Sin-o ang mga Anabaptist?

ANG mga tawo nga nagakadto sa una nga higayon sa sentro sang siudad sang Münster sa Westphalia, Alemanya, halos nagadulog gid kag magtangla sa tatlo ka salsalon nga hawla nga ginapakabit sa torre sang simbahan. Magluwas sa pila lamang ka malip-ot nga tion, ang mga hawla nagakabit na didto sa sulod sang halos 500 ka tuig. Yara anay sa sulod sini ang mga bangkay sang tatlo ka lalaki nga dayag nga ginpaantos kag ginpatay. Ang mga lalaki mga Anabaptist, kag ang mga hawla mga relikya sang ila ginharian.

Sin-o ang mga Anabaptist? Paano nagsugod ini nga kahublagan? Ano ang panguna nga mga panudlo sini? Ngaa ginpatay ang mga lalaki? Kag ano ang kaangtanan sang tatlo ka hawla sa isa ka ginharian?

Repormahon ang Simbahan—Apang Paano?

Sang talipuspusan sang ika-15 nga siglo kag maaga nga bahin sang ika-16 nga siglo, ang pagmulay sa Romanong Katoliko nga Simbahan kag sa klero nagdugang. Ang kagarukan kag imoralidad naglatom sa simbahan; gani, ginbatyag sang madamo nga kinahanglan ang daku nga mga pagbag-o. Sang 1517, dayag nga nagpangabay si Martin Luther sing reporma, kag samtang ang iban nagbuylog sa sinuay, wala madugayi kag ang Repormasyon sang mga Protestante nasugdan.

Apang ang mga repormador wala nagapalareho sa ila plano tuhoy sa kon ano ang himuon ukon tubtob sa ano nga kasangkaron himuon ang mga pagbag-o. Nakita sang madamo ang kinahanglanon nga magpahisuno sa Biblia sa mga butang tuhoy sa pagsimba. Apang, wala gani nagaugyunay ang mga repormador sa kinaandan nga interpretasyon sa mga panudlo sang Biblia. Ginbatyag naman sang iban nga tuman kahinay ang Repormasyon. Kag gikan sa sining mga repormador nagsugod ang kahublagan sang mga Anabaptist.

“Ang matuod, indi lamang isa ang kahublagan sang mga baptist; madamo ini,” sulat ni Hans-Jürgen Goertz sa iya libro nga Die Täufer​—Geschichte und Deutung. Halimbawa, sang 1521 apat ka lalaki nga kilala subong mga manalagna sang Zwickau ang nagtuga sing kinagula paagi sa pagbantala sing mga panudlo sang Anabaptist sa Wittenberg. Kag sang 1525 isa ka tuhay nga grupo sang mga Anabaptist ang naporma sa Zurich, Switzerland. Nagsugod man ang mga grupo sang Anabaptist sa Moravia—nga amo karon ang Czech Republic—kag sa Netherlands.

Bawtismo​—Para sa mga Bata Ukon sa mga Adulto?

Ang mga grupo sang mga Anabaptist masami nga magamay, kag ang mga katapo sini sa kabilugan mahidaiton. Wala ginalikom sang mga sumulunod sini ang ila mga pagtuluuhan; sa katunayan, nagabantala sila sa iban. Ang panguna nga mga doktrina sang pagtuluuhan sang Anabaptist makita sa Schleitheim Confession sang 1527. Nalakip sa sini ang pagpangindi nila sa pagserbisyo sa militar, pagpain gikan sa kalibutan, kag pagsikway sa mga nagahimo sing sala. Apang ang labing talalupangdon nga kinaiya sang ila pagtuluuhan, nga maathag nga nagapatuhay sa mga Anabaptist gikan sa iban nga mga relihion, amo ang ila malig-on nga pagpati nga ang bawtismo para sa mga adulto kag indi para sa mga bata. *

Ang pagbawtismo sa mga adulto indi lamang isa ka hulusayon sa relihioso nga doktrina; isa ini ka hulusayon sa poder. Kon ang  bawtismo ginpalantang tubtob maghamtong—sa amo ginatugutan ang isa nga makadesisyon pasad sa pagtuo—mahimo nga ang iban indi na gid mabawtismuhan. Kag ang mga indibiduwal nga wala mabawtismuhan, wala napaidalom sa kontrol sang simbahan. Para sa iban nga mga simbahan, ang pagbawtismo sa mga adulto nagakahulugan sang kadulaan sing poder.

Gani, luyag sang mga Katoliko kag mga Luterano nga palas-ayon ang buhat sang pagbawtismo sa adulto. Paglipas sang 1529, sa iban nga mga duog, ang nagabawtismo sa mga adulto ukon ang nagpabawtismo nga mga adulto mahimo makabaton sing silot nga kamatayon. Ang dyurnalista nga si Thomas Seifert nagpaathag nga ang mga Anabaptist “ginhingabot gid sa bug-os nga Balaan nga Emperyo sang Roma sa Pungsod sang Alemanya.” Ang paghingabot labi nga nagbaskog sa Münster.

Ang Münster Nagtinguha sing Pagbag-o sang Edad Media

Ang Münster sang Edad Media may mga 10,000 ka pumuluyo kag napalibutan sang halos indi madaug nga sistema sang mga depensa, mga 90 ka metro ang kalaparon kag mga 5 ka kilometro ang sirkunperensia. Apang, ang kahimtangan sa sulod sang siudad indi subong kalig-on sang mga depensa sini. Ang The Kingdom of the Anabaptists, nga ginbalhag sang Museo sang Siudad sang Münster, nagsambit sing “pagsinuay sa politika sa ulot sang mga Konsehal sang Siudad kag sang mga Guild (asosasyon sang mga negosyante).” Dugang pa, ang mga pumuluyo akig sa paggawi sang klero. Ginbaton sang Münster ang Repormasyon kag sang 1533 nagbag-o ini halin sa isa ka Katoliko pakadto sa isa ka Luterano nga siudad.

Ang isa sa panguna nga mga manugwali sang reporma sa Münster amo si Bernhard Rothmann, isa ka dasudaso nga tawo. Ang awtor nga si Friedrich Oehninger nagpaathag nga “ang mga pagtamod [ni Rothmann] maathag nga nangin Anabaptist; sia kag ang iban pa niya nga mga kaupod nangindi sa pagbawtismo sa mga lapsag.” Natigayon niya ang pagsakdag sang madamo nga tawo sa Münster, bisan pa nga ang iya di-kinaandan nga mga pagtamod pagpasobra gid para sa pila ka tawo. “Madamo sang gusto sa relihioso nga kahimtangan anay ang nagbiya sa siudad, nga nagbatyag gid sing kahadlok kag kahangawa. Ang mga Anabaptist nagdagsa sa Münster gikan sa nagkalainlain nga bahin sang emperyo, nga nagalaum nga matuman ang ila mga tulumuron.” Ining pagdamo sang mga Anabaptist sa Münster nagdul-ong sa makasiligni nga hitabo.

Ang Bag-o nga Jerusalem Ginsalakay

Duha ka Olandes nga nagsaylo sa Münster—si Jan Mathys, isa ka panadero halin sa Haarlem, kag si Jan Beuckelson, nga kilala nga Juan sang Leiden—ang may daku nga papel sa mga hitabo didto. Nangangkon si Mathys nga isa sia ka manalagna kag ginpahibalo niya nga ang Abril 1534 amo ang tion sang ikaduha nga pagkari ni Cristo. Ang siudad gindeklarar nga amo ang mangin Bag-o nga Jerusalem nga ginsambit sa Biblia, kag ang panimuot nangin apokaliptiko ukon napatuhoy sa katapusan sang kalibutan. Namat-od si Rothmann nga ang tanan nga propiedad dapat panag-iyahan sang tanan. Ang adulto nga mga pumuluyo dapat magdesisyon: Magpabawtismo ukon magbiya sa siudad. Ang tigdamo nga pagbawtismo naglakip sa pila nga nagpatugmaw lamang agod indi makabiya sa ila puluy-an kag pagkabutang.

Ang iban nga mga komunidad ginkibang sang ang Münster nangin ang una nga siudad diin ang mga Anabaptist amo ang pinakamabakod nga relihion kag politika. Suno sa libro nga Die Täufer zu Münster, nagdul-ong ini sa “paghingabot sa Münster sang bug-os nga Balaan nga Emperyo sang Roma sa Pungsod sang Alemanya.” Ang isa ka lokal nga dignitaryo, nga si Prinsipe-Obispo Konde Franz von Waldeck, nagtipon sing mga  hangaway agod magsalakay sa Münster. Ini nga mga hangaway ginatapuan sang mga Luterano kag mga Katoliko. Ining duha ka relihion, nga magkasumpong anay sa Repormasyon kag mangin magkaaway sa Treinta ka Tuig nga Inaway, nagbuyluganay sing puersa batok sa mga Anabaptist.

Paglaglag sa Ginharian sang mga Anabaptist

Ang puersa sang nagasalakay nga hangaway wala magpahadlok sa mga ginaamligan sa sulod sang pader sang siudad. Sang Abril 1534, sang ang ikaduha nga pagkari ni Cristo mahanabo kuno, nagsakay si Mathys sa puti nga kabayo sa gua sang siudad, nga nagalaum nga amligan sia sang Dios. Handurawa lamang ang kakugmat sang mga sumulunod ni Mathys sang nagtamwa sila sa pader sang siudad kag nakita ang pag-utod-utod kay Mathys sang nagasalakay nga tropa kag ginbayaw ang ulo ni Mathys sa tukon.

Si Juan sang Leiden amo ang nagtal-us kay Mathys kag ginhingadlan nga Hari Jan sang mga Anabaptist sa Münster. Gintinguhaan niya nga madisponeran ang pagkadibalanse sang mga sekso—mas madamo katama ang mga babayi sangsa mga lalaki sa siudad—paagi sa pagpalig-on sa mga lalaki nga magpangasawa sing madamo tubtob luyag nila. Sa pagpakita sing pagpasobra sa sulod sang ginharian sang Anabaptist sa Münster, ang pagpakighilahi kag pagpakighilawas ginasilutan sing kamatayon, samtang ang poligamya ginatugot, kag ginapalig-on pa gani. Si Hari Jan mismo may 16 ka asawa. Sang ang isa sa ila, si Elisabeth Wandscherer, naglisensia sa iya nga magbiya sa siudad, dayag sia nga ginpugutan sang ulo.

Ang pagsalakay naglawig sing 14 ka bulan, tubtob nga napukan sang ulihi ang siudad sang Hunyo 1535. Nalaglag ang Münster sa paagi nga wala na matabo liwat sa siudad tubtob sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Nakapalagyo si Rothmann, apang si Hari Jan kag ang duha pa nga nagapanguna sa mga Anabaptist nabihag, ginpaantos, kag ginpatay. Ang ila mga bangkay ginsulod sa mga hawla kag ginpakabit sa torre sang Simbahan sang St. Lambert. “Nangin makakulugmat [yadto] nga paandam sa tanan nga mahimo manggamo,” paathag ni Seifert. Huo, ang pagpasilabot sa politika nagabunga sing masingki nga mga resulta.

Ano ang natabo sa iban nga mga grupo sang Anabaptist? Ang paghingabot nagpadayon sa sulod sang pila ka tuig sa bug-os nga Europa. Ang kalabanan nga Anabaptist nangindi gihapon sa pag-alagad sa militar, bisan pa may pila nga nagsulod sa militar. Sang ulihi, ang anay pari nga si Menno Simons amo ang nagpanguna sa mga Anabaptist, kag ang grupo nakilala sang ulihi nga mga Mennonita ukon iban pa nga mga ngalan.

Ang Tatlo ka Hawla

Ang mga Anabaptist relihioso nga mga tawo nga nagtinguha sa pagsunod sa mga prinsipio sang Biblia. Apang ang mga radikal sa Münster nagdul-ong sa mga Anabaptist nga sikwayon ini nga dalanon kag nagpakigbahin sa politika. Sang ginsikway nila ang mga prinsipio sang Biblia, ang kahublagan nangin rebolusyunaryo nga puersa. Nagkahulugan ini sang kalaglagan sa kahublagan sang mga Anabaptist kag sa siudad sang Münster sang Edad Media.

Ang mga nagakadto sa sentro sang siudad ginapahanumdom gihapon sadtong makakulugmat nga mga hitabo halos 500 ka tuig na ang nagligad. Paano? Paagi sa tatlo ka salsalon nga hawla nga ginapakabit sa torre sang simbahan.

[Nota]