang badbad sang New World Translation sa sining hulubaton: “Ang mainiton nga mga bibig nga may malaut nga tagipusuon kaangay sang pangpahining nga pilak nga gintaklap sa bika.”

Pundasyon sang Biblia?

Ang pag-usisa sa mga sinulatan sa Ras Shamra nagtiklod sa pila ka iskolar sa pagpangangkon nga ang pila ka teksto sa Biblia ginbase sa binalaybay nga Ugaritic. Si André Caquot, miembro sang French Institute, nagahambal tuhoy sa “Canaanhon nga kultura sa pundasyon sang Israelinhon nga relihion.”

Tuhoy sa Salmo 29, si Mitchell Dahood sang Pontifical Biblical Institute sa Roma nagakomento: “Ini nga salmo isa ka bersion para kay Yahweh sang mas dumaan Canaanhon nga ambahanon sa dios sang bagyo nga si Baal . . . Halos ang kada tinaga sa salmo masapwan man karon sa mas dumaan Canaanhon nga mga sinulatan.” Husto bala ini nga konklusyon? Indi gid!

Ginabaton sang indi radikal nga mga iskolar nga ginpadaku gid ang mga pagpalareho. Ginmulay sang iban ang ginatawag nila nga pan-Ugaritism. “Wala sing bisan isa ka Ugaritic nga sinulatan ang pareho gid sa Salmo 29,” siling sang teologo nga si Garry Brantley. “Wala sing ebidensia ang panugyan nga ang Salmo 29 (ukon iban pa nga sinulatan sa Biblia) kinopya lamang nga bersion sang isa ka pagano nga mito.”

Ang pagpalareho bala sa malaragwayon nga mga pinamulong, pagbinalaybay, kag estilo ebidensia sang pagpangopya? Sa kabaliskaran, ginapaabot ini nga magpareho. Ang The Encyclopedia of Religion nagatalupangod: “Ang kabangdanan sining pagkaanggid sa porma kag dinalan amo ang kultura: bisan magkatuhay sa geograpiya kag sahi sang pagkabuhi ang Ugarit kag Israel, bahin sila sang mas daku kultural nga katilingban nga may pareho nga pagbinalaybay kag relihioso nga mga bokabularyo.” Gani naghinakop si Garry Brantley: “Indi nagakaigo nga interpretasyon ang pag-insister nga ang mga sinulatan sa Biblia ginbase sa pagano nga mga pagpati bangod lamang sang pagpalareho sing lenguahe.”

Sa hingapusan, dapat talupangdon nga kon may pagkapareho man nga makita sa tunga sang mga sinulatan sa Ras Shamra kag sa Biblia, sa estilo lamang ini sang pagsulat, [indi] sa espirituwal. “Ang mataas nga etika kag moral sa Biblia indi masapwan sa Ugarit,” siling sang arkeologo nga si Cyrus Gordon. Sa pagkamatuod, mas madamo ang kinatuhayan sangsa pagkapareho.

Ang pagtuon sa Ugaritic mahimo magpadayon agod mabuligan ang mga estudyante sang Biblia nga mahangpan ang kultura, maragtas, kag relihion sa palibot sang mga manunulat sang Biblia kag sang Hebreo nga pungsod sa kabilugan. Ang dugang nga pag-usisa sang mga sinulatan sa Ras Shamra makapasanag man sa paghangop sa dumaan nga Hebreo. Apang, labaw sa tanan, ang nasapwan sang mga arkeologo sa Ugarit maathag nga nagapakita sang daku nga pagkatuhay sa tunga sang malaut nga debosyon kay Baal kag sa putli nga pagsimba kay Jehova.

[Mga nota]

[Blurb sa pahina 25]

Ang mga nadiskobrehan sang mga arkeologo sa Ugarit nagpasangkad sang aton paghangop sa Kasulatan

[Mapa/Mga retrato sa pahina 24, 25]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Hethanon nga Emperyo sang ika-14 nga siglo B.⁠C.⁠E.

MEDITERRANEAN SEA

Euphrates

MT. CASIUS (JEBEL EL-AGRA)

Ugarit (Ras Shamra)

Tell Sukas

Orontes

SYRIA

EGYPT

[Credit Lines]

Statuette of Baal and rhyton in the shape of an animal’s head: Musée du Louvre, Paris; painting of the royal palace: © D. Héron-Hugé pour “Le Monde de la Bible”

[Retrato sa pahina 25]

Mga kagulub-an sang gawang pakadto sa palasyo

[Retrato sa pahina 26]

Makahatag sing kaathagan ang isa ka Ugaritic nga mitolohiko nga binalaybay sa Exodo 23:19

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris

[Mga retrato sa pahina 27]

Monumento ni Baal

Bulawan nga pinggan nga nagapakita sing pagpangayam

Tiposo nga takop sang suludlan sang kosmetiko nga may laragway sang isa ka diosa sang pertilidad

[Credit Line]

All pictures: Musée du Louvre, Paris