Isa ka Maisog nga “Naglakbay Tungod sa Ebanghelyo”

GINASILING nga sa edad nga 18 anyos, si George Borrow may ihibalo na sa 12 ka lenguahe. Duha ka tuig sang ulihi makabadbad na sia sing “mahapos kag sing maayo” sa 20 ka nanuhaytuhay nga hambal.

Sang 1833 gin-agda sang British and Foreign Bible Society sa London, Inglaterra ining abilidaran nga tawo agod interbyuhon. Bangod wala sing inugplete apang determinado nga panginpuslan ining kahigayunan, ang 30 anyos nga si Borrow naglakat sing 180 kilometros gikan sa iya balay sa Norwich, kag nahimo niya ini sa sulod lamang sang 28 oras.

Ginhatagan sia sang Bible Society sing isa ka mabudlay nga hilikuton​—⁠tun-an sa sulod lamang sang anom ka bulan ang Manchu, ang lenguahe nga gingamit sa pila ka bahin sang China. Nangabay sia sing isa ka libro sa gramatika, apang ang mahatag lamang nila sa iya amo ang kopya sang Ebanghelyo ni Mateo sa Manchu kag isa ka Manchu-Pranses nga diksionaryo. Apang, pagligad sang 19 ka semana nagsulat sia sa London, “kabisado ko na ang Manchu,” siling niya, paagi “sa bulig sang Dios.” Ilabi pa nga dalayawon gid ini nga hinimuan bangod ginreport nga sa amo man nga tion, ginatadlong niya ang mga sayop sa Ebanghelyo ni Lucas sa Nahuatl, isa ka tumandok nga lenguahe sa Mexico.

Ang Biblia nga Manchu

Sang ika-17 nga siglo, sang una nga naggua ang nasulat nga porma sang Manchu, nga naggamit sang mga letra nga ginhulam sa alpabeto sang Uighur sa Mongolia, nangin lenguahe ini sang gobierno sang China. Bisan pa nagdiutay ang naggamit sini sang ulihi, ang mga katapo sang British and Foreign Bible Society luyag gihapon mag-imprinta kag magpanagtag sang Biblia nga Manchu. Sang 1822 gingastuhan nila ang edisyon nga 550 ka kopya sang Ebanghelyo ni Mateo, nga ginbadbad ni Stepan V. Lipoftsoff. Katapo sia sang Foreign Office sang Rusya kag nagpuyo sa China sa sulod sang 20 ka tuig. Gin-imprinta ini sa St. Petersburg, apang pagkatapos mapanagtag ang diutay lamang nga kopya, ang nabilin naguba sa isa ka baha.

Nagsunod gilayon ang pagbadbad sang Cristianong Griegong Kasulatan. Sang 1834 ang pagtukib sa dumaan nga mga manuskrito sang kalabanan nga bahin sang Hebreong Kasulatan nagpadugang sang interes sa Biblia. Sin-o ang makapahituhog sa pagrebisar sang nagaluntad nga Manchu nga Biblia kag magatapos sa nabilin nga baladbaron? Ginpadala sang British and Foreign Bible Society si George Borrow sa paghimo sining hilikuton para sa ila.

Pakadto sa Rusya

Pag-abot ni Borrow sa St. Petersburg, naghinguyang sia sing madamo nga tion sa pagtuon sang Manchu agod matadlong niya sing sibu ang mga sayop sa teksto sang Biblia. Walay  sapayan sini, mabudlay katama ini nga hilikuton, kag nagpangabudlay sia sing 13 oras kada adlaw sa pagbulig sa pagplastar sang mga tipo sang Ang Bag-ong Testamento, nga ginlaragway sang ulihi subong “isa ka matahom nga edisyon sang isa ka binuhatan sa sidlangan.” Isa ka libo ka kopya ang gin-imprinta sang 1835. Apang ang handum ni Borrow nga dalhon ini sa China kag ipanagtag didto napaslawan. Bangod nahadlok ang gobierno sang Rusya nga basi tamdon ini subong isa ka hilikuton sang pagmisyonero kag mahimo nga magguba sang ila maayo nga kaangtanan sa China, wala nila gintugutan si Borrow sa pagtabok sa dulunan sang China kon may dala sia nga bisan “isa lamang ka Manchu nga Biblia.”

Ang pila ka kopya ginpanagtag mga napulo ka tuig sang ulihi, kag ang mga badbad sang Ebanghelyo nanday Mateo kag Marcos, nga may magkatimbang nga kolumna sa Manchu kag Inintsik, naggua sang 1859. Apang, sadto nga tion ang kalabanan nga tawo nga makabasa sing Manchu mas maluyag magbasa sang Inintsik amo nga ang posibilidad nga makompleto ang Manchu nga Biblia nadula. Sa katunayan, ang Manchu sadto isa na ka nagatagumatayon nga lenguahe kag bug-os ini nga ginbuslan sang Inintsik sang 1912 sang nangin republika ang China.

Ang Iberian Peninsula

Napapagsik sang iya mga eksperiensia, nagbalik si George Borrow sa London. Gin-asayn sia liwat sang 1835 sa Portugal kag Espanya, “agod hibaluon kon daw ano kahanda ang hunahuna sang mga tawo sa pagbaton sa mga kamatuoran sang Cristianismo,” subong sang ginsiling niya sang ulihi. Sadto nga tion ining duha ka pungsod wala pa matandog sang British and Foreign Bible Society bangod sang lapnag nga politikal kag sosyal nga kinagamo. Nalipay si Borrow sa pagpakigsugilanon sa mga tawo tuhoy sa Biblia sa mga komunidad sa kaumhan sang Portugal, apang wala magdugay, ang pagkawalay-interes kag di-pagsapak sang mga tawo didto nagpahulag sa iya nga maglakbay sa Espanya.

Tuhay naman ang nangin hangkat sa Espanya, ilabi na sa mga Gypsy nga nangin suod gilayon kay Borrow, kay makahibalo sia maghambal sang ila lenguahe. Wala magdugay pagkatapos sang iya pag-abot, ginsugdan niya ang pagbadbad sa “Bag-ong Testamento” sa Gitano, ang Espanyol nga hambal sang mga Gypsy. Gin-agda niya ang duha ka Gypsy nga babayi nga makigbahin agod buligan sia sa sining hilikuton. Ginbasa niya sa ila ang Espanyol nga bersion kag nian ginpangabay sila nga badbaron ini para sa iya. Sa sining paagi natun-an niya ang husto nga paggamit sang Gypsy nga mga hurubaton. Subong resulta sining panikasog, ang Ebanghelyo ni Lucas nabalhag sang tigpamulak sang 1838, nga nagpahulag ini sa isa ka obispo sa pagsiling: “Kumbertihon niya ang bug-os nga Espanya paagi sa lenguahe sang mga Gypsy.”

Gin-awtorisar si George Borrow nga mangita sing “isa ka tawo nga makasarang magbadbad sang Kasulatan sa Basque.” Ining hilikuton ginhatag kay Dr. Oteiza, isa ka doktor nga “batid sa sini nga dialekto, nga may nahibal-an man ako,” sulat ni Borrow. Sang 1838, ginbalhag ang Ebanghelyo ni Lucas subong amo ang pinakauna nga tulun-an sa Biblia sa Espanyol nga Basque.

Napahulag sang iya handum nga hatagan sing kasanagan ang ordinaryo nga mga tawo, si Borrow naglakbay sing malawig kag masami makatalagam  nga mga paglakbay agod magpanagtag sing mga tulun-an sang Biblia sa imol nga mga komunidad sa kaumhan. Luyag niya sila hilwayon gikan sa relihioso nga pagkawalay-hinalung-ong kag disparatis. Halimbawa, agod mabuyagyag ang pagkawalay pulos sang ginabakal nila nga mga indulhensia, nagapangatarungan sia: “Posible bala nga ang maayo nga Dios, magatugot sa pagbaligya sa sala?” Apang bangod nahadlok ang Bible Society nga ining pag-atake sa natukod na nga mga pagtuluuhan mahimo magresulta sa pagdumili sang ila mga hilikuton, ginmanduan nila sia nga magkonsentrar lamang sa pagpanagtag sang Kasulatan.

Nakatigayon si Borrow sing pahanugot sa hambal lamang nga imprintahon ang El Nuevo Testamento, isa ka Espanyol nga Bag-ong Testamento, nga wala nagalakip sing mga nota tuhoy sa doktrina sang Katolika Romana. Natigayon niya ini walay sapayan sang pagpamatok sang primer ministro sang primero, nga naglaragway sa badbad subong isa ka makatalagam kag “di-nagakaigo nga libro.” Nian nagbukas si Borrow sang bodega sa Madrid agod ibaligya ang Espanyol nga Bag-ong Testamento, isa ka buhat nga nagresulta sang ulihi sa tension sa ulot niya kag sang relihioso nga mga lider kag sekular nga mga awtoridad. Ginbilanggo sia sa sulod sang 12 ka adlaw. Sang nagprotesta si Borrow, ginpangabay sia nga magbiya sing tago. Bangod nahibaluan gid niya nga ilegal ang pagbilanggo sa iya, ginkutlo niya ang halimbawa ni apostol Pablo kag nagdesisyon nga magpabilin tubtob maabsuwelto sia sing nagakaigo, kag matinluan ang iya ngalan.​—⁠Binuhatan 16:37.

Sang ang ginpadala nila nga si Borrow, nga makugi sa iya hilikuton nagbiya sa Espanya sang 1840, ang Bible Society nagreport: “Malapit sa 14,000 ka kopya sang Kasulatan ang napanagtag sa Espanya sa sulod sang lima ka tuig.” Bangod daku ang papel niya sa sini, ginsumaryo ni Borrow ang iya eksperiensia sa Espanya subong “ang labing malipayon nga mga tinuig sang akon pagluntad.”

Ang The Bible in Spain, nga una nga ginbalhag sang 1842​—⁠kag ginaimprinta gihapon​—⁠amo ang kaugalingon nga maathag nga personal nga kasaysayan sang mga paglakbay kag mga pagpasimpalad ni George Borrow. Sa sini nga libro, nga gilayon nga nagmadinalag-on, gintawag niya ang iya kaugalingon nga “isa nga naglakbay tungod sa Ebanghelyo.” Nagsulat sia: “Tuyo ko nga duawon ang nasuok kag baw-ing nga mga duog sa batuhon kag mabudlay agihan nga mga pukatod kag mga kabukiran, kag makigsugilanon sa mga tawo tuhoy kay Cristo, sa akon paagi.”

Ang mapagsik nga pagpanagtag kag pagbadbad sang Kasulatan ni George Borrow naghatag sing sulundan sa iban​—⁠sa pagkamatuod isa gid ka hamili nga pribilehiyo.

[Mapa sa pahina 29]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Ang mga panikasog ni George Borrow sa pagbadbad kag pagpanagtag sing Biblia nagdala sa iya sa (1) Inglaterra pakadto sa (2) Rusya, (3) Portugal, kag sa (4) Espanya

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Retrato sa pahina 28]

Ang nagabukas nga pinamulong sang Ebanghelyo ni Juan sa Manchu, nga gin-imprinta sang 1835, ginabasa halin sa ibabaw paidalom halin sa wala pa tuo

[Credit Line]

From the book The Bible of Every Land, 1860

[Credit Line sang retrato sa pahina 27]

From the book The Life of George Borrow by Clement K. Shorter, 1919