Sugilanon sa Kabuhi

Nagsandig Kami sa Kusog ni Jehova

PANUGIRON NI ERZSÉBET HAFFNER

“Indi ako magsugot nga pahalinon ka nila sa pungsod,” siling ni Tibor Haffner sang nabalitaan niya nga ginmanduan ako nga maghalin sa Czechoslovakia. Nian nagsiling pa sia: “Kon magsugot ka, mapakasal kita, kag magaupdanay kita sa walay katubtuban.”

SANG Enero 29, 1938, pila ka semana lamang sa tapos sang wala ginapaabot nga tanyag nga pakasalan, nagpakasal ako kay Tibor, ang Cristianong utod nga una nga nagpanaksi sa amon pamilya. Isa yadto ka mabudlay nga desisyon. Bag-o lang ako mag-18 anyos, kag subong bug-os tion nga ministro sang mga Saksi ni Jehova, luyag ko gamiton ang akon pagkapamatan-on agod alagaron ang Dios lamang. Naghibi ako. Nagpangamuyo ako. Sang nagkalma ako, narealisar ko nga indi lamang isa ka buhat sang pagkaayo ang gintanyag ni Tibor sa akon, kag nagbatyag ako nga luyag ko mangin kaupod sa kabuhi ining tawo nga nagahigugma gid sa akon.

Apang ngaa posible nga pahalinon ako sa pungsod? Ti, nagapuyo ako sa isa ka pungsod nga nagapabugal sang demokratiko nga sistema sini kag kahilwayan sa relihion. Bueno, sa banta ko dapat ko anay kamo sugiran sang akon kabuhi.

Natawo ako sang Disiembre 26, 1919, sa Griego-Katoliko nga mga ginikanan sa minuro sang Sajószentpéter, Hungary, mga 160 kilometros sidlangan sang Budapest. Makapasubo nga napatay ang akon amay antes pa ako natawo. Sang ulihi napamana sang akon iloy ang isa ka balo nga may apat ka anak, kag nagsaylo kami sa Lučenec, isa ka matahom nga siudad sa anay Czechoslovakia. Indi mahapos sadto ang magkabuhi sa isa ka tapik nga pamilya. Subong kinagot sa lima ka kabataan, nagbatyag ako nga daw indi bahin sang pamilya. Mabudlay ang pangabuhi, kag nadingutan ako indi lamang sang materyal nga mga butang  kundi sang kinaandan man nga igtalupangod kag gugma sang ginikanan.

May Nakahibalo Bala sang Sabat?

Sang 16 anyos ako, gintublag ako sang mabudlay sabton nga mga pamangkot. Nawili gid ako sa pagbasa sa maragtas sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I, kag natingala gid ako sa tanan nga mga pagpatay nga natabo sa ulot sang sibilisado nga mga pungsod nga nagapangangkon nga Cristiano. Dugang pa, nakita ko ang nagadugang nga militarismo sa madamo nga mga duog. Wala gid ini nagahisanto sa natun-an ko sa simbahan tuhoy sa gugma sa isigkatawo.

Gani, nagkadto ako sa isa ka Romano Katoliko nga pari kag ginpamangkot sia: “Ano nga sugo ang dapat naton tumanon subong mga Cristiano​​—⁠ang magkadto sa inaway kag patyon ang aton mga isigkatawo ukon ang higugmaon sila?” Naugot sa akon pamangkot, nagsabat sia nga ginatudlo niya kon ano ang ginasugo sa iya sang mas mataas nga mga awtoridad. Amo man ang natabo sang ginpamangkot ko ang isa ka Calvinista nga ministro kag nian ang isa ka Judiyo nga rabbi. Wala ako sing nakuha nga sabat, kundi ang ila daku nga katingala sa akon di-kinaandan nga pamangkot. Sang ulihi, nagkadto ako sa isa ka Luterano nga ministro. Naakig sia, kag antes ako maglakat, nagsiling sia: “Kon luyag mo gid mahibaluan ang tuhoy sini, pamangkuta ang mga Saksi ni Jehova.”

Ginpangita ko ang mga Saksi apang napaslawan ako. Pagligad sang pila ka adlaw, sa pagpauli ko halin sa trabaho, nakita ko nga abre ang ganhaan. Isa ka presentable nga pamatan-on nga lalaki ang nagabasa sa akon iloy gikan sa Biblia. Napamensar ko sa hinali, ‘Sigurado ako nga Saksi ni Jehova sia!’ Ginpasulod namon sa balay ining lalaki, nga si Tibor Haffner, kag ginsulit ko ang akon mga pamangkot. Sa baylo nga ihatag ang iya kaugalingon nga opinyon, ginpakita niya sa akon ang ginasiling sang Biblia kon paano makilala ang matuod nga mga Cristiano, subong man ang tuhoy sa tion nga aton ginakabuhian.​​—⁠Juan 13:​34, 35; 2 Timoteo 3:1-5.

Sa sulod sang pila ka bulan, antes ako mag-17 anyos, ginbawtismuhan ako. Nahunahuna ko nga dapat mabatian sang tanan ining hamili nga mga kamatuoran nga ginpangita ko sing tuman kabudlay. Nagbantala ako sing bug-os tion, nga mabudlay gid sa Czechoslovakia sadtong talipuspusan sang katuigan 1930. Walay sapayan nga ang amon hilikuton opisyal nga narehistro, nag-atubang kami sing mabaskog nga pagpamatok sa sugyot sang klero.

Una nga Pag-eksperiensia sang Paghingabot

Isa ka adlaw sang talipuspusan nga bahin sang 1937, nagbantala kami sang isa pa ka Cristianong utod nga babayi sa minuro malapit sa Lučenec. Wala madugay gindakop kami kag gindala sa bilangguan. “Diri na kamo mapatay,” siling sang guardia, kag mabaskog nga ginsira ang ganhaan sang amon selda.

Sadto nga gab-i, apat pa ang nangin kaupod namon sa selda. Ginlugpayan namon sila kag ginpanaksihan. Nagkalma sila, kag bilog nga gab-i namon nga ginbinagbinag sa ila ang kamatuoran sang Biblia.

Sang alas seis pagkaaga, ginpatawag ako sang guardia. Ginsilingan ko ang akon kaupod: “Makit-anay na lang kita liwat sa Ginharian sang Dios.” Ginpangabay ko sia nga sugiran niya ang akon pamilya sang natabo kon makalampuwas sia. Nangamuyo ako sing mahipos kag nag-upod sa guardia. Gindala niya ako sa iya apartment sa lugar sang bilangguan. “May pila ka pamangkot ako sa imo,” siling niya. “Nagsiling ka kagab-i nga ang ngalan sang Dios amo si Jehova. Mapakita mo bala ini sa akon sa Biblia?” Nakibot gid ako kag napaumpawan! Dala niya ang iya Biblia, kag ginpakita ko sa iya kag sa iya asawa ang ngalan nga Jehova. May madamo pa sia nga pamangkot sa mga topiko nga ginbinagbinag namon upod sa apat ka babayi sadto nga gab-i. Nakontento sa akon mga sabat, ginpangabay niya ang iya asawa sa paghanda sing pamahaw para sa akon kag sa akon kaupod.

Pagligad sang pila ka adlaw, ginpagua kami, apang nagdesisyon ang isa ka huwes nga bangod  banwahanon ako sang Hungary, dapat ako maghalin sa Czechoslovakia. Pagkatapos sini nga insidente nga ginhingyo ako ni Tibor Haffner nga pangasaw-on. Nagpakasal kami, kag nagsaylo ako sa balay sang iya mga ginikanan.

Nagbaskog ang Paghingabot

Padayon kami nga nagbantala subong mag-asawa, bisan pa nga si Tibor may yara man hilikuton sa pag-organisar. Pila ka adlaw lang antes ginsakop sang mga soldado gikan sa Hungary ang amon siudad sang Nobiembre 1938, ang amon anak, nga si Tibor, Jr., natawo. Sa Europa, malapit na magsugod ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Ang daku nga bahin sang Czechoslovakia nasakop sang Hungary, sa amo nagbaskog ang paghingabot sa mga Saksi ni Jehova nga nagapuyo sa mga duog nga sakop sang Hungary.

Sang Oktubre 10, 1942, si Tibor nagkadto sa Debrecen agod makigsapol sa pila ka utod. Apang, wala na sia makapauli. Ginsugiran niya ako sang ulihi sang natabo. Sa baylo nga mga utod, pila ka pulis nga nagasuksok sang panapton sang mga trabahador ang yara sa taytay diin magakit-anay sila sang mga utod. Ginahulat nila ang akon bana kag si Pál Nagypál, nga amo ang pinakaulihi nga nag-abot. Gindala nila sila sa estasyunan sang pulis kag ginbatuta ang ila mga tiil tubtob nalipong sila sa kasakit.

Nian ginpasuksok sa ila ang ila botas kag ginpatindog. Walay sapayan sang sakit, ginpalakat sila pakadto sa estasyunan sang tren. Gindala sang mga pulis ang isa pa ka lalaki nga may mga bendahe sa ulo amo nga halos indi na sia makakita. Sia si Utod András Pilling, nga nagkari man agod makigkita sa mga utod. Ang akon bana ginpasakay sa tren pakadto sa bilangguan sa Alag, malapit sa Budapest. Ang isa sa mga guardia nga nakakita sa ginbakol nga tiil ni Tibor nagsiling sing mayubiton: “Kapintas gid sang iban nga mga tawo! Indi ka magpalibog, paayuhon ka namon.” Nian ginbakol sang duha ka guardia ang mga tiil ni Tibor, amo nga nag-agsik ang dugo bisan diin. Pagligad sang pila ka minuto, nalipong sia.

Pagkadason nga bulan, si Tibor kag ang kapin sa 60 pa ka kauturan ginbista. Sanday Utod András Bartha, Dénes Faluvégi, kag János Konrád ginpamatbatan nga mapatay paagi sa pagbitay. Si Utod András Pilling nakabaton sing pamatbat nga tubtob-buhi nga pagkabilanggo, kag ang akon bana ginpamatbatan sing 12 ka tuig nga pagkabilanggo. Ang ila krimen? Ginsumbong sila sang manunumbong sing sedisyon, pagpangindi sa pagsoldado, pagpang-espiya, kag pagpasipala sa santa iglesia. Ang mga pamatbat nga kamatayon ginbayluhan sang ulihi sang tubtob-buhi nga pagkabilanggo.

Nagsunod sa Akon Bana

Duha ka adlaw sa tapos nga naglakat si Tibor para sa sinapol sa Debrecen, nagbugtaw ako antes alas seis sang aga kag namalantsa sang amon mga panapton. Sa hinali lamang may nagpanuktok sing mabaskog sa ganhaan. ‘Nag-abot na sila,’ pamensar ko. Anom ka pulis ang nagsulod kag nagpahibalo sa akon nga may permiso sila agod usisaon ang balay. Ang tanan sa balay gindakop kag gindala sa estasyunan sang pulis, lakip ang amon tatlo-ka-tuig nga anak nga lalaki. Sadto mismo nga adlaw ginsaylo kami sa isa ka bilangguan sa Pétervására, sa Hungary.

Pag-abot namon, ginhilanat ako kag ginpain sa iban nga mga bilanggo. Sang nag-ayo ako, gin-awayan ako sang duha ka soldado sa akon selda. “Dapat naton sia tiruhon! Ako ang matiro sa iya!” siling sang isa. Apang luyag sang isa pa nga tan-awon anay ang akon kahimtangan antes nila ako tiruhon. Nakitluoy ako sa ila nga indi ako pagpatyon. Sang ulihi naghalin sila sa akon selda, kag nagpasalamat ako kay Jehova tungod sa iya bulig.

Ang mga guardia may pinasahi nga paagi sa pag-interogar. Ginmanduan nila ako nga maghapa sa salog, ginbusalan ang akon baba sang medyas, gingapos ang akon kamot kag tiil, kag ginbakol ako tubtob nga nagdulugo ako. Nag-untat  lamang sila sang kinapoy ang isa sang mga soldado. Ginpamangkot nila ako kon sin-o kuntani ang pakigkitaan sang akon bana antes sia gindakop. Wala ko sila pagsugiri, gani ginbakol nila ako sa sulod sang tatlo ka adlaw. Sang ikap-at nga adlaw, gintugutan nila ako nga idul-ong ko ang akon anak nga lalaki sa akon iloy. Sa sobra katugnaw nga paniempo, gin-aba ko ang akon gamay pa nga bata sa akon pilason nga likod kag naglakat sing mga 13 kilometros pakadto sa estasyunan sang tren. Halin didto, nagsakay ako sa tren pauli, apang dapat ako makabalik sa kampo sina man nga adlaw.

Ginpamatbatan ako sing anom ka tuig nga pagkabilanggo sa Budapest. Pag-abot ko, nabalitaan ko nga didto man si Tibor. Daw ano gid ang amon kalipay sang gintugutan kami nga makahambalanay, bisan pa nga sa sulod lamang sang pila ka minuto sa ulot sang salsalon nga kudal! Nabatyagan namon nga duha ang gugma ni Jehova kag napabakod kami bangod sining hamili nga mga higayon. Antes kami nagkitaay liwat, naeksperiensiahan namon ang makasiligni nga mga pagtilaw, nga halos diutayan lang kami napatay.

Pakadto sa Lainlain nga mga Bilangguan

Mga 80 kami nga mga utod nga babayi nga nagginutok sa isa ka selda. Nahidlaw kami sa espirituwal nga pagkaon, apang daw imposible namon ini matigayon sa bilangguan. May matigayon bala kami sa sulod sang bilangguan? Sugiran ko kamo sang ginhimo namon. Nagboluntaryo ako sa pagsursi sang medyas sang mga klerk sang bilangguan. Ginbutangan ko ang isa sang mga medyas sing papel nga nagapamangkot kon ano ang numero sang Biblia sa katalogo sang librarya sa bilangguan. Agod indi suspetsahan, gindugang ko ang duha pa ka titulo sang mga libro.

Sang madason nga adlaw, nakabaton ako sang isa pa ka tangkas sang mga medyas gikan sa mga klerk. Sa isa sini nabaton ko ang sabat. Nian ginhatag ko sa guardia ining mga numero kag nagpangabay sing mga libro. Daw ano gid ang amon kalipay sang nabaton namon ang mga libro, lakip ang Biblia! Ginabayluhan namon ang iban nga mga libro kada semana, magluwas sa Biblia. Kon pangitaon gani ini sang guardia, pirme kami nagasiling: “Daku ini nga libro, kag luyag ini basahon sang tanan.” Sa amo nakabasa kami sing Biblia.

Isa ka adlaw, ginpatawag ako sang isa ka opisyal sa iya opisina. Daw sobra sa iya ka matinahuron.

“Gng. Haffner, may maayong balita ako para sa imo,” siling niya. “Mahimo ka na makapauli. Ayhan buas na. Kon may tren, bisan karon mahimo ka na makapauli.”

“Nalipay gid ako,” sabat ko.

“Siempre, makalilipay gid ini,” siling niya. “May bata ka, kag sa banta ko luyag mo nga ikaw ang magpadaku sa iya.” Nian nagsiling sia, “Pirmahi lang ini nga sulat.”

“Ano ini?” pamangkot ko.

“Indi na ini pagpalibugi,” siling niya. “Magpirma ka lang, kag mahimo ka na makapauli.” Pagkatapos sini nagsiling sia sa akon: “Kon makapauli ka na, mahimo mo na ang tanan nga luyag mo. Apang dapat ka anay magpirma nga indi ka na isa sang mga Saksi ni Jehova.”

Nag-isol ako kag malig-on nga nangindi.

“Kon amo diri ka na mapatay!” akig nga singgit niya kag ginpalakat ako.

Sang Mayo 1943, ginsaylo ako sa isa pa ka bilangguan sa Budapest kag sang ulihi sa minuro sang Márianosztra, diin nagpuyo kami sa isa ka monasteryo upod sa mga 70 ka madre. Walay sapayan sang gutom kag mga kabudlayan, nalangkag kami nga ipaambit ang amon paglaum sa ila. Ang isa sang mga madre nagpakita sing daku nga interes sa amon mensahe kag nagsiling: “Matahom ini nga mga panudlo. Karon ko lang ini nabatian. Palihug, sugiri pa ninyo ako.” Ginsugiran namon sia tuhoy sa bag-ong kalibutan kag sa malipayon nga kabuhi didto. Samtang nagahambalanay kami, nag-abot ang madre superyora. Ang interesado nga madre gilayon nga gindala palayo, gin-ubahan  sing bayo, kag ginlatigo. Sang nakita namon sia liwat, nakitluoy sia: “Palihug, ipangamuyo ninyo kay Jehova nga luwason niya ako kag kuhaon gikan diri. Luyag ko mangin isa sa inyo.”

Ang masunod nga gindalhan sa amon amo ang isa ka daan nga bilangguan sa Komárom, isa ka siudad sa Suba Danube, mga 80 kilometros katundan sang Budapest. Tuman gid kalain ang kahimtangan. Kaangay sang pila ka mga utod nga babayi, gintipos ako, nagsuka-dugo kag nagluya katama. Wala kami sing bulong, kag pagdumdom ko mapatay na ako. Apang sadto nga tion ang mga opisyal nagpangita sing isa nga magtrabaho sa opisina. Ginsambit sang mga utod ang akon ngalan. Gani, ginbulong ako, kag nag-ayo ako.

Nahiusa Liwat sa Akon Pamilya

Samtang ang Sobyet nga tropa nagahinampot gikan sa sidlangan, pilit kami nga ginsaylo padulong sa katundan. Malawig isaysay ang tanan nga makasiligni nga butang nga naagihan namon. Pila ka beses nga diutayan lang ako mapatay, apang bangod sang pag-amlig ni Jehova, nakalampuwas ako. Sang natapos ang inaway, didto kami sa siudad sang Tábor sa Czechoslovakia, mga 80 kilometros halin sa Prague. Nakalab-ot kami sang akon bayaw nga si Magdalena sa amon balay sa Lučenec paglipas sang tatlo ka semana, sang Mayo 30, 1945.

Gikan sa malayo nakita ko sa ugsaran ang akon ugangan nga babayi kag ang akon pinalangga nga anak, nga si Tibor. Nagtululagay ang luha sa akon mata, kag nagsinggit ako, “Tibike!” Nagdalagan sia kag naghakos sa akon. “Malakat ka pa bala liwat, Nay?” Amo yadto ang iya una nga mga tinaga sa akon, kag indi ko gid ini malipatan.

Si Jehova maluluy-on man sa akon bana, nga si Tibor. Halin sa bilangguan sa Budapest, ginpadala sia sa labor camp sa Bor, upod sa mga 160 pa ka utod nga lalaki. Madamong beses nga diutayan lang sila mapatay, apang subong isa ka grupo, naamligan sila nga buhi. Si Tibor nagpauli sang Abril 8, 1945, mga isa ka bulan nga nauna sa akon.

Pagkatapos sang inaway, kinahanglan gihapon namon ang kusog ni Jehova agod malampuwasan ang tanan nga mga pagtilaw sa masunod nga 40 ka tuig sa idalom sang Komunista nga paggahom sa Czechoslovakia. Si Tibor ginpamatbatan liwat sing malawig nga pagkabilanggo, kag dapat nga atipanon ko ang amon anak nga wala sia. Sang ginpagua sia, si Tibor nag-alagad subong nagalakbay nga manugtatap. Sa sulod sang 40 ka tuig sang Komunismo, gingamit namon ang tanan nga kahigayunan agod ipaambit ang amon pagtuo. Madamo ang nabuligan namon nga makatuon sang kamatuoran. Gani nangin espirituwal nga mga anak namon sila.

Daw ano gid nga kalipay sang natigayon namon ang kahilwayan sa relihion sang 1989! Pagkadason nga tuig, nagtambong kami sa nahaunang kombension sa amon pungsod pagligad sang malawig gid nga tion. Sang nakita namon ang amon linibo ka kauturan nga sa sulod sang mga dekada naghupot sang ila integridad, nahibaluan namon nga si Jehova isa ka gamhanan nga tuburan sang kusog para sa ila tanan.

Ang akon pinalangga nga bana, nga si Tibor, napatay nga matutom kay Jehova sang Oktubre 14, 1993, kag nagapuyo ako karon malapit sa akon anak sa Žilina, Slovakia. Maluya na ang akon lawas, apang ang akon espiritu mabaskog sa gahom ni Jehova. Nagapati gid ako nga paagi sa iya kusog mabatas ko ang bisan ano nga mga pagtilaw sa sining daan nga sistema. Dugang pa, ginahulat ko ang tion nga, paagi sa di-bagay nga kaayo ni Jehova, magakabuhi ako sing dayon.

[Retrato sa pahina 20]

Ang akon anak nga si Tibor, Jr., (4 anyos) nga kinahanglan ko biyaan

[Retrato sa pahina 21]

Si Tibor, Sr., upod sa iban pa nga mga utod sa Bor

[Retrato sa pahina 22]

Upod si Tibor kag si Magdalena, nga akon bayaw, sang 1947, sa Brno

[Mga retrato sa pahina 23]

Pila ka beses nga diutayan lang ako mapatay, apang bangod sang pag-amlig ni Jehova, nakalampuwas ako