Husto kag Sayop—Paano Ka Magadesisyon?

SIN-O ang may awtoridad sa paghatag sang talaksan sang husto kag sayop? Ginpamangkot ini sang nagsugod ang maragtas sang tawo. Suno sa tulun-an nga Genesis sa Biblia, gintawag sang Dios ang isa ka kahoy sa hardin sang Eden subong “ang kahoy sa pagkilala sang maayo kag malain.” (Genesis 2:9) Ginsilingan sang Dios ang unang mag-asawa nga indi pagkaunon ang bunga sini nga kahoy. Apang, si Satanas nga Yawa, ang kaaway sang Dios, nagsiling nga kon magkaon sila sa sini nga kahoy, “magamuklat” ang ila mga mata kag “mangin kaangay [sila] sang Dios, nga nakahibalo sang maayo kag malain.”​—⁠Genesis 2:​16, 17; 3:​1, 5; Bugna 12:9.

Dapat magdesisyon sanday Adan kag Eva​—⁠batunon bala nila ang talaksan sang Dios sang maayo kag malain ukon sundon nila ang ila talaksan? (Genesis 3:6) Ginpili nila nga lapason ang Dios kag kaunon ang bunga sang kahoy. Ano ang ginpahangop sang  ila ginhimo? Bangod wala nila gintahod ang limitasyon sang Dios sa ila, ginpakita nila nga magaayuhan sila kag ang ila kaanakan paagi sa pagsunod sa ila kaugalingon nga talaksan sang husto kag sayop. Nagmadinalag-on bala ang mga tawo sa pagtinguha nga mangin kaangay sa Dios sa pagsunod sa ila talaksan?

Lainlain nga mga Opinyon

Sa tapos mabinagbinag ang mga panudlo sang bantog nga mga mangin-alamon sang nagligad nga mga tinuig, ang Encyclopædia Britannica nagsiling nga halin sang tion sang Griegong pilosopo nga si Socrates tubtob sang ika-20 nga siglo, “sulitsulit ang mga debate kon ano gid ang maayo kag ang talaksan sang husto kag sayop.”

Halimbawa, ang mga Sophist bantog anay nga grupo sang Griegong mga manunudlo sang ikalima nga siglo B.⁠C.⁠E. Gintudlo nila nga ang talaksan sang husto kag sayop nagadepende sa opinyon sang kadam-an. Siling sang isa sa ila: “Ang mga butang nga daw husto kag maayo sa tagsa ka siudad amo ang husto kag maayo sa sini nga siudad, kon ang mga tawo diri nagahunahuna nga amo sini.” Kon ibase sa sini nga talaksan, dapat taguon ni Jodie, nga ginsambit sa una nga artikulo, ang kuarta, kay amo sini ang pagahimuon sang kalabanan sa iya kasilingan, ukon “siudad.”

Tuhay naman ang pagtamod ni Immanuel Kant, ang bantog nga pilosopo sang ika-18 nga siglo. Ang balasahon nga Issues in Ethics nagsiling: “Si Immanuel Kant kag ang iban pa kaangay niya . . . nagpadaku sa kinamatarong sang kada isa sa pagpili.” Suno sa pilosopiya ni Kant, bahala na si Jodie kon ano ang iya himuon basta indi niya paghilabtan ang mga kinamatarong sang iban. Indi sia dapat magsunod sa opinyon sang kadam-an para sa iya talaksan.

Gani ano ang ginhimo ni Jodie? Ginpili niya ang ikatlo nga paagi. Ginsunod niya ang gintudlo ni Jesucristo, nga may talaksan sa moral nga ginadayaw sang mga Cristiano kag mga di-Cristiano. Si Jesus nagtudlo: “Ang tanan nga butang nga luyag ninyo nga himuon sang mga tawo sa inyo, dapat man ninyo himuon sa ila.” (Mateo 7:12) Nakibot ang kliyente ni Jodie sang ginhatag niya sa iya ang $82,000. Sang ginpamangkot sia kon ngaa wala niya ini ginkuha, ginpaathag ni Jodie nga isa sia ka Saksi ni Jehova kag nagsiling: “Indi akon ang kuarta.” Gintuman gid ni Jodie ang ginsiling ni Jesus sa Biblia sa Mateo 19:18: “Indi ka magpangawat.”

Masaligan Bala nga Giya ang Opinyon sang Kadam-an?

Mahimo nga isiling sang iban nga buang si Jodie bangod sobra sia ka bunayag. Apang indi masaligan nga giya ang opinyon sang kadam-an. Halimbawa, kon nagaistar ikaw sa isa ka katilingban diin ginaugyunan sang kalabanan ang paghalad sang mga bata, kaangay sang pila ka katilingban sang una, mangin husto na bala ini? (2 Hari 16:3) Ano abi kon natawo ka sa katilingban diin ginatamod nga maayo ang kanibalismo? Buot bala silingon sini nga indi gid man sayop ang pagkaon sang karne sang tawo? Kon ang isa ka buhat ginahimo sang madamo, indi buot silingon nga husto na ini. Tuhoy sa sini nga siod, madugay na nga nagpaandam ang Biblia: “Indi ka magsunod sa kadam-an tungod sa malaut nga katuyuan.”​—⁠Exodo 23:2.

 Naghatag si Jesucristo sang isa pa ka rason nga mag-andam sa pagsunod sa opinyon sang kadam-an kon ano ang husto kag sayop. Ginpakilala niya si Satanas subong ang “manuggahom sang kalibutan.” (Juan 14:30; Lucas 4:6) Ginapatalang ni Satanas ang “bug-os napuy-an nga duta.” (Bugna 12:9) Gani, kon ibase mo lang ang imo talaksan sang husto kag sayop sa pagtamod sang kadam-an, mahimo nga ginasunod mo na ang pagtamod ni Satanas sa moralidad, kag makahalalit gid ini.

Masaligan Mo Bala ang Imo Paghangop?

Kon amo, ang kada isa bala ang dapat magdesisyon kon ano ang husto kag sayop? Ang Biblia nagsiling: “Indi magsandig sa imo kaugalingon nga paghangop.” (Hulubaton 3:5) Ngaa? Bangod napanubli sang tanan nga tawo ang isa ka daku nga kaluyahon nga nagapatiko sang ila paghangop. Sang nagrebelde sa Dios sanday Adan kag Eva, ginsunod nila ang talaksan sang makagod kag maluib nga si Satanas kag ginpili nila sia subong ila espirituwal nga amay. Sa amo, ginpasubli nila sa ila kaanakan ang isa ka kinaiya​—⁠malimbungon nga tagipusuon nga makakilala sang husto apang may huyog sa pagpakasala.​—⁠Genesis 6:⁠5; Roma 5:12; 7:21-24.

Ang Encyclopædia Britannica, sang ginabinagbinag ang talaksan sa moral, nagsiling: “Indi makatilingala nga bisan nahibaluan sang mga tawo ang husto nga dapat himuon, ang ila ginahimo amo gihapon ang ila luyag. Isa ka daku nga problema sang Nakatundan nga talaksan sa moral kon paano kumbinsihon ini nga mga tawo nga himuon ang husto.” Ang Biblia husto sa pagsiling: “Ang tagipusuon malimbungon labaw sa tanan nga butang kag makatalagam. Sin-o bala ang makahibalo sini?” (Jeremias 17:9) Saligan mo bala ang isa nga kilala nga malimbungon kag makatalagam?

Matuod, bisan ang mga wala nagatuo sa Dios mahimo maggawi sing matadlong kag maghimo sing mapuslanon kag dungganon nga mga talaksan. Apang sa masami, ang maayo gid nga mga prinsipio sa ila mga talaksan nagapabanaag sang mga talaksan sang Biblia sa moral. Bisan pa wala sila nagapati nga may Dios, mahantop sa ila mga ideya nga sarang nila mailog ang personalidad sang Dios. Ginapamatud-an sini nga, subong sang ginasiling sang Biblia, gintuga ang tawo “sa dagway sang Dios.” (Genesis 1:27; Binuhatan 17:26-28) Si apostol Pablo nagsiling: “Sila mismo amo ang mga nagpasundayag nga ang kahulugan sang kasuguan masulat sa ila mga tagipusuon.”​—⁠Roma 2:15.

Siempre pa, isa ka butang ang paghibalo sang husto; apang tuhay naman ang pagtigayon sing kabakod sa paghimo sang husto. Paano matigayon sang isa ang kinahanglanon nga kabakod sa moral? Bangod ang mga buhat resulta sang pagpahulag sang tagipusuon, ang paghigugma sa Awtor sang Biblia, si Jehova nga Dios, makabulig sa isa nga matigayon ini nga kabakod.​—⁠Salmo 25:​4, 5.

Pagtigayon sing Kabakod sa Paghimo sing Maayo

Ang una nga tikang agod mahigugma ang Dios amo ang paghibalo kon daw ano ka makatarunganon kag mapuslanon ang iya mga sugo. “Amo ini ang kahulugan sang gugma sa Dios,” siling ni apostol Juan, “nga sundon naton ang iya mga sugo; apang ang iya mga sugo indi mabug-at.” (1 Juan 5:3) Halimbawa, may mapuslanon nga mga laygay ang Biblia nga makabulig sa mga pamatan-on kon nagadesisyon sila kon bala dapat mag-inom sing makahulubog nga ilimnon, maggamit sing droga, ukon makighirop nga wala pa makasal. Mabuligan sang Biblia ang mga mag-asawa kon paano malubad ang mga di-paghangpanay kag nagahatag ini sing giya sa mga ginikanan sa pagpadaku sa ila kabataan.⁠ * Kon sundon  ang talaksan sang Biblia sa moral, makabenepisyo ang mga bata kag mga tigulang, ano man ang ila kahimtangan sa katilingban, edukasyon, ukon kultura.

Subong nga ang pagkaon sang masustansia nga pagkaon nagapabaskog sa imo sa pagtrabaho, ang pagbasa sang Pulong sang Dios nagapabakod man sa imo nga magkabuhi suno sa iya mga talaksan. Ginpaanggid ni Jesus ang pulong sang Dios sa nagasakdag-kabuhi nga pagkaon. (Mateo 4:4) Nagsiling man sia: “Ang akon kalan-on amo ang paghimo sang kabubut-on sang nagpadala sa akon.” (Juan 4:34) Ang pagtuon sa pulong sang Dios nagbulig kay Jesus nga mabatuan ang mga pagsulay kag makadesisyon sing maalamon.​—⁠Lucas 4:1-13.

Sa umpisa, mahimo nga mabudlayan ka sa pagtuon sa Pulong sang Dios kag sa pagsunod sa iya mga talaksan. Apang dumduma nga sang bata ka pa, mahimo nga wala mo mauyunan ang pagkaon nga maayo para sa imo. Agod magbaskog, dapat mo tun-an ang pagkaon sang masustansia nga mga pagkaon. Sing kaanggid, mahimo kinahanglan pa ang pila ka tion agod maluyagan mo ang mga talaksan sang Dios. Kon panikasugan mo, mahigugma mo ini kag magabakod ka sa espirituwal. (Salmo 34:⁠8; 2 Timoteo 3:15-17) Matun-an mo ang pagsalig kay Jehova kag mapahulag ka sa ‘paghimo sing maayo.’​—⁠Salmo 37:3.

Mahimo nga indi ikaw mabutang sa sitwasyon ni Jodie. Apang, kada adlaw nagahimo ka sing mga desisyon sa moral, magagmay kag dalagku. Gani, ginapalig-on ka sang Biblia: “Magsalig kay Jehova sa bug-os mo nga tagipusuon kag indi magsandig sa imo kaugalingon nga paghangop. Sa tanan mo nga dalanon talupangda sia, kag tadlungon niya ang imo mga banas.” (Hulubaton 3:​5, 6) Ang pagsalig kay Jehova wala lamang nagabenepisyo sa imo karon kundi magahatag man sa imo sing kahigayunan nga mabuhi sing walay katapusan, bangod ang pagtuman kay Jehova nga Dios nagaresulta sa kabuhi.​—⁠Mateo 7:​13, 14.

[Nota]

[Blurb sa pahina 6]

Mahimo nga naimpluwensiahan sang di-makita nga mga puersa ang opinyon sang kadam-an

[Mga retrato sa pahina 5]

Sa bug-os nga maragtas, ginbaisan sang mga mangin-alamon kon ano ang husto kag sayop

SOCRATES

KANT

CONFUCIUS

[Credit Lines]

Kant: From the book The Historian’s History of the World; Socrates: From the book A General History for Colleges and High Schools; Confucius: Sung Kyun Kwan University, Seoul, Korea

[Mga retrato sa pahina 7]

Wala lamang kita ginabuligan sang Biblia nga mahantop ang husto kag sayop kundi nagapahulag man ini sa aton sa paghimo sang husto