Dumaan nga mga Isport kag ang Importansia sang Pagdaug

“ANG tagsa ka humalampang nagapugong sang kaugalingon sa tanan nga butang.” “Ang manughampang sa paindis-indis indi mapurongan kon indi sia magpaindis-indis suno sa pagsulundan.”​—1 Corinto 9:​25; 2 Timoteo 2:5.

Ang mga hampang nga ginpatuhuyan ni apostol Pablo isa sadto ka importante nga bahin sang sibilisasyon sang dumaan nga Gresya. Ano ang ginasugid sa aton sang maragtas tuhoy sini nga mga paindisanay kag sang balatyagon nga nagapangibabaw sa sini?

Kasan-o lang, ginhiwat sa Colosseum sang Roma ang isa ka eksibit sa mga hampang sang mga Griego nga Nike​—Il gioco e la vittoria (“Nike​—Ang Hampang kag ang Kadalag-an”). * Ang mga eksibit naghatag sing pila ka mga sabat sa sina nga pamangkot nga mapamalandungan naton kon tuhoy sa pagtamod sang Cristiano sa mga isport.

Isa ka Dumaan nga Kinabatasan

Ang Gresya indi amo ang pinakauna nga sibilisasyon nga nakigbahin sa mga isport. Walay sapayan, ayhan sang mga ikawalo  nga siglo B.C.E., ang Griegong mamalaybay nga si Homer naglaragway sang isa ka katilingban nga may mabaskog nga handum sa pagkabaganihan kag pagkamapaindis-indison nga espiritu, diin ang ikasarang sa militar kag sa hinampang ginpabaloran gid. Ang una nga mga kapiestahan sa Gresya, suno sa eksibit, nag-umpisa subong relihiosong mga okasyon sa pagpadungog sa mga dios sa lubong sang mga baganihan. Halimbawa, ang Iliad ni Homer nga amo ang pinakadumaan nga Griegong literatura nga nagaluntad, naglaragway kon paano ang dungganon nga mga hangaway nga mga kaupod ni Achilles, nagpanghuklas sang ila mga armas sa lubong ni Patroclus kag nagtaksanay sang ila kaisog sa boksing, dumugay, paghaboy sang tugpo kag sumbiling, kag palumba sang kangga.

Sa bug-os nga Gresya ginsaulog ang kaanggid nga mga kapiestahan. Siling sang libro sang eksibit: “Ang mga kapiestahan nangin isa ka sadsaran nga kahigayunan diin ang mga Griego, nga tungod sa pagtahod sa ila mga dios, nag-untat sing temporaryo sa ila walay untat kag pirme masingki nga mga binais, kag ang ila mapaindis-indison nga espiritu madinalag-on nila nga ginbuslan sing isa ka mahidaiton apang kaanggid man nga buhat: amo ang pagpaindisanay sa isport.”

Ginkasugtan sang mga grupo sang siudad nga mga estado nga himuon ang regular nga pagtilipon sa pangpubliko nga mga duog sang pagsimba agod padunggan ang ila mga dios paagi sa mga paindisanay sa isport. Sang ulihi, apat sina nga mga kapiestahan​—ang Olimpiada kag ang Nemean, nga lunsay gindedikar kay Zeus, kag ang Pythian nga gindedikar kay Apollos kag ang Isthmian nga gindedikar kay Poseidon​—nangin popular tubtob nangin kapiestahan ini sang tanan nga Griego. Sa amo, nangin bukas ini sa pumalasakop sa bug-os nga Gresya. Nalakip sa mga kapiestahan ang halad kag pangamuyo kag ginapadunggan man ang mga dios paagi sa superlatibo nga mga paindisanay sa isport kag taliambong.

Ang pinakadumaan kag pinakabantog sa sina nga mga kapiestahan, nga ginsiling nga nagsugod sang 776 B.C.E., ginahiwat kada apat ka tuig sa pagpadungog kay Zeus sa Olympia. Ang ikaduha sa pinakabantog nga kapiestahan amo ang Pythian. Ginahiwat ini malapit sa pinakabantog nga orakulo sang dumaan nga kalibutan, sa Delphi, nagalakip man ini sang mga isport. Apang bangod ginapadungog ini sa patron sang binalaybay kag musika nga si Apollo, ang ginapadaku sa sini nga kapiestahan amo ang ambahanon kag saot.

Ang mga Hampang

Kon ipaanggid sa karon nga mga isport, limitado sadto ang mga hampang, kag mga lalaki lamang ang nagapakigbahin. Ang programa sang dumaan nga Olimpiada masami wala nagalampas sa napulo ka hampang. Ginapakita sang mga estatwa, eskultura, mosaic, kag mga dibuho sa human sa lunang nga mga plorera nga gin-eksibit sa Colosseum ang limitado nga mga laragway sini.

May palumba-dalagan sa tatlo ka distansia​—ang stadium, nga mga 200 metros; ang double course, nga kaanggid sa 400 metros karon; kag ang malawig nga palumba, nga mga 4,500 metros. Ang mga atleta nagadalagan kag nagahanas nga hubo. Ang mga humalampang sang pentathlon nagapakigbahin sa lima ka hampang: palumba-dalagan, patayugtayug lumpat, palayolayo haboy sang tugpo, palayolayo haboy sang sumbiling, kag dumugay. Ang iban pa nga mga sambuwa nagalakip sang boksing kag pancratium, nga ginlaragway nga “isa ka masingki katama nga isport nga nagalakip sing pagsumbaganay nga wala sing tabon ang inumol kag dumugay.” May palumba man sang kangga sa kalayuon nga 1,600 metros, nagagamit sing mamag-an nga mga kangga nga ginaguyod sang duha ukon apat ka tinday ukon hamtong nga mga kabayo.

Ang boksing tuman sadto kasingki kag kon kaisa makamamatay. Ginatakdan sang mga humalampang ang ila mga inumol sang matig-a nga panit nga may metal nga mga ribeti. Mahanduraw mo kon ngaa indi na makilala sang isa ka boksidor nga  si Stratofonte ang iya hitsura sa espeho pagkatapos sang apat ka oras nga pagboksing. Ginapamatud-an sang dumaan nga mga estatwa kag mga mosaic kon paano makasiligni nga naguba ang hitsura sang mga boksidor.

Sa dumugay, ginatugutan lamang ang pag-uyat sa naibabaw nga parte sang lawas, kag ang makapatumba sang iya kontra nga indi makabangon sa tatlo ka beses amo ang madaug. Sa pagpatuhay, sa pancratium ang manugdumog makauyat bisan diin. Ang mga pumalasakop puede makasipa, makasumbag, kag makalubag sang mga lutalutahan. Ang ginadumili lamang amo ang paglusok sing mata, pagguramos, kag pagkagat. Ang tulumuron amo nga tumbahon ang kontra kag piliton sa pag-ampo. Ginakabig ini sang iban subong “ang pinakamanami nga hampang sa bug-os nga Olympia.”

Ang pinakabantog nga engkwentrohanay sa pancratium sang dumaan nga tion ginsiling nga natabo sa katapusan nga hampang sang Olimpiada sang 564 B.C.E. Si Arrhachion, nga ginakuga, nakalubag pa sang tudlo sa tiil sang iya kontra. Wala nakaagwanta sa sakit ang iya kontra, amo nga nag-ampo ini antes napatay si Arrhachion. Ginproklamar sang mga hurado ang bangkay ni Arrhachion nga nagdaug!

Ang palumba sang kangga amo ang pinakadungganon sa mga hampang kag nauyunan sang mga aristokrata, kay ang nagadaug indi ang manugkangga kundi ang tag-iya sang kangga kag sang mga kabayo. Ang kritikal nga tinion sang paindisanay yara sa umpisa sang palumba, diin ang mga kangga dapat magdalagan sa isa lamang ka banas, kag ilabi na sa kada libot nila sa mga poste nga nahamtang sa tagsa ka punta sang ginapalumbaan. Ang mga sayop ukon mga foul sarang tunaan sang aksidente nga amo ang nagahimo sining bantog nga pasalida nga mas makakulunyag.

Ang Padya

“Sa palumba ang tanan nga nagadalagan nagapaindis-indis,” siling ni apostol Pablo, “apang isa lamang ang nagabaton sang padya.” (1 Corinto 9:​24) Ang pagdaug amo ang pinakaimportante nga butang. Wala sing pilak ukon saway nga mga medalya, ikaduha ukon ikatlo nga puwesto. “Kadalag-an, ‘Nike,’ ang pinakatulumuron sang atleta,” paathag sang eksibit. “Kadalag-an lamang ang ginaamar bangod amo lamang ini ang matuod nga nagapabanaag sang iya personal nga kinaiya, sa pisikal kag moral, kag bugal sang iya banwa nga gindak-an.” Masumaryo ini nga panimuot sa isa ka linya gikan sa Iliad ni Homer: “Natun-an ko nga pirme mangibabaw.”

Ang padya sa dumalaug sa mga hampang sang mga Griego simbuliko lamang​—mga dahon nga korona. Gintawag ini ni Pablo nga “purongpurong nga madinulunton.” (1 Corinto 9:​25) Apang, ang padya may madalom nga kahulugan. Ginrepresentar sini ang puersa sang kinaugali nga naghatag sang gahom sini sa nagdaug. Ang kadalag-an, nga ginhingamo sing determinado, nagkahulugan sing kahamuot sang mga dios. Nasulat sa mga eksibit kon paano ang dumaan nga mga eskultor kag mga pintor nagahanduraw kay Nike, ang may pakpak nga Griegong diosa sang kadalag-an, nga nagahatag sing purongpurong sa nagdaug. Ang pagdaug sa Olympia amo ang pinakaputukputukan sang karera sang bisan sin-o man nga atleta.

Ang mga purongpurong sa Olimpiada himo sa mga dahon sang olibo​—pino sa Isthmian, laurel sa Pythian, talunon nga celery sa Nemean. Ang mga organisador sang mga hampang sa iban nga duog nagtanyag sing kuarta ukon iban pa nga mga premyo agod ganyaton ang pinakamaayo nga mga humalampang. Madamo nga mga plorera nga nadispley sa eksibit ang ginpremyo sa mga hinampang sa Panathenaic, nga ginhiwat sa Atenas  sa pagpadungog sa diosa nga si Athena. Ining mga amphorae (sinadto nga banga sa Gresya) kinaandan nga nagaunod sing malahalon nga Attic nga lana. Ang isa sang mga plorera may dekorasyon sa kilid nga larawan sang diosa nga si Athena kag may prase nga “premyo sa mga paindisanay ni Athena.” Sa pihak nga kilid may larawan sang isa ka hampang, nga mahimo nga nadag-an sang atleta.

Ang mga siudad sang Gresya nalipay sa pagbuylog sa kabantugan sang ila mga atleta, nga ang kadalag-an naghimo sa ila nga mangin baganihan sa ila napuy-an nga mga komunidad. Ginasaulog nga may mga prosesyon sang kadalag-an ang pagpauli sang mga nagdaug. Ginpatindugan sila sing mga estatwa bilang halad sang pagpasalamat sa mga dios​—isa ka pagpadungog nga indi dapat ipatungod sa mga tawo​—kag ang mga mamalaybay nag-amba sang ila pagkaisganan. Pagkatapos sina ang mga dumalaug ginhatagan sang unang lugar sa mga seremonya publiko kag ginbayaran sing kuarta nga gikan sa publiko.

Mga Gymnasium kag ang mga Atleta Sini

Ang kompetisyon sa hinampang ginkabig nga importante nga elemento sa pag-uswag sang isa ka banwahanon nga soldado. Ang tanan nga siudad sa Gresya may mga gymnasium, diin ang pisikal nga paghanas sa lamharon nga mga lalaki ginaupdan sang kinaalam kag relihioso nga mga pagtudlo. Ang mga bilding sang mga gymnasium naareglar sa palibot sang malapad nga mga duog nga wala sing atop para sa pag-ehersisyo, nga napalibutan sang mga portiko kag sang iban pa naatupan nga mga lugar nga gingamit bilang mga librarya kag mga hulot-klasehan. Ini nga mga institusyon nangin kaladtuan, labi sa tanan, sang lamharon nga mga lalaki halin sa manggaranon nga mga pamilya nga sarang makadedikar sang ila tion sa edukasyon sangsa trabaho. Diri, ang mga atleta napaidalom sa malawig kag maid-id nga preparasyon para sa mga hinampang sa bulig sang mga manughanas, nga amo man ang magasiling kon ano ang dapat kan-on kag amo ang magapat-od agod indi makapakigsekso ang mga atleta.

Ang eksibit sa Colosseum naghatag sa mga bisita sing kahigayunan agod dayawon ang maayo nga mga representasyon sang dumaan nga mga atleta, kalabanan mga Romanong kopya sang orihinal nga Griegong mga eskultura. Sanglit sa dumaan nga Griegong ideolohiya, ang pisikal nga kapagros katumbas sa moral nga kapagros kag ginaangkon lamang ini sang mga aristokrata, ining maambong nga panglawason sang dumalaug nga mga atleta nagrepresentar sa isa ka pilosopiko nga huwaran. Ginpabaloran sang mga Romano ang mga eskultura subong mga buhat sang taliambong, diin madamo sini ang nagpuni sa mga istadyum, mga palaliguan, mga villa, kag mga palasyo.

Sa tunga sang mga Romano, popular pirme ang masingki nga mga talan-awon, gani sa tanan nga Griegong mga hampang nga ginpasundayag sa Roma, ang pinakanaluyagan gid amo ang boksing, dumugay, kag ang pancratium. Ginkabig sang mga Romano ini nga mga hampang, indi subong kompetisyon sa duha ka magkatupong agod mahibaluan ang ila tagsa ka abilidad, kundi subong kalingawan lamang. Ang orihinal nga konsepto sang mga hampang subong kolektibo nga partisipasyon sang pinasahi nga mga atleta nga hangaway indi na nangin bahin sang ila edukasyon. Sa baylo, ang Griego nga mga hampang ginhimo sang mga Romano nga makapapagros na lang nga ehersisyo antes maligo ukon subong isa ka talan-awon nga hampang sang mga propesyonal gikan sa manubo nga katilingban, kaangay sa mga sambuwa sang mga gladiador.

 Ang mga Cristiano kag ang mga Hampang

Ang relihiosong kinaugali sang mga hampang nangin isa ka rason para sa unang siglo nga mga Cristiano nga likawan ini, kay “ano bala ang pagsinanto sang templo sang Dios sa mga diosdios?” (2 Corinto 6:​14, 16) Kamusta ang mga isport sa karon?

Sing maathag, ang moderno nga mga isport wala nagapadungog sa pagano nga mga dios. Apang, indi ayhan matuod nga ang pila ka mga isport nalikupan sang daw relihiosong balatyagon, kaanggid sa nagluntad sadto? Dugang pa, ang mga balita sining karon lang nga mga tinuig nagapakita, nga agod magdaug, ang pila sang mga atleta handa sa pagtomar sang nagapauswag-sang-ikasarang nga mga droga nga nagabutang sa katalagman sang ila kapagros kag bisan gani sang ila kabuhi.

Para sa mga Cristiano, diutay gid lang ang balor sang pisikal nga katigayunan. Ang espirituwal nga mga kinaiya sang “tinago nga tawo sang tagipusuon” amo ang nagapatahom sa aton sa mga mata sang Dios. (1 Pedro 3:​3, 4) Nahibaluan naton nga indi tanan nga nagapakigbahin sa mga isport karon may masingki kag mapaindis-indison nga espiritu, apang madamo ang amo sini. Ang pagpakig-upod bala sa ila makabulig sa aton nga sundon ang Makasulatanhon nga laygay nga “dili maghimo sang bisan ano gikan sa pagkamaiyaiyahon ukon pagpadayawdayaw, kundi sa pagpaubos”? Ukon ina bala nga pagpakig-upod indi magresulta sa “kaawayon, pagpinuyas, kaimon, kasingkal, pagbinahinbahin, katuhaytuhayan”?​—Filipos 2:3; Galacia 5:​19-​21.

Madamo karon nga mga isport ang may posibilidad para sa kasingki. Dapat dumdumon sang bisan sin-o nga naganyat sa sini nga mga isport ang mga pinamulong sa Salmo 11:5 (NW): “Si Jehova nagausisa sa matarong subong man sa malaut, kag ang bisan sin-o nga nagahigugma sang kasingki pat-od nga dumtan sang Iya kalag.”

Ang ehersisyo mahimo mangin makalilipay kon sa nagakaigo ini nga duog, kag si apostol Pablo nagsiling nga “ang paghanas nga lawasnon may diutay nga kapuslanan.” (1 Timoteo 4:​7-​10) Apang, sang maghambal sia tuhoy sa mga hampang sang mga Griego, nagakaigo nga ginpatuhuyan ini ni Pablo agod iilustrar lamang sa mga Cristiano ang importansia sang pagtigayon sang mga kinaiya subong sang pagpugong sa kaugalingon kag pagbatas. Labaw sa tanan, ang tulumuron nga ginahimud-usan ni Pablo, amo ang pagbaton sang hatag-Dios nga “purongpurong” sang kabuhi nga walay katapusan. (1 Corinto 9:​24-​27; 1 Timoteo 6:​12) Sa sini, nagpahamtang siya sang isa ka halimbawa para sa aton.

[Nota]

[Kahon/Mga retrato sa pahina 31]

Ang Boksidor sa Tapos Makig-away

Ginapakita sining ikap-at nga siglo B.C.E. nga saway (eskultura) ang makahalapay nga mga epekto sang dumaan nga boksing, diin, suno sa katalogo sang eksibit sa Roma, “ang resistensia sang boksingero . . . nga nagapakig-away sa makakalapoy nga away, diin ang ‘pilas ginabalos sa pilas’ gindayaw nga isa ka maayong halimbawa.” “Ang mga pilas sa bag-o lang matapos nga sambuwa gindugang sa pilas sa nagligad nga mga engkwentro,” dugang sang kapsion.

[Retrato sa pahina 29]

Ang palumba sang kangga amo sadto ang pinakadungganon sa mga hinampang sa dumaan nga mga kompetisyon

[Retrato sa pahina 30]

Ang dumaan nga mga dibuhista naghanduraw kay Nike, ang may pakpak nga diosa sang kadalag-an, nga nagakorona sa nagdaug