Ang Katahom sang Mga Tinuga ni Jehova

“Puno sa Duga ang Kakahuyan ni Jehova”

NAKATINDOG ka na bala sa isa ka kagulangan samtang nagalusot ang silak sang adlaw sa matag-as nga kakahuyan? Nabatian mo bala ang pagkalas sang mga dahon samtang nagadupoydupoy ang hangin?​—Isaias 7:2.

Sa pila ka lugar, may bahin sang tuig nga ang mga dahon sang sarisari nga kahoy may halos masilaw nga mga kolor nga pula, kahilkahilon, dalag, kag iban pa. Aba, daw subong bala nga nagadabadaba ang kakahuyan! Sibu gid ini sa gintuaw: “Mag-amba, kamo nga mga bukid, O talon kag ang tagsa ka kahoy nga yara sa iya!”​—Isaias 44:23. *

Kagulangan ang halos ikatlo nga bahin sang duta sa aton planeta. Sa makadalayaw gid nga paagi, ang kagulangan kag ang madamo nga nagakabuhi sa sini nagahimaya kay Jehova nga Dios, ang ila Manugdesinyo kag Manunuga. “Dayawa ninyo si Jehova,” amba sang inspirado nga salmista, “kamo . . .[nga] kahoy nga nagapamunga kag ang tanan nga mga sedro.”​—Salmo 148:​7-9, Balaan nga Kasulatan, ABS.

“Ang mga kahoy importante sa pagluntad sang tawo bangod sa kapuslanan kag katahom nga ginahatag sini,” siling sang libro nga The Trees Around Us. Ang mga kagulangan nagatipig, nagahatag, kag nagatinlo sang tab-ang nga tubig nga suplay sang mga tawo. Ginatinluan man sang mga kahoy ang hangin. Paagi sa makatilingala nga proseso sang photosynthesis, ginahimo sang mga selula sang dahon ang carbon dioxide, tubig, mga mineral kag init sang adlaw nga mangin mga sustansia kag oksiheno.

Ang kagulangan obra-maestra sang katahom kag desinyo. Ang dalayawon gid nga miembro sang kagulangan masami amo ang matag-as nga mga kahoy. Nagapamuhi upod sa sini ang indi maisip nga mga pako (fern), lumot, balagon, kahoykahoy, kag tanomtanom (herbs). Ining mga tanom nagadepende sa palibot nga ginatuga sang mga kahoy, nagapamuhi sa idalom sang ila landong kag ginabunyagan sang hun-og sa kagulangan.

Sa pila ka kagulangan diin nagakadagas ang mga dahon sang mga kahoy sa naulihi nga bahin sang tuig, tubtob 25 milyones ka dahon ang mahimo madagas sa isa lang ka ektarya sang kagulangan. Ano ang nagakatabo sa sini nga mga dahon? Ginadunot ini tanan sang mga insekto, fungi, ulod kag iban pa nga organismo agod mahimo ini nga abono (humus), isa ka kinahanglanon nga ingrediente sang mauya nga duta. Huo, wala sing mausik samtang ining di-matalupangdan nga mga trabahador nagahanda sang duta para sa pagtubo sang bag-o nga mga tanom.

Sa idalom sang nagakadunot nga mga dahon, madamo sing kabuhi. Suno sa libro nga The Forest, “tubtob sa 1,350 ka tinuga . . . ang masapwan sa isa ka lugar nga 30 sentimetros kalapad kag duha kag tunga ka sentimetros kadalom, kag wala pa ini nagalakip sang binilyon ka di-makita nga organismo nga masapwan sa kada hakop sang duta.” Dugang pa, madamo sang mga reptilya, pispis, insekto kag mamalya sa kagulangan. Sin-o ang dapat nga dayawon sa sini nga katahom kag pagkananuhaytuhay? Sing nagakaigo, ang ila Manunuga nagapahayag: “Akon ang tagsa ka sapat sa kagulangan, kag ang kahayupan sa linibo nga kabakuluran.”​—Salmo 50:10.

Ang iban nga mga sapat gintuga nga may dalayawon nga ikasarang sa pagtulog sing malawig sa tion sang tigtulugnaw kag makapabilin nga buhi bisan matugnaw gid kag madugay nga wala nagakaon. Apang, indi tanan nga sapat nagatulog kon tigtulugnaw. Bisan sa tunga-tunga nga bahin sang tigtulugnaw, makita mo ang mga usa nga nagalumpatlumpat sa latagon. Ang mga usa wala nagatulog kon tigtulugnaw ukon nagatipon sing pagkaon, apang nagalakat sila sa pagpangita sing pagkaon, nagahalab sang linghod nga mga sanga kag ugbos, subong sang makita mo sa kaupod nga larawan gikan sa Alemanya.

Pirme ginahinambitan sa Kasulatan ang mga tanom.  Suno sa isa ka pag-isip, ang Biblia nagahinambit sang halos 130 ka sahi sang tanom, lakip ang mga 30 ka sahi sang kahoy. Tuhoy sa importansia sini nga mga paghinambit, ang botanista nga si Michael Zohary nagsiling: “Bisan sa ordinaryo, indi sientipiko nga sekular nga mga balasahon, wala sing amo sini kadamo nga pagpatuhoy sa mga tanom nga may kaangtanan sa lainlain nga aspekto sang pagkabuhi nga pareho sa Biblia.”

Ang mga kakahuyan kag kagulangan matahom nga mga dulot gikan sa mahigugmaon nga Manunuga. Kon nakapamasyar na kita sa kakahuyan, maugyon gid kita sa mga pinamulong sang salmista: “Mga puno sa duga ang kakahuyan ni Jehova, ang mga sedro sa Lebanon nga gintanom niya, didto nagapulugad ang kapispisan.”​—Salmo 104:16, 17, ABS.

[Mga nota]

[Kahon/Mga retrato sa pahina 9]

Isa sa pinakadalayawon nga kahoy sa Middle East amo ang almendro (almond tree). Isa ini sa pinakatemprano magpamulak nga kahoy pagkatapos sang tigtulugnaw. Ang dumaan nga mga Hebreo nagtawag sa almendro nga nagabugtaw nga kahoy, nga nagapatuhoy sa temprano nga pagpamulak sini. Ang kahoy daw nagabugtaw nga nakunupan sang matahom duag-rosas ukon puti nga mga bulak.​—Manugwali 12:5.

Sa mga 9,000 ka nahibaluan nga espesyi sang kapispisan, mga 5,000 sini ang ginbutang sa kategoriya nga mga umalamba (songbirds). Ang ila mga ambahanon mabatian sa malinong nga kagulangan. (Salmo 104:12) Halimbawa, may malipayon nga ambahanon ang song sparrow (isa ka sahi sang maya). Ang mga mourning warbler, subong sang laragway diri, mga magagmay nga manug-amba nga may matahom nga kombinasyon sang mga kolor nga abuabuhon, dalag kag olibo-berde.​—Salmo 148:​1, 10.

[Retrato sa pahina 9]

Kagulangan sa Normandy, Pransia