Mabuligan Ka Bala sang Biblia sa Paghanas sa Imo mga Kabataan?

ANG orkidyas isa ka tuman katahom nga bulak, apang mabudlay ini buhion. Agod mamuhi ini, kinahanglan kontrolon mo ang temperatura, kasanag, kag ang kadakuon sang mesitera. Ang orkidyas sensitibo sa duta kag abono kag madali magbalatian kag pestehon. Gani, kinaandan na nga mapaslawan ang isa sa iya una nga pagtilaw sa pagsagod sing orkidyas.

Ang pagpadaku sa mga kabataan labi pa kabudlay kag kasibod, kag nagakinahanglan man ini sing nagakaigo nga atension. Gani kinaandan na nga indi mahibaluan sang mga ginikanan ang himuon kon paano padakuon ang bata. Madamo ang nagabatyag nga nagakinahanglan sila sing bulig, kaangay sang isa ka nagasagod sing orkidyas nga nagakinahanglan sing laygay gikan sa isa ka eksperto. Maathag nga luyag sang tagsa ka ginikanan nga makatigayon sing pinakamaayo nga pagtuytoy. Diin masapwan ini nga pagtuytoy?

Walay sapayan nga ang Biblia indi isa ka manwal tuhoy sa pagpadaku sa anak, gin-inspirar sang Manunuga ang mga manunulat nga ilakip sa sini ang madamong praktikal nga mga laygay tuhoy sini nga butang. Ginapadaku sang Biblia ang pagpalambo sing maayo nga mga kinaiya, nga sa pagbanta sang madamo masunson nga ginakalimtan. (Efeso 4:​22-​24) Sa sini nga bahin, ang Makasulatanhon nga laygay nagahatag sang isa ka importante gid nga aspekto sang isa ka timbang nga edukasyon. Madamo sang nag-aplikar sa sining laygay ang nabuligan na, walay sapayan sang kon san-o sila nagkabuhi ukon kon ano ang ila kultura. Gani, ang pagsunod sa Makasulatanhon nga laygay makabulig sa imo nga mangin madinalag-on sa paghanas sa imo mga kabataan.

Halimbawa Sang mga Ginikanan—Ang Pinakamaayo nga Edukasyon

“Nian ikaw nga nagatudlo sa iban, wala ka bala nagatudlo sa imo kaugalingon? Ikaw nga nagawali nga ang tawo dili magpangawat, nagapangawat ka bala? Ikaw nga nagasiling nga ang tawo dili magpanglahi, nagapanglahi ka bala?”​—Roma 2:​21, 22.

Ang tsirman sang Seoul Board of Education nagsiling: “Ang mangin huwaran sa pulong kag buhat amo ang pinakamaayo nga edukasyon sang bata.” Kon ang mga ginikanan wala nagapahamtang sing maayo nga halimbawa sa hambal kag paggawi kag maghatag sila sa ila bata sing espesipiko nga instruksion, gilayon masat-uman sang bata nga salimpapaw sila. Ang ginahambal sang mga ginikanan wala sing epekto. Halimbawa, kon luyag sang mga ginikanan tudluan ang ila bata sing pagkabunayag, sila mismo dapat mangin bunayag. Kinaandan na nga ginapasabat sang mga ginikanan sa ila anak ang isa ka tawag sa telepono nga indi nila luyag sabton kag ginasugo sia nga magsiling, “Wala diri si Daddy (ukon si Mommy).” Ang bata nga ginsugo magapalibog kag magumon. Sa ulihi, magasugod na sia sa pagbinutig nga wala nagabatyag sing kahuya kon mabutang sia sa mabudlay nga kahimtangan. Busa, kon luyag gid sang mga ginikanan nga ang ila bata mangin isa ka bunayag nga tawo, sila mismo dapat maghambal sing bunayag kag magpanghikot suno sa ginsiling nila.

Luyag mo bala hanason ang imo bata sa paghambal sing matinahuron? Nian dapat ka magpahamtang sing maayo nga halimbawa. Ang imo bata maabtik sa pag-ilog sa imo. Si Sung-sik, nga amay sang apat ka kabataan, nagsiling: “Namat-od kami nga mag-asawa nga indi maggamit sing malaw-ay nga hambal. Nagpakita kami sing pagtahod sa isa kag isa kag wala kami nagasinggit bisan pa nga akig kami. Ang maayo nga halimbawa mas epektibo sangsa hambal lamang. Nalipay kami nga ang amon mga kabataan matinahuron kon nagapakighambal sila sa iban.” Ang Biblia nagasiling sa Galacia 6:7: “Bisan ano ang ginasab-ug sang tawo, ina man ang iya anihon.” Ang mga ginikanan nga  maluyag nga ang ila mga kabataan may mataas nga mga talaksan sa moral dapat anay magpakita nga sila mismo nagakabuhi nahisanto sa sining mga talaksan.

Hupti nga Bukas ang mga Linya sang Komunikasyon

“Itudlo mo [ang mga sugo sang Dios] sing makugihon sa imo mga anak, kag hambalon mo sila sa nagalingkod ka sa imo balay, kag sa nagalakat ka sa dalanon, kag sa nagahigda ka, kag sa nagabangon ka.”​—Deuteronomio 6:7.

Ang huyog sa pag-obertaym sa trabaho nagadugang. Kon ang mag-asawa nagatrabaho, may daku nga epekto ini sa mga kabataan. Ang tion nga ginahinguyang sang madamo nga mga ginikanan upod sa ila mga kabataan mabuhinan. Kon yara naman sa balay, kinahanglan sang mga ginikanan nga magtrabaho sa balay kag maghimo sang iban pa nga hilikuton, gani mahimo nga kapoy kag lapyo na sila. Sa sining mga kahimtangan, paano mo mahuptan ang maayo nga komunikasyon sa imo mga kabataan? Magautwas ang mga kahigayunan sa paghambalanay kon kamo sang inyo mga kabataan magabuligay sa paghimo sang mga hilikuton sa balay. Ginkuha pa gani sang isa ka ulo sang pamilya ang TV agod may mas madamo nga tion sia sa pagpakighambal sa iya mga kabataan. Nagsiling sia: “Sang primero natak-an ang mga kabataan, apang sang naghampang kami sing puzzle kag ginhambalan namon ang makawiwili nga mga libro, amat-amat sila nga naanad nga wala na sing telebisyon.”

Importante nga maanad ang mga kabataan sa pagpakigkomunikar sa ila mga ginikanan samtang bata pa sila. Kay kon indi, kon ang mga kabataan magtin-edyer na kag ayhan magaatubang sing mga problema, indi nila pagtamdon ang ila mga ginikanan subong mga abyan nga mahimo nila masugilanon. Paano mo sila buligan sa pagsugid sang ila ginabatyag? Ang Hulubaton 20:5 nagasiling: “Ang laygay sa tagipusuon sang tawo kaangay sang tubig nga madalom, apang ang tawo nga mahangpunon nagasag-ub sini.” Paagi sa paggamit sing mga pamangkot nga nagapalig-on sa ila sa paghambal, subong sang “Ano sa banta mo?” mapalig-on sang mga ginikanan ang ila mga kabataan sa pagpabutyag sang ila ginahunahuna kag ginabatyag.

Ano ang himuon mo kon ang imo bata makahimo sing daku nga sayop? Amo ini ang tion nga kinahanglan niya ang mainayuhon nga konsiderasyon. Punggi ang imo emosyon samtang ginapamatian mo ang imo bata. Ang isa ka amay nagsugid sang iya paagi sa pag-atubang sini nga sitwasyon: “Kon makasala ang mga kabataan, ginatinguhaan ko nga indi magpangakig. Nagapungko ako kag ginapamatian ang ila ginahambal. Ginatinguhaan ko nga hangpon ang sitwasyon. Kon nabudlayan ako sa pagpugong sang akon kaakig, nagapaligad anay ako sing pila ka tion kag nagapakalma.” Kon ginakontrol mo ang imo emosyon kag nagapamati ka, ang imo pagtadlong mas mahapos batunon.

Ang Disiplina Pasad sa Gugma Kinahanglanon

“Mga amay, dili ninyo pagpaakiga ang inyo mga anak, kundi sagura sila sa disiplina kag sa pagtudlo sang Ginuo.”​—Efeso 6:4.

Agod matigayon ang maayo nga mga resulta, importante ang imo paagi sa paghatag sing mahigugmaon nga disiplina. Paano ‘mapaakig sang mga ginikanan ang ila mga anak’? Kon ang disiplina wala nagahisanto sa pagkaserioso sang kasaypanan ukon kon ginahimo ini sa mamulayon gid nga paagi, ang mga kabataan magapamatok. Ang disiplina dapat pirme himuon nga may gugma. (Hulubaton 13:24) Kon sugilanunon mo sing makatarunganon kag sing makakumbinsi ang imo mga kabataan, marealisar nila nga ginadisiplina mo sila bangod ginahigugma mo sila.​—Hulubaton 22:15; 29:19.

Sa pihak nga bahin, maayo nga maeksperiensiahan sang mga kabataan ang di-maayo nga mga epekto sang malain nga paggawi. Halimbawa, kon ang isa ka bata makahimo sing sala sa iban, sarang mo sia piliton sa pagpangayo sing pasaylo. Kon lapason niya ang mga pagsulundan sang pamilya,  mahimo kuhaan sia sing pila ka pribilehiyo agod ipadaku ang importansia sang pagsunod sa mga pagsulundan.

Ginarekomendar nga himuon ang pagdisiplina sa husto nga tion. Ang Manugwali 8:11 nagapatalupangod: “Bangod nga ang paghukom batok sa malaut nga buhat wala ginahikot sing madali, busa ang tagipusuon sang mga anak sang mga tawo natuhoy sing bug-os sa ila sa paghimo sing malaut.” Subong man, madamo nga mga kabataan ang magatilaw kon bala indi sila pagsilutan sa tapos nga magtinonto. Gani kon nagpaandam ka nga silutan sila kon maghimo sila sang isa ka espesipiko nga sala, siguraduha nga ginahimo mo ini.

Ang Maayo nga Kalingawan May Balor

“May . . . tion sa pagkadlaw . . . kag tion sa pagsaot.”​—Manugwali 3:1, 4.

Ang pagliwaliwa kag ang maayo, balanse nga kalingawan kinahanglanon sa pagtubo sang hunahuna kag lawas sang isa ka bata. Kon ang mga ginikanan nagalingawlingaw upod sa ila mga kabataan, ang relasyon sang pamilya nagabakod kag ang mga kabataan nagabatyag sing kalig-unan. Ano nga mga sahi sang kalingawan ang pakigbahinan sang tanan nga katapo sang pamilya? Kon pamensaron mo gid ini, makakita ka sing madamong makalilipay nga mga butang nga himuon. Yara ang mga isport sa gua sang balay, subong sang pagbisikleta, kag paghampang-bola, subong sang tenis, badminton, kag balibol. Kag hunahunaa ang makalilipay nga mga tion kon ang pamilya nagatokar sing mga instrumento sa musika. Indi man malipatan ang paglakbay sa malapit nga mga lugar agod magkalipay sa kinaugali.

Sa sining mga kahimtangan, mapatudok sang mga ginikanan sa ila mga kabataan ang balanse nga pagtamod sa kalingawan. Ang isa ka Cristiano nga amay nga may tatlo ka anak nga lalaki nagsiling: “Kon posible, nagabuylog ako sa kalingawan sang akon mga kabataan. Halimbawa, kon maghampang sila sa kompyuter, nagapamangkot ako kon paano ini hampangon. Kon makunyagon nga ginapaathag nila ini, ginagamit ko ang kahigayunan agod hambalan ang katalagman sang di-maayo nga kalingawan. Nakita ko nga ginasikway nila ang di-nagakaigo nga kalingawan.” Huo, ang mga kabataan nga nalipay sa pagliwaliwa sang pamilya indi tanto mahuyog sa pagtan-aw sing mga programa sa telebisyon, video, sine, kag mga hampang sa Internet nga nagalaragway sang kasingki, imoralidad, kag abuso sa droga.

Buligi ang Imo mga Kabataan sa Pagtigayon sing Maayo nga mga Abyan

“Maglakat upod sa maalam nga mga tawo kag mangin maalam ka, apang ang kaupdanan sang mga buangbuang magaantos.”​—Hulubaton 13:20.

Ang isa ka Cristianong amay nga madinalag-on nga nagpadaku sang iya apat ka kabataan nagsiling: “Ang ila ginapili nga mga abyan importante gid. Mahimo gub-on sang isa ka di-maayo nga abyan ang tanan nga ginhimo mo.” Agod buligan ang iya mga kabataan sa pagtigayon sing maayo nga mga abyan, maalamon sia nga nagapamangkot subong sang: Sin-o ang imo pinakamahirop nga abyan? Ngaa naluyagan mo sia? Ano ang luyag mo ilugon sa iya? Ginaagda sang isa pa ka ginikanan sa ila balay ang mahirop nga mga abyan sang iya mga kabataan. Sa amo maobserbahan niya sila kag mahatagan niya ang iya mga kabataan sing nagakaigo nga pagtuytoy.

Importante man nga tudluan ang mga kabataan sa pagpakig-abyan sa mga may edad subong man sa ila mga katubotubo. Si Bum-sun, amay sang tatlo ka kabataan nga lalaki, nagsiling: “Ginapahangop ko sa akon mga kabataan nga indi kinahanglan nga ang ila mga abyan kaedad nila, subong sa halimbawa ni David kag ni Jonatan sa Biblia. Gani, ginaagda ko ang lainlain sing edad nga mga Cristiano  sa pagpakig-upod sa akon mga kabataan. Subong resulta, ang mga kabataan nagapakig-upod sa madamo nga indi nila kaedad.” Ang pagpakig-upod sa huwaran nga mga hamtong nagahatag sa mga kabataan sing bentaha nga makatuon sing madamong butang.

Magamadinalag-on Ka sa Paghanas sa mga Bata

Suno sa isa ka surbe nga ginhimo sa Estados Unidos, madamo nga mga ginikanan nga nagtinguha sa pagpatudok sang mga kinaiya subong sang pagpugong sa kaugalingon, pagdisiplina sa kaugalingon, kag pagkabunayag sa ila mga kabataan ang indi tanto nagmadinalag-on. Ngaa mabudlay gid ini? Ang isa ka iloy nga nagsabat sa surbe nagsiling: ‘Makapasubo nga ang lamang nga paagi agod maamligan ang amon mga kabataan amo ang pateneron sila sa balay kag indi gid sila pagtugutan nga maggua sa kalibutan.’ Ang ginahunahuna niya amo nga ang palibot nga gindak-an sang mga kabataan karon mas malain kon ipaanggid sang una. Sa sini nga kahimtangan, posible gid bala nga mapadaku ang mga kabataan sing madinalag-on?

Kon luyag mo magsagod sing orkidyas apang nabalaka ka nga basi malayong ini, mahimo maluyahan ka sing buot. Kon ang isa ka eksperto sa pagpatubo sang orkidyas mag-abot kag maghatag sa imo sing pila ka maayo nga mga ideya kag masinaligon nga magsiling, “Magamadinalag-on ka kon amo sini ang himuon mo,” mapaumpawan gid ikaw! Si Jehova, ang Supremo nga Awtoridad sa tawhanon nga kinaugali, nagahatag sing laygay tuhoy sa pinakamaayo nga paagi sa pagpadaku sa mga kabataan. Sia nagsiling: “Hanasa ang bata sa dalanon nga dapat niya paglaktan, kag bisan tigulang na sia indi sia magtalikod sa sini.” (Hulubaton 22:6) Kon hanason mo ang mga kabataan nahisanto sa laygay sang Biblia, malipay ka nga makita ang imo mga kabataan nga nagadaku nga mangin responsable nga mga hamtong, mapatugsilingon sa iban, nga nagapabalor sa moralidad. Nian higugmaon sila sang mga tawo kag ilabi na gid ni Jehova, ang aton langitnon nga Amay.